Morgunblaðið - 25.02.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. FEBRÚAR1986
Lögregluríki?
Bréf til þriggja forseta
eftir Þorgeir
Þorgeivsson
Reykjavík,
17. febrúar 1986
Til Vigdísar Finnbogadóttur
forseta íslands, Þorvaldar
Garðars Kristjánssonar for-
seta sameinaðs þings og Magn-
úsar Torfasonar forseta
hæstaréttar.
Virðulegu forsetar.
Það er í nafni réttaröryggis allra
þegna lýðveldisins sem ég sný mér
til yðar sameiginlega, enda þótt
mér sé það vel ljóst að lögsaga um
þau mál sem á mér brenna sé ekki
í höndum neins yðar né á valdi
nokkurs einstaks embættis að
bregðast við þeim. Raunar þyrfti
hér að vera drengskapar- og sam-
viskumálaráðuneyti til að taka á
þvílíkum tilvikum. En í fjarveru
þess vona ég að þið getið sameigin-
lega leyst þann vanda sem við mér
blasir og varðar okkur trúlega öll
sem hér búum.
I vikublaðinu Helgarpóstinum 7.
tölublaði 8. árgangs birtist grein á
bls. 7 undir fyrirsögninni Stein-
grímur og Jón Helgason kaskó-
tryggðir. Þar koma fram ásakanir
í garð háttsettra ráðamanna sem
vissulega eru þess eðlis að sauð-
svartur múgamaður eins og ég
hvorki vill né heldur má taka af-
stöðu til þess hvort farið muni þar
með rétt mál eða rangt. Enda njóta
ráðamenn vitaskuld sömu réttinda
og aðrir þegnar: að teljast saklausir
af hvetju ámæli þangað til hið
gagnstæða hefur beinlínis verið
sannað. En nægir það? Verða ekki
þau tilvik stundum að þessi sönnun-
arbyrði hljóti að snúast við? Mér
sýnist að svo muni a.m.k. um þetta
tilvik hér, enda snertir þessi frétt
mig persónulega. Ég leyfí mér því
að nota mitt eigið dæmi til að út-
lista hvað raunverulega er hér á
seyði.
I fyrmefndri blaðagrein segir
orðrétt: „Hinn 11. ágúst síðastlið-
inn ítreka fjórmenningamir rann-
sóknarbeiðni sína til RLR og segjast
vita til þess að rannsóknin hafí verið
takmörkuð af RLR og ríkissak-
sóknara við eitt tiltekið atriði í máli
fyrrverandi deildarstjóra." (Letur-
breytingar mínar).
Nú vil ég ítreka það að skylda
býður mér ótvírætt að rengja þær
upplýsingar að ríkissaksóknara-
embættið og rannsóknarlögreglan
séu að hlífa manni sem gerst hefur
sekur um „fjárdrátt og annað mis-
ferli“ aukinheldur sem mér ber
alveg sérstaklega að rengja þann
ótrúlega áburð í garð sjálfs dóms-
málaráðherra að hlífð þessi stafí
af því að viðkomandi sakborningur
hafí á honum tangarhald út á vitn-
eskju sína um „lagfæringar" á
tjónaskýrslum varðandi bifreið ráð-
herrans. Og forsætisráðherra á líka
að tengjast þessu máli öllu saman
með líkum hætti. Það er vissulega
meira en nokkmm manni ber að
trúa. Við fyrsta lestur taldi ég
meira að segja fjarstætt að slík
ásökun gæti í raun verið fram
komin, enda mundi það hafa kastað
dimmum skugga á veg minn ef
minnsta gmnsemd fengi að vakna
um þvílíka aðstöðu ráðherrans á
þessum tíma (ágúst 1985). Að því
vík ég síðar. Þetta varð þó til þess
að ég grófst nánar fyrir um heimild-
ir fregnarinnar. Og því miður stend
ég nú með það í höndunum þau
kæmbréf sem til er vitnað í Helgar-
póstsgreininni. Og það í kópíum
sem ég kann ekki að rengja. Og
það virðist rétt farið með tilvitnaðan
texta í blaðinu en þó sterkar að
orði kveðið fyrr í bréfínu þar sem
beinlínis er talað um „skjalafals"
og „misnotkun á aðstöðu í starfi".
Og staðreynd mun það líka vera
að hvorki saksóknaraembættið né
RLR hefur sinnt þessari ítrekuðu
kæm né heldur svarað kærendum
þeim rökum sem á neinn hátt styðji
aðgerðarleysi viðkomandi embætta.
Því er nú ver og miður.
Svo bersýnilega sem það ætti að
vera hagur allra að hreinsa ráð-
herrana báða og viðkomandi stofn-
anir af svo freklegum áburði. Enda
getur naumast verið um að ræða
neitt réttaröryggi þar í landi sem
dómsmálayfírvöld líða þvflíkar
gmnsemdir deginum lengur. Og þar
tengjast einmitt þessar ótrúlegu
ásakanir við mínar sakir. Með því
að bendlast við sakadómsmál númer
3445/1985. Nú er sakadómsmál
númer 3445/1985 lítið meira en
hraðvaxandi aðhlátursefni hverjum
þeim sem nennir að kynna sér
málavöxtu. Og þeir em trúi ég fáir.
En smæð þessa máls verður þó til
þess ásamt fleiru, að það sýnist
giska hentugt til að skoða, vilji
maður kynna sér grundvallaratriði
varðandi aðferðir þær í dómsmálum
sem hér em undir smásjánni. Ég
leyfí mér því að rekja lauslega
ganginn í þessu stórhlægilega máli:
Upphaf þessa máls var kæmbréf
frú Svölu Thorlacíusar á hendur
mér vegna greinar sem ég hafði
skrifað í Morgunblaðið um lögregl-
una og almenningsálitið. Kæmna
sendi frúin til ríkissaksóknara fyrir
hönd Lögreglufélagsins (sem raun-
ar hefur ekki fengist til að staðfesta
aðild sína að málinu á síðari stigum
þess). Kæran er vitaskuld byggð á
misskilningi og takmarkaðri lestr-
argetu kæmaðilanna. I grein minni
óbrenglaðri hvergi neinn flugufótur
undir slíka kæm. Það skildi sak-
sóknari undir eins, en vildi þó ein-
hverra hluta vegna reyna sig við
málið og ráðlagði frú Svölu að
brjóta höfundalögin og slíta ein-
staka setningarhluta út úr ritverk-
inu og skeyta þá saman upp á nýtt
Þorgeir Þorgeirsson
„En mig skiptir það á
hinn bóginn öllu máli
að það séu notaðar rétt-
ar aðferðir til að koma
mér á fæði á Litla-
hrauni. Og það á líka
að skipta alla þegna
samféiagsins máli að
þetta sé gert að réttum
lögum.“
til að fá þannig sakarefni. Það er
gömul og löngu úrelt aðferð ritskoð-
ara. Á þetta ráð brá frú Svala og
byggði Þórður síðan ákæmna á
því lögbroti. Hófst síðan málið fyrir
sakadómi í ágústmánuði síðast-
liðnum.
Kært var undir 108. grein al-
mennra hegningarlaga sem varðar
allt að 3ja ára fangelsi. Veijandi
benti þegar í stað á það að sjálf
ákæra saksóknara væri brot á fyrr-
greindum lögum sem Alþingi hefur
samþykkt og forsetinn staðfest.
Einnig benti hann á það að fjarvist
saksóknara væri ekki í samræmi
við lög um meðferð opinberra mála.
Dómarinn bandaði þessum athuga-
semdum frá sér með þeim orðum
að sjálfum saksóknara ríkisins
slq'átlaðist aldrei. Þá var hann
beðinn að víkja sæti eins og leik-
reglur segja til um en hann dæmdi
sjálfan sig í dómarasætið á ný.
Reynt var að kæra þann úrskurð
til Hæstaréttar en þá beitti sak-
sóknari valdi sínu (í fyrsta skipti
svo kunnugt sé) til að loka því dóm-
stigi fyrir sakbomingnum. Okkur
þótti nú Þórður frændi vor orðinn
dómari í sinni eigin sök ofan á
tvöfalt lagabrot a.m.k. áður. Við
slíka síbrotahneigð háttsettra emb-
ættismanna getur vitaskuld enginn
heiðarlegur þegn unað. Og gildir
þá einu þó maður skilji mætavel
hversu örðugt það getur orðið að
koma lögum yfír fólk, sérstaklega
ef það hefur nú ekkert gert af sér.
Þá var það sem veijandi minn
skrifaði dómsmálaráðherra kvörtun
um þessi lagabrot Þórðar, sem
okkur þótti deginum ljósari. Bað
um það að skipaður yrði nýr sak-
sóknari til að úrskurða hvort leyfa
bæri málskot í sekt Þórðar til
Hæstaréttar.
Þar með var sakadómsmál númer
3445/1985 komið inn í segulsvið
þeirra vafasömu ásakana sem Helg-
arpósturinn gerði að viðfangsefni
sínu hinn 13. febrúar síðastliðinn.
Ekki vil ég reyna að lýsa undrun
minni og furðu verjandans þegar
Jón Helgason dómsmálaráðherra
lét stallara sinn rita okkur það svar
að ráðuneytið sæi ekki þau meintu
brot sem okkur (og fleirum) höfðu
þó virst svona augljós. Eiginlega
fannst okkur sem þetta ráðuneytis-
bréf ætti hvergi heima nema í
skjalasafni Blindravinafélagsins.
Og kannski verður það sent þangað.
í furðu sinni varð Tómasi Gunnars-
syni veijanda mínum það helst til
ráða að skrifa alþingismönnum um
þetta mál en þeir depluðu varla
auga. Einna helst hef ég mátt skilja
það á sumum þeirra að það væri
naumast óeðlilegra að saksóknari
bryti lög til að koma dómi yfír
vesælan rithöfund en hitt sem við-
gengist á hveiju ári að þeir sjálfír
(hálfu ver launaðir sem saksóknar-
inn) brytu lögin um fjárveitingar
til höfundar. Má það svo sem rétt
teljast frá því sjónarmiði ef sam-
bærilegt væri.
Ég vil þó ekki fallast á það að
þetta sé neitt sambærilegt, enda
hefí ég í máli þessu fengið að
kynnast sjónarmiði sakbomingsins
sem ætti að skipta verulegu máli
þegar rætt er um réttaröryggi. Það
sjónarmið hefur margoft hingað til
verið sjónarhorn hljóðra og fámálla.
Ætti því öllum nú að vera fengur
í því að hafa talandi sakboming.
Og þetta er það sem ég vildi
sagt hafa út frá því sjónarmiði:
Hversu mjög sem ég gæti skyldu
minnar og neita því í huganum að
sakargiftir um flekkaðan skjöld
Jóns Helgasonar dómsmálaráð-
herra séu eða geti verið á rökum
reistar þá vantar mig þó enn skýr-
ingar á því hvers vegna hann brást
mér (og sjálfum sér) í þessu máli.
Þá get ég hreinlega ekki gert að
því að hugurinn beinist að þeirri
einföldu staðreynd að beiðni mín
um réttlæti hefur legið á borði hans
á sama tíma (ágúst-september) sem
önnur beiðni lá á borðum þeirra
aðila (RLR og saksóknara) sem
einmitt höfðu á mér brotið. Á ég
þar við beiðnina um rannsókn á
tryggingamálinu. En þá hefði ráð-
herra einmitt þurft að vera mjög
óháður þessum aðilum. Kannski var
hann það líka. Samt vakna áleitnar
spumingar í þessu samhengi: Því
neitar embætti saksóknara sér um
það að rannsaka þennan alvarlega
áburð og hreinsa ráðherra sinn af
honum? Nú hefur þessi sami emb-
ættismaður lagt á sig mikla vinnu
til að hreinsa lögregluna af sökum
sem ég hef aldrei á hana borið? Er
honum þá hreinleiki lögreglunnar
meira virði en hreinleiki ráðherrans?
Hvemig stendur á því? Er hér ekki
komið sjálft höfuðeinkenni lög-
regluríkisins þar sem lögreglan
verður mikilsverðari en sjálf yfír-
völdin? Vegna þess að hún kemst
í aðstöðu til að búa jafnvel ráð-
herrum hlutskipti hagsmuna-
árekstrarmannsins. Stundum án
þess ráðherrann viti. Getur þetta
verið að gerast hér fyrir augunum
á flestum nema vitaskuld alþingis-
mönnum? Ek)a sjá þeir háskann líka
kannski og þegja við? Alt em þetta
háskaspumingar og fleiri gæti ég
tíundað ef rúm gæfíst. En það vil
ég ítreka að svona spumingar koma
í hugann eins þó maður gangi út
frá sakleysi ráðherrans. Yfírmenn
dómskerfísins þurfa að vera meira
en saklausir. Þeir verða að vera
gjörsamlega sótthreinsaðir af öllum
grunsemdum. Öðruvísi fæst réttar-
öryggið aldrei tryggt.
Þannig er þetta lítilsgilda má! á
hendur mér orðið til að leiða í ljós
bresti í réttarkerfinu, bresti sem
minna óhugnanlega mikið á lög-
regluríkið, bresti sem engan veginn
geta varðað þetta eina mál heldur
einkenna trúlega fleiri mál, ef ekki
hreinlega alla framvindu allra mála.
Því annað gengi beinlínis ekki upp
í neinum líkindareikningi. Vonandi
skiptir það engan neinu máli hvoru
megin við rimlana ég sit. Sjálfur lít
ég svo á beinlínis að fangelsisvist
heyri til skyldunámi rithöfundar og
mundi þess vegna fagna dómi. En
mig skiptir það á hinn bóginn öllu
máli að það séu notaðar réttar
aðferðir til að koma mér í fæði á
Litlahrauni. Og það á líka að skipta
alla þegna samfélagsins máli að
þetta sé gert að réttum lögum. Það
er mergurinn málsins. Munurinn á
réttarríki og lögregluríki.
Þess vegna sný ég mér nú til
yðar sameiginlega og bið yður að
koma því til leiðar með einhveijum
hætti að dómur yfír mér verði
unninn af fólki með hreinar hendur
og samviskuna þvegna af hverslags
illum grunsemdum. Annað sæmir
varla lýðveldinu.
Og mig grunar að þið munuð
finna ráð til þess ef þið bara viljið.
En ég vara ykkur við því að láta
þessu erindi mínu ósvarað því með
því skiljið þið ekki bara mig heldur
alla þegna landsins eftir í myrkri
og öryggisleysi.
Með virðingu og þökk.
Höfundur er rithöfundur.