Morgunblaðið - 18.03.1986, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR18. MARZ1986
Leit og björgun:
Fyrstu klukkustundirnar
skipta yfirleitt sköpum
eftir Sighvat
BlöndaJ
Furðuleg tilsvör Hermanns Vals-
sonar, annars tveggja manna er
týndust í Botnssúlum á dögunum,
eru tilefni þessara skrifa. Eftir að
tugir björgunarsveitamanna höfðu
verið við leit um hálfan sólarhring
var það eina sem Hermann „vinur"
minn hafði að segja, að þetta væri
nú meiri vitleysan. Björgunarsveitir
æddu út til að leita að þaulvönum
Qallamönnum, sem ekkert amaði
að.
Er málið svona einfalt? Hermann
var ásamt þremur félögum sínum
á ferð í Botnssúlum. Líða tók á
kvöld og tveir félaganna höfðu verið
talsverðan tíma við bílinn og veður
var farið að versna verulega, auk
þess sem veruleg snjóflóðahætta
var í Qöllunum. Hermann og félagi
hans, Stefán, komu ekki fram. Ekki
vissu björgunarsveitimar neitt um
það. Það voru hins vegar félagar
þeirra Hermanns og Stefáns sem
settu sig í samband við lögregluna
á Selfossi ásamt aðstandendum
þeirra félaga. í kjölfar þess var
haft samband við björgunarsveitir,
sem að sjálfsögðu brugðu skjótt við
og héldu til íjalla. Það þarf enginn
að láta sér detta í hug, að björgun-
arsveitamenn æði upp í fjöll í vit-
lausu veðri sér til skemmtunar eins
og í þessu tilviki. Þeir héldu til
leitar að beiðni aðstandenda og
lögreglu.
Mat leitarstjómar í þessu tilviki
var, að þrír möguleikar væru sterk-
astir í þessu tilviki. í fyrsta lagi
gætu þeir félagar hafa komið sér í
skála íslenska alpaklúbbsins, sem
sem betur fer reyndist vera stað-
reynd málsins. í öðru lagi var sá
möguleiki sterklega fyrir hendi, að
þeir félagamir hefðu hreinlega
hrapað í klettum við klifur og slasað
sig, eða jafnvel týnt lífi. Þriðrji
möguleikinn var síðan sá, að þeir
hefðu lent í snjóflóði, en hætta var
veruleg á slíku á þessum tíma.
Ef þessir hlutir em skoðaðir í
réttu ljósi má það vera öllum ljóst,
að full þörf var á því að kalla út
björgunarsveitir, sérstaklega vel
þjálfaða Qallamenn, sem hefðu auk
þess sérþekkingu á snjóflóðum. Allt
tal Hermanns og reyndar fleiri sem
tjáð hafa sig um málið um að allt
of fljótt hefði verið bmgðið við af
hálfu björgunarsveitanna og alltof
margir menn hefðu verið dregnir
inn í dæmið af þeirra hálfu er því
út í hött.
Ef litið er á fyrsta möguleikann,
það er að þeir félagámir hefðu
komist í skálann eins og raunin
var, má segja að ekki hefði þurft
að senda tugi manna til leitar, en
slíkt gátu menn að sjálfsögðu ekki
séð fyrir og því óþarfi að ræða um
það frekar.
Annar möguleikinn var sá, að
mennimir hefðu hrapað við klifur
í klettabelti í Botnssúlum. í því
dæmi skipti auðvitað mestu máli,
að finna mennina, sem hugsanlega
væm illa slasaðir og koma þeim
undir læknishendur. Sem sagt full
ástæða til að senda tugi manna til
leitar. Fyrstu mínútur og klukku-
stundir eftir að slysið skeður em
auðvitað mikilvægastir. Aðstæður
vom slíkar, að ekki sást út úr
augum og björgunarsveitarmenn
máttu hafa sig alla við að komast
áfram og hefði ekki veitt af vemleg-
um fjölda til leitar.
Þriðji möguleikinn í þessu dæmi
var síðan sá að mennimir hefðu
lent í snjóflóði. Það þarf ekki að
fjölyrða um mikilvægi þess að
komast sem fyrst á staðinn í slíku
tilviki. Fýrstu tveir klukkutímamir
eftir að menn lenda í snjóflóði skipta
sköpum um hvort tekst að bjarga
mönnum. í snjóflóðum er ennfrem-
Sighvatur Blöndal
„Það þarf enginn að
láta sér detta í hug, að
bj örgunar s veitar menn
æði upp á fjöll í vitlausu
veðri sér til skemmtun-
ar...“
ur mjög mikilvægt að hafa stóran
vel þjálfaðan hóp manna.
Af þvi sem hér að framan hefur
verið rakið má það vera ljóst, að
fullyrðingar Hermanns og fleiri um
að björgunarsveitir hafi bmgðið of
slqótt við og alltof margir menn
hafí verið kallaðir til leitar eiga sér
enga stoð í veruleikanum og em
reyndar útí hött sé það haft í huga
að Hermann er vanur fjallamaður
og reyndar fyrrverandi björgunar-
sveitarmaður og veit mjög vel hvað
það skiptir miklu máli að bregða
skjótt og vel við, þegar óhöpp verða.
Þá má líka skjóta því að, að þetta
var ekki í fyrsta sinn sem björgun-
arsveitir hafa þurft að bregðast við
vegna þessara tveggja manna.
Spumingin hlýtur þvi að vera sú
hvort þeir þurfí ekki að fara að
hugsa sinn gang og temja sér meiri
varkámi í ferðum sínUm.
Björgunarsveitir leggja út mikinn
kostnað við leitir sem þessar, auk
þess sem menn hlaupa úr vinnu og
leggja sig jafnvel í mikla hættu eins
og í þessu tilviki þar sem um vem-
lega snjóflóðahættu var að ræða í
fjöllunum. Það er því alveg furðu-
legt þegar fólki getur dottið í hug
að orða þetta við leikaraskap eins
og Hermann og fleiri sem hafa tjáð
sig í fjölmiðlum að undanfömu.
Björgunarsveitarmenn leggja á sig
vemlega vinnu á hveiju einasta ári
við æfingar og leitir. Innan vébanda
þeirra er að fínna mjög vel þjálfaða
sérfræðinga á öllum sviðum björg-
unarsveitarstarfs, sem er í raun
nauðsynlegt þegar óhöppin verða.
Það skyldi enginn halda að björgun-
arsveitarmenn litu á það sem
skemmtun að fara út í vitlausu
veðri um miðjar nætur til að aðstoða
fólk í neyð. Hins vegar líta allir
björgunarsveitarmenn á það sem
skyldu sína og velta því alis ekkert
fyrir sér þegar kallið berst. Menn
taka sig einfaldlega til og leggja
af stað.
Höfundur er stjómarmaður í
Flugbjörgunarsveitinm íReykja-
vík.
Leit og gikksháttur
eftir Smára
Olason
Allnokkrar umræður hafa verið
undanfarið vegna leitar að tveimur
félögum úr Alpaklúbbnum þann 10.
mars sl., ekki síst með tilliti til þess
sem annar þeirra, Hermann Valsson,
lét hafa eftir sér í fjölmiðlum. Sem
faðir hins félagans, Stefáns Steinars
Smárasonar, vil ég árétta nokkur
atriði í sambandi við þetta mál, í þeirri
von að umræður um það megi vera
aðeins máleftialegri.
Laugardaginn 8. mars ætluðu þeir
félagar Hermann og Stefán að fara
upp í Botnssúlur og dvelja þar yfir
helgina. Þeir urðu þó að snúa frá
vegna slæmrar færðar og fóru þeir
því ekki fyrr en á sunnudagsmorgun
ásamt tveim öðrum félögum úr Alpa-
klúbbnum og héldu þeir í skála klúbb-
sins í Súlnadal í Botnssúlum. Félagar
þeirra héldu niður aftur um eftirmið-
daginn en Hermann og Stefán fóru út
í kletta í klifur til þess að fá sem
mest út úr deginum. Hér er það sem
þeir gerðu mistökin, þeir uggðu ekki
að sér og fyrirvaralítið skall á þá mjög
slæmt veður. Þeir gera þá það eina
rétta sem þeir geta gert, en það er
að fara í skálann og láta þar fyrir-
berast um nóttina. Félagar þeirra biðu
við bílinn niðri í Svartagili, en þegar
komið er verulega fram yfír umsaminn
komutíma þeirra niður gera þeir það
eina sem rétt er í stöðunni, þeir fara
til byggða og tilkynna það, að félagar
þeirra hafi ekki komið á umsömdum
tíma til byggða, ekki sé vitað hvar
þeir séu niðurkomnir og hið versta
veður sé skollið á. Tilkynning um þetta
berst lögreglunni á Selfossi rétt eftir
miðnætti. Þeir félagar eru báðir reynd-
ir fjallamenn og klifurmenn, Hermann
er vel þekktur fyrir harðfylgni og
dugnað og þó Stefán sé enn ungur
að árum heftir hann þjálfað sig á síð-
ustu 5—6 árum af miklu kappi í þess-
ari grein. Ábyrgir björgunaraðilar
geta þó ekki við þessar aðstæður
brugðist öðruvísi við en að kalla út til
leitar, því hvað EF eitthvað hefði
komiðfyrir, slys og óhöpp geta alltaf
hent. Ákvörðun leitarstjómar að kalla
út björgunarsveitir var því það eina
sem hægt var að gera í þessari stöðu.
í þessari leit sannaðist það, að ekki
er alltaf hægt að treysta á tæknina
og tækin. Vélsleðar voru nær algjör-
lega gagnsiausir, fullkomnustu snjó-
bílar komust illa áfram og ekki var
hægt að koma því við að beita flugvél-
um eða þyrlu. Það eina sem dugði við
þessar aðstæður var harðsnúið lið
fiallgöngumanna á fjallaskíðum, en
þeir sýndu enn einu snni af sér mikið
harðfylgni og dugnað. Leitarmenn
reyndu að komast að skálanum úr
þrem áttum en þeir sem fóru lengstu
leiðina, sem reyndist vera eina færa
leiðin að honum, komust að lokum rétt
fyrir klukkan hálf tólf um morguninn,
en þá höfðu þeir verið á ferðinni frá
því klukkan hálf fímm um nóttina.
Eins og áður sagði verður leitar-
stjóm að taka alla möguleika með í
reikninginn þegar hún skipuleggur
leit. í stuttu máli má segja sem svo
að möguleikamir hafí verið þessin
1. Félagamir sjá sér ekki fært að
komast til byggða er veðrið skellur á
og þeir snúa til baka í skálann.
2. Veðrið kemur þeim á óvart í klett-
unum, þeir lenda í vandræðum, annað-
hvort festast þeir í miðju bjargi eða
þeir hrapa.
3. Þeir eru komnir af stað til byggða
og komnir of langt þegar veðrið skell-
ur á til þess að snúa til baka í skálann.
Þeir geta látið fyrirberast þar sem
þeir eru, enda vel búnir, þó ekki til
næturdvalar, eða þeir geta reynt að
halda áfram. Þar sem oftast er farið
niður úr Súlnadal er erfíð leið í góðu
færi og veðri og þeir gæðu hafa hrapað
í klettunum í niðurgöngu.
4. Þeir gætu hafa lent í snjóskriðu,
en við þessa snöggu veðrabreytingu
skapaðist allmikil snjóskriðuhætta á
svæðinu.
Leitarstjóm boðar út til leitar miðað
við alla möguleika, það er ekki hægt
að fara að kalla út t.d. hunda og leitar-
menn með tæki til snjóflóðaleitar
þegar komið er að snjóflóðinu. Höf-
uðáhersla var lögð á það að leitarmenn
„Það er ekki hægt að
lýsa þeim létti sem
greip okkur öll þegar
þau skilaboð bárust í
gegnum talstöðina að
þeir félagar væru við
besta yfirlæti í skála
Alpaklúbbsins.“
kæmust sem fyrst i skálann til þess
að ganga úr skugga um það hvort
þeir félagamir væru ekki þar í góðu
yfirlæti. Við bárum allan tímann þá
von í brjósti, en að sjálfsögðu getur
maður aldrei verið viss, og ráðstafanir
verður að gera miðað við það versta
þó svo að maður voni það besta.
Aðstæður á leitarsvæðinu voru nær
ólýsanlega slæmar eins og sjá má út
frá því, að við gerðum ráð fyrir því
að leitarmenn yrðu komnir að skálan-
um um sexleytið um morguninn, en
þeir komu ekki fyrr en rétt fyrir klukk-
an hálf tólf eins og áður sagði.
Um sjöleytið um morguninn var
ekki um neitt annað að gera fyrir
leitarstjóm en að boða út meira lið,
menn eru að fara að tygja sig til vinnu
og erfíðara að ná í þá aftur fyrr en
eftir kl. 9 til þess að boða þá út. Það
lið, sem þá var boðað út, var haft í
viðbragðsstöðu í bækistöðvum þjörg-
unarsveitanna, en ekki beint inn á
svæðið fyrr en fullvissa fengist fyrir
því að þeir félagar væru EKKI í skál-
anum, en þá hefði leit virkilega hafíst
að fullri alvöru, þá væri ljóst að eitt-
hvað alvarlegt hefði komið fyrir.
Það er ekki hægt að lýsa þeim létti
sem greip okkur öll þegar þau skilaboð
bámst í gegnum talstöðina að þeir
félagamir væm við besta yfirlæti í
skála Alpaklúbbsins. Efst í hugum
okkar aðstandenda var þakklæti til
allra þeirra aðila sem hvenær sem er
og við hvaða aðstæður sem er em
alltaf tilbúnir til þess að leggja á sig
ómældan tíma og erfíði til þess að
koma til hjálpar, sé þess óskað.
Þegar þessu er öllu giftusamlega
lokið er tímabært að setjast niður og
velta því fyrir sér hvað betur hefði
getað farið og hvað ekki var í lagi.
Eins og áður sagði em það mistök
þeirra félaga, að þeir ætla sér að fá
sem mest út úr deginum og veðrið
kemur þeim á óvart. Þeir fara ekki
nógu varlega að því leyti að þeir tefla
á tæpasta vað með það að hafa ekki
nógan tíma. Varkámi er höfuðdyggð
ferðamennskunnar og það má hafa í
huga þá reglu sem ég hef heyrt að
einn íslenskur kafari hafi, en það er
það að þegar ■/« af súrefnismagni
kútsins er eftir fer hann upp, sama
hvernig á stendur, hann teflir ekki
á tæpasta vaðið. Að öðm leyti höguðu
þeir félagar sér alveg hárrétt og
bmgðust rétt við.
Þetta atvik leiðir óhjákvæmilega
hugann að því hvemig búið er að
fjarskiptamálum á íslandi. Jafn sjálf-
sagður öryggisbúnaður og talstöð er
ekki í þessum skála frekar en öðmm
fjallaskálum, en það er einna helst í
björgunarskýlum Slysavamafélagsins
sem þær er að fínna. Algengasta gerð
af fjarskiptabúnaði í eigu almennings
er það sem nefnt er CB (FR-stöðvar),
en gallinn er sá að þær em skamm-
drægar og ekki er hægt að treysta á
þær að fullu sem öryggistæki.
Opinber þjónusta í talstöðvamálum
á landi er engan veginn eins vel upp
byggð eins og á sjó. Á landi er til
nokkuð fullkomið kerfí fyrir bílstöðvar
(Gufunes), en það hefur algjörlega
verið vanrækt að byggja upp hliðstætt
kerfí á VHFF, þar sem helst er kostur
á meðfærilegum og vönduðum tal-
stöðvum fyrir gangandi menn, þeir
eiga ekki völ á neinu almennu þjón-
ustukerfi. Það vantar tæknilega séð
skilyrði fyrir léttar stöðvar, sem gang-
andi ferðamenn gætu átt eða t.d. leigt
hjá ferðaklúbbum, til þess að hafa
með sér þegar farið er á fjöll. { sam-
tölum mínum við menn úr fjarskipta-
hópum björgunarsveitanna hefur
komið fram sú hugmynd, að hugsan-
lega væri hægt að rýmka reglur um
bflsíma og nota einfaldari tæki fyrir
gangandi ferðamenn á þeirri þjónustu-
bylgju.
Islenski Alpaklúbburinn er víst
mjög fjárvana félag og telur sig ekki
hafa efni á því að eiga talstöð til þess
að setja í skálana. Það er einnig mjög
erfitt að fá að hafa slíka hluti í friði,
svo fáránlegt sem það nú er. Þessi
skáli hefur þó þá sérstöðu að vera
fjarri almannabyggð, en það er eins
og að það gangi villimenn um landið,
jafnvel nauðsynleg öryggistæki fá
ekki að vera í friði. Þetta virðingar-
leysi gagnvart verðmætum og örygg-
isbúnaði er eitt sér alvarlegt áhyggju-
efni. Þegar kallað er út til leitar spyr
enginn aðili að því hvað það kosti og
allir eru tilbúnir til þess að leggja
hvað sem er á sig til þess að bjarga
því sem bjargað verður, en því miður
er eins og fyrirbyggjandi starf standi
meir í mönnum, þegar kemur að því
að borga fyrir sjálfsögð og nauðsynleg
öryggistæki fá ekki að vera í friði.
Þetta virðingarleysi gagnvart verð-
mætum og öryggisbúnaði er eitt sér
alvarlegt áhyggjuefni. Þegar kallað
er út til leitar spyr enginn aðili að
því hvað það kostar og allir eru til-
búnir til þess að leggja hvað sem er
á sig til þess að bjarga því sem bjargað
verður, en því miður er eins og fyrir-
byggjandi starf standi meir í mönnum,
þegar kemur að því að borga fyrir
sjáífsögð og nauðsynleg öryggistæki
er enginn tilbúinn til þess að bera
kostnað af því. Eg vil því gera það
að tillögu minni að Slysavamafélagið
og landssambönd hjálparsveita skáta
og flugbjörgunarsveita taki sig saman
og reyni að stuðla að fyrirbyggjandi
starfí með tilliti til þess að koma fyrir
talstöðvum í afskekktum fiallakofum.
Eins vil ég gera það að tillögu minni
að Póst- og símamálastoftmnin taki
reglur um almenn fiarskipti til ræki-
legrar endurskoðunar og hætti að líta
á notkun almennings á talstöðvum
sem leikaraskap en skilji þýðingu
þeirra sem öryggistækja.
Frá sjónarhóli þeirra félaga Her-
manns og Stefáns voru þeir aldrei
týndir, en þeir mega ekki gleyma því
að þegar ferðaáætlun þeirra fer úr-
skeiðis hafa skapast þær aðstæður að
ástæða er til þess að gera ráðstafanir
til að ieita að þeim. Borginmannleg
ummæli Hermanns hafa farið allnokk-
uð fyrir bijóstið á mörgum og undrar
mig það ekki. Það sem mér fínnst
mest miður er það, að þau hafa komið
björgunaraðilum í vamarstöðu, en þá
er höggvið þar sem síst skyldi. í hvert
skipti sem björgunaraðilar eru kallaðir
út vonar maður að allt gangi vel og
ekki hafí orðið slys, það eru því annar-
leg sjónarmið sem komið hafa fram
hjá almenningi, að útkall sé tóm vit-
lcysa þegar alit hefur farið vel. Það
er aldrei hægt að sjá fyrirfram og
betra er að gera of miklar ráðstafanir
en að naga sig í handarbökin fyrir það
að þær hafí ekki verið nógar.
Höfundur er yfirkennari, fyrrum
félagi í Hjáiparsvcit skáta í
Reykjavík.