Morgunblaðið - 27.03.1986, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1986
það menn eitt máli sem þeim sjálf-
um finnst í það og það skiptið.
Menn sem þannig hugsa eru fóm-
arlömb eigin geðþótta.
Leyfið mér að skýra þetta ofurlít-
ið nánar. Miðað við reynslu manna
eru til þrenns konar staðreyndir í
heiminum og þar af leiðandi þrenns
konar dómar um staðreyndir. í
fyrsta lagi er til aragrúi staðreynda
sem aldrei verða hluti af reynslu-
heimi mínum: Ýmiss konar upplýs-
ingar eru til sem ég fæ ekki séð
að hafi nein áhrif á líf mitt og ég
er hlutlaus gagnvart. Þessar stað-
reyndir era ekki verðmæti. Síðan
era tvenns konar staðreyndir þar
sem verðmæti koma við sögu: Það
era annars vegar staðreyndir varð-
andi heiminn sem skipta mig máli
og ég er knúinn til að taka afstöðu
til, vegna þess að þær koma mér
við. Hins vegar era það staðreyndir
sem snerta líðan mína, hvað mér
finnst, langanir mínar, óskir, til-
fínningar, vilja. Milli þessara
tveggja síðustu flokka era náin
tengsl. Það er óhugsandi að greina
þetta tvennt algjörlega í sundur.
Huglægt ástand mitt er líka hlutlæg
staðreynd í heiminum. Oft geta
aðrir dæmt betur en ég sjálfur um
líðan mín eða tilfinningar; og ég
get sagt satt eða ósatt um hvað
mér finnst eða hvernig mér líður.
Allt þetta styður enn frekar þá
kenningu, sem ég hef áður nefnt,
að til era mælikvarðar á verðmæti
sem ekki era ofurseldir geðþótta
manna. Þetta skiptir höfuðmáli
fyrir umræðu okkar um fátæktina.
Fátækt er skortur á gæðum. Til
að hægt sé að meta fátækt verður
að vera til mælikvarði á hvað era
gæði eða verðmæti. Og með hjálp
hans getum við fellt öragga dóma
um hvar þessi gæði raunverulega
skorti hvetju sinni. Ef og þegar við
eram i vafa og eigum erfítt með
að komast að niðurstöðu um fátækt
tiltekins manns eða tiltekins hóps
þá kemur tvennt til: Annaðhvort
höfum við ekki lagt okkur nægilega
vel eftir að skýra mælikvarða okkar
eða að við höfum ekki rannsakað
aðstæðumar nægilega vel — nema
hvort tveggja sé.
Þetta er höfuðverkefni allra
þeirra sem fást við vandamál fá-
tæktar og helga störf sín og líf
baráttunni gegn fátækt. Þeir verða
sífellt að vinna að því að bæta
mælikvarða sína á verðmæti (og
þar með skilning á eðli verðmæta)
og að rannsaka aðstæður fólks í
mannfélaginu. Þetta tvennt verður
að haldast í hendur. Mælikvarðanir
ákvarða fyrirfram hvað það er sem
rannsóknin beinist að (með sama
hætti og rannsóknir á náttúranni
byggjast á ákveðnum tilgátum og
kenningum sem era mótaðar í
samfélagi vísindamanna).
III. Mannfélagið
Snúum okkur nú að mannfélag-
inu. Mannfélagið er ákveðinn vera-
leiki sem orðið hefur til vegna þess
að til era manneskjur sem hafa
tiltekin samskipti sín á milli og
framlejða eða skapa hluti af ýmsu
tagi. Ur hvetju er þessi veraleiki
gerður og hvernig er hann samsett-
ur? Hann verður til úr því sem
mannfólkið gerir sem ein heild. Sem
ein heild gerir mannfólkið þrennt:
(1) Það hugsar, tjáir sig og breytir
hvert gagnvart öðra. (2) Það ræður
ráðum sínum og tekur sameiginleg-
ar ákvarðanir. (3) Það aflar sér lífs-
viðurværis sameiginlega og skiptir
því á milli sín.
Þannig verða til í mannfélaginu
þrenns konar svið eða kerfi, sem
skarast á ýmsa vegu og orka hvert
á annað: (1) Svið menningar í
þröngum skilningi þess orðs: Undir
það falla lífsskoðanir og trú, tungan
og önnur boðskipti, breytni og sið-
ferði. (2) Svið stjórnmála og þeirra
leiða sem mótast hafa í mannfélag-
inu til að taka ákvarðanir í sameig-
inlegum málum. (3) Svið efnahags-
lífsins þar sem mótast hafa ákveðn-
ar leiðir til að afla lífsgæða og
skipta þeim milli hópa mannfélags-
ins, þ.e. efnahagskerfi greinist í
framleiðslukerfi og viðskiptakerfi.
Ef við lítum nú á þetta líkan af
mannfélaginu virðist blasa við að
vandamál fátæktar falla undir svið
efnahagslífsins, þ.e. öflun og dreif-
ingu lífsgæða. Þetta er svo augljóst
að allt tal um fátækt menningar-
gæða eða siðferðisgæða virkar
ankannalegt. Hver er skýringin á
þessu? Hún er að mínu viti sú að
þröngsýn efnahagshyggju — sem
eins mætti nefna auðhyggju eða
45
peningahyggju — hefur náð að
gegnsýra lífsmat fólks á Vestur-
löndum með þeirri hrikalegu afleið-
ingu að fólk hefur iðulega engar
forsendur til að meta eiginleg
menningar- og siðferðisverðmæti.
Hvcmig hefur þetta mátt verða?
Rætur peninga- eða auðhyggju
liggja víða. í Biblíunni, ritum Plat-
óns og ýmsum íslendingasögum
má finna skýr dæmi um fólk sem
er haldið peningahyggju. Spuming-
in er hvemig hún hefur náð þeirri
útbreiðslu sem raun ber vitni. Eg
ætla að nefna eitt atriði. Kennimark
efnahagsverðmæta er að á þeim
má skipta: Þau geta orðið liðir í
þeim samskiptum manna sem falla
undir viðskipti. Ýmis menningar-
eða siðferðisverðmæti era hins
vegar af því tagi að á þeim verður
ekki skipt. Við getum ekki verslað
með íslenska tungu, þó að hún sé
dýrmætasta eign íslensku þjóðar-
innar. það er einnig álitamál að hve
miklu leyti verðmæti tengd siðferði
og stjómarfari • geta orðið liðir í
viðskiptum. Mörkin á mill hinna
ólíku flokka verðmæta eða lífsgæða
era þó engan veginn mjög skýr.
Svo dæmi sé tekið þá virðist hugs-
anlegt að vísindakenningar gangi
kaupum og sölum. Og það má vissu-
lega selja fólki námskeið sem bæta
siðferði þess, ef rétt er að staðið.
Þess vegna er freistandi að fara
að skoða öll hugsanleg_ verðmæti
sem liði f viðskiptum. Átakanleg-
ustu dæmin um þetta er að finna
í ótal sögum um það hvemig menn
hafa selt sál sína, farið að versla
með það sem gerir þá að því sem
þeir era.
Gegn þessari villu er að mínum
dómi ekki nema eitt ráð: Beijast
fyrir því með öllum tiltækum ráðum
að menn læri að virða menningar-
og siðferðisverðmæti. Fólk þarf að
skilja að mannfélagið er reist á
þeim ekki síður en efnahagsgæðum.
Þetta er augljóst svo fremi menn
átti sig á því að öll viðskipti með
efnaleg gaeði byggjast á samskipt-
um sem ráðast af menningu og
siðferði.
Ein og sér skipta efnahagsgæði
bókstaflega engu máli, ef þau eru
slitin úr tenglsum við menningu og
siðferði. Manneslqa, sem ekki fær
notið menningar- jog siðferðisgæða,
Dagskrá Samhjálpar
um páskana:
Skírdagur, 27. mars: Almenn samkoma í Þrí-
búðum kl. 20.30. Fjölbreytt dagskrá. Ræðu-
maður Kristinn Ólason.
Laugardagur, 29. mars: Opið hús í Þríbúðum
kl. 14.—17. Unglingakór Fíladelfíu kemur í
heimsókn og syngur.
Páskadagur, 30. mars: Samhjálparsamkoma
í Kirkjulækjarkoti, Fljótshlíð. Fjölbreytt dag-
skrá.
Allir eru velkomnir.
Gleðilega hátíð. Samhjálp.
29. mars 1986 Kl. 21.30
Miðasala GRAMMINU
og í Austurbæjarbíói
-'í
t
I
j
i
i
1
I
f
l
|
<

NÚERKOMIÐAÐ
AÐALVINNINGIARSINS
Vmningur til íbúðarkaupa eftir vali
2.500.000kr.

HAPPDRÆTTI
verðurdreginnút
il2.flokki3.apnl
•J
Dvalarheimilis aldraöra sjómanna