Morgunblaðið - 11.04.1986, Blaðsíða 14

('
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR11. APRÍL1986
i k ji.o lí, ; i ■ i ! ' . _
A að lögvernda
frj álshyggj una?
eftir Gerði
Guðmundsdóttur
Að undanfömu hefur mikið verið
fjallað um frumvarpið um lögvemd-
un á starfsheiti og starfsréttindum
kennara í Morgunblaðinu. Fyrsta
grein um þetta efni birtist 22. febrú-
ar sl. og var eftir Guðmund Magn-
ússon og hét Eiga kennarar að
vera kennslufræðingar? Þann 2.
mars birti blaðið svo álit nokkurra
manna á lögvemdunarfrumvarpinu
undir fyrirsögninni: Skiptar skoð-
anir um lögverndun á starfsheiti
grunn- og framhaldsskólakenn-
ara. Ingólfur A. Þorkelsson svarar
svo Guðmundi Magnússyni 15.
mars með greininni Löggilding
kennarastarfsins er í þágu
menntunar og uppeldis i landinu.
Síðast kom svo grein 18. mars þar
sem Guðmundur svarar Ingólfí,
Enn um lögverndun. Reyndar
segir Guðmundur í þeirri grein að
skrif Ingólfs missi marks vegna
þess að hann hafí alls ekki verið
að §alla um kennara 22. febrúar,
heldur um skoðanamun þeirra sem
aðhyllast forræðishyggju annars
vegar og fijálshyggju hins vegar.
Þótt Guðmundur segi þetta, þá
breytir það ekki þeirri staðreynd
að Guðmundur er fyrst og fremst
að skrifa um kennara í greinum
sínum, þótt grundvailarhugmyndin
tengist þeim ekki sérstaklega. í
þessari grein langar mig að bæta
við nokkrum línum um kennara og
bera fram nokkrar spurningar til
Guðmundar sem ég vona að hann
sjái sér fært að svara.
Guðmundur segist vera á móti
lögvemdun starfsréttinda af öllu
tagi, ef ég skil hann rétt, og hann
segir orðrétt í grein sinni 18. mars:
„Lögvemdun starfsréttinda verkar
alls ekki hvetjandi á þá, sem hennar
njóta, heldur letjandi. Hún kemur
í veg fyrir nauðsynlega samkeppni
og ögrun, sem allir þurfa á að
halda, og hún eykur líka útgjöld
neytenda og dregur vafalaust úr
afköstum. Þetta er einfaldlega stað-
reynd, sem hver og einn er kynnir
sér afleiðingar af löggildingu
starfsréttinda af opnum hug og
fordómaleysi, sér í hendi sér.“ Þetta
er harður dómur og honum hlýtur
að vera beint gegn verkfræðingum,
iðnaðarmönnum, viðskiptafræðing-
um, lögmönnum, sálfræðingum,
sjúkraþjálfurum, læknum, hjúkr-
unarfræðingum, tannlæknum,
bókasafnsfræðingum, endurskoð-
endum, tæknifræðingum og fleiri
hópum. Er þess kannski að vænta
að Guðmundur og skoðanabræður
hans hefji baráttu fyrir því að lög-
vemduð starfsréttindi þessara
stétta verði afnumin?
Ef lögvemdun starfsréttinda
leiðir af sér svo slæmt ástand sem
Guðmundur lýsir, þá væri þess að
vænta að ástandið í skólamálum
væri harla gott núna. Samkvæmt
greiningu Guðmundar ætti að rílqa
fyrirmyndarástand í skólamálum
vegna þess að nú getur hver og
einn reynt sig í kennarastarfí. En
íjarri fer því og ég spyr: Hvers
vegna er skólahaldi utan Reykjavík-
ur stefnt í voða? Hvers vegna er
kennaraskortur á Vestfjörðum?
Hvers vegna er ekki samkeppni um
stöður þar? Hvers vegna hafa allir
kennarar á ísafirði, bæði með og án
réttinda, sagt upp störfum? Hvers
vegna gekk illa í sumum mennta-
skólunum á Reykjavikursvæðinu að
fá kennara í t.d. tölvufræði og
viðskiptagreinar sl. haust? Hvers
vegna er ekki fyrirmyndarástand í
þessum efnum á landinu öllu?
Nú er það svo að á undanfömum
árum hefur lögvemdun starfsrétt-
*
„Eg er hlynnt lögvernd-
unarfrumvarpinu
vegna þess aö kennara-
stéttin er að hrynja.
Með lögverndun aukast
menntunarkröfur stétt-
arinnar í heild og fag-
mennska verður meira
áberandi.“
inda færst mjög í vöxt, og hvert
lagafrumvarpið á fætur öðru komið
fram og fengið afgreiðslu á Alþingi,
án þess að það hafí mætt mikilli
mótspymu eða því verið gerð sér-
stök skil í Morgunblaðinu, eða öðr-
um fjölmiðlum, nema e.t.v. í formi
smá fréttaklausu. Að minnsta kosti
hefur aldrei verið gert eins mikið
verður út af hlutunum og nú er
gert vegna frumvarpsins um lög-
vemdun starfsréttinda kennara.
Það læðist að manni sá gmnur að
undarlegar ástæður búi hér að baki.
Ef til vill getur Guðmundur svarað
því hvers vegna aðrar stéttir, sem
hafa aflað sér lögvemdunar á
undanfömum árum, hafa náð slíku
fram með friði, og hvers vegna
svona mikið veður er gert út af
kennurum?
Guðmundur segir það hafa komið
á daginn að mjög margir kennarar
hafí sömu skoðun og hann í lög-
vemdunarmálinu. Ég veit að margir
réttindalausir eru sömu skoðunar
og hann. Ekki skal ég rengja orð
Guðmundar í þessum efnum, en ég
veit að mjög margir eru hlynntir
lögvemdun og aukinni fag-
mennsku. Guðmundur nefnir sér-
staklega tvo menn sem eru andvígir
lögvemdunarfrumvarpinu: Skóla-
stjóra Verslunarskólans og rektor
Menntaskólans í Reykjavík, og
finnst skrýtið að ekki skuli tekið
meira mark á orðum þeirra en raun
ber vitni. Nú spyr ég: Vega orð
þeirra Þorvarðar og Guðna þyngra
en orð annarra skólastjómenda?
Eru þeir merkilegri og betri en aðrir
skólastjómendur? Og hvemigþá?
Uppeldis- og kennslufræði virðist
hugleikin fijálshyggjumönnum, að
minnsta kosti sem tilefni gagnrýni.
Aðalgallinn á þeirri gagnrýni er
bara sá að hún er yfírborðsleg og
ristir ekki mjög djúpt, þannig að
eftirtekjan kemur fáum að gagni.
Þeir eru bara á móti uppeldis- og
kennslufræði. Mig langar að vita
meira þegar þeir tala um að uppeld-
is- og kennslufræði sé „óljós" og
„grautarleg" og byggist á „veikum
röklegum grunni", en einkunna-
gjafír af þessu tagi virðast þeim
mjög tamar þegar þessi mál ber á
góma. Og í framhaldi af þessu:
Hvemig er „veikur röklegur grunn-
ur“ og svo „sterkur röklegur grunn-
ur“? Hvaða greinar hafa veikan og
hvaða greinar hafa sterkan grunn
í röklegu tilltiti?
Þeir sem eru á móti uppeldis- og
kennslufræði tala eins og núverandi
fyrirkomulag á menntun kennara
sé ævarandi og óumbreytanlegt.
Margir úr hópi kennara og leið-
beinenda hafa verið gagnrýnir á
þetta nám og viljað fá þar aðra
hluti og annað fyrirkomulag en
staðið hefur til boða. Slíkt hefði
bara kostað meira fé en útbært
hefur verið hveiju sinni, og yfírvöld
virðast ekki hafa haft áhuga á
miklum tilþrifum í þessum efnum.
En jafnvel þótt menn hafí ekki verið
alls kostar ánægðir er ekki þar með
sagt að þeir hafí viljað vera án
námsins; þeir hefðu bara kosið að
hafa það öðruvísi. Svo má nefna
það að yfírleitt eru menn ánægðir
með fagnámskeiðin, en þar er oftast
kennd heilmikil uppeldis- og
kennslufræði í tengslum við
ákveðna námsgrein.
Hvað sem um nám í uppeldis-
og kennslufræði má segja, þá man
ég að eitt af trompum stofnenda
Tjamarskóla — óskabams fijáls-
hyggjunnar í skólamálum — var að
eingöngu yrðu kennarar með full
réttindi starfandi við skólann. Ég
man það líka að bæjarstjóm Akur-
eyrar batt flutningsstyrki handa
kennurum þeim skilyrðum að þeir
hefðu fyllstu réttindi. Hvaða álykt-
anir má draga af þessu? Þykir fólki
eitthvað varið í þá kennara sem
hafa „full réttindi", eða er það bara
venjuleg glámskyggni?
Mig langar að vitna í grein
Guðmundar frá 22. febrúar sl. og
taka orðrétt alllanga klausu þar
sem hann ræðir um kröfur til kenn-
ara: „En fyrsta krafan hlýtur að
vera sú, að kennarar þekki það
námsefni sem þeir eiga að miðla
nemendum (eða hjálpa nemendum
að skilja — ef menn kjósa það
orðalag fremur). Þetta er nauðsyn-
legt skilyrði, en ekki nægilegt.
Kennarar þurfa líka að hafa ánægju
af því að umgangast böm og ungl-
inga og áhuga á því að setja sig inn
í hugmyndaheim þeirra. Þeir þurfa
loks að hafa yfírvegaðar skoðanir
á því hvemig haga á skólastarfinu
svo það verði nemendum í senn til
þroska, uppfræðslu og ánægju. Ég
fæ ekki séð — og það er kjami
málsins — að til að uppfylla þessar
kröfur, sem ég hygg að víðtæk
samstaða sé um, þurfí menn að
leggja stund á nám í Kennara-
háskólanum eða félagsvísindadeild
Háskóla íslands. Ég er alls ekki að
segja að það fólk sé eða hljóti að
vera verri kennarar en aðrir, en
menntun þess er alls ekki trygging
fyrir því að það mæti áðumefndum
kröfum."
Þetta er harla sérkennilegur
samsetningur um kennara, en mjög
gott dæmi um það hvemig menn
hafa tamið sér að tala um kennara-
starfíð; fagmennskan skiptir ekki
máli heldur „ánægjan af að um-
gangast börn, setja sig inn í hug-
myndaheim þeirra," og fleira í þeim
dúr.
Svona tala menn ekki um aðrar
stéttir, eða hver gerði sig ekki
hlægilegan sem gæfí áþekka upp-
skrift af lögmanni: En fyrsta krafan
hlýtur að vera sú að lögmenn þekki
lögin, sem þeir eiga að starfa eftir.
Þetta er nauðsynlegt skilyrði, en
ekki nægjlegt. Lögmenn þurfa líka
að hafa ánægju af því að umgang-
ast fólk og áhuga á því að setja sig
í spor skjólstæðinga sinna. Þeir
þurfa loks að hafa yfírvegaðar
skoðanir á því hvemig lögskiptum
skuli hagað í þjóðfélaginu, svo það
verði fólki í senn til farsældar,
fyrirmyndar og ánægju. Ég fæ ekki
séð — og það er kjami málsins —
að til að uppfylla þessar kröfur sem
ég hygg að víðtæk samstaða sé um,
þurfí menn að hafa lokið námi frá
lagadeild Háskóla íslands. En ég
er alls ekki að segja að það fólk
sé eða hljóti að vera verri lögmenn
en aðrir, en menntun þess er alls
ekki trygging fyrir því að það
mæti áðumefndum kröfiim.
Og nú langar mig að spyija:
Hvemig á undirbúningi kennara-
efnis að vera háttað? Hvemig á fólk
að öðlast „yfirvegaðar skoðanir á
skólastarfí" og koma þeim í fram-
kvæmd? Hvemig í ósköpunum telur
Guðmundur hægt að tryggja að
áðumefndum kröfum til kennara
sé mætt? Er hægt að tryggja það
að læknar geri ekki mistök? Er
hægt að tryggja það að lögfræð-
ingar bijóti ekki lög eða pretti skjól-
stæðinga sína?
Ég er hlynnt lögvemdunarfrum-
varpinu vegna þess að kennara-
stéttin er að hrynja. Með lögvemd-
un aukast menntunarkröfur stéttar-
innar I heild og fagmennska verður
meira áberandi. Mér er þó að sjálf-
sögðu fyllilega ljóst að það gerist
ekki á sama degi og lögvemdun er
í höfti, en frá þeirri stundu verður
hægt að fara að hyggja að kennara-
starfínu á markvissari hátt en hing-
að til hefur verið mögulegt. Meðan
hver sem er getur hlaupið í þetta
starf — meðal kennara er nú að
fínna fólk með gagnfræðapróf og
doktorspróf og allt þar á milli —
hlýtur útkoman að verða fáránleg.
Ég er hlynnt lögvemdun vegna
þess að við núverandi aðstæður
geta menn gert nokkum veginn það
sem þeim dettur í hug og prófað
alls kyns dillur sem þeir ganga með
um kennslu. Ef þeim dettur ekkert
í hug, þá gera þeir bara eins og
einhver annar, t.d. gamli kennarinn
þeirra úr bamaskóla.
Ég er hlynnt því að kennarar ljúki
námi í uppeldis- og kennslufræði
vegna þess að með því móti má
samhæfa og gera markvissari
krafta þeirra sem ætla sér að kenna
ólíkar námsgreinar, sem þeir hafa
eða eru að afla sér menntunar í.
Við getum aldrei tryggt að sér-
fræðingar geri ekki mistök, en því
betri sem menntun þeirra er því
minni líkur á mistökum í starfí.
Kennarastéttin er um þessar
mundir í kreppu, það er væntanlega
flestum ljóst. Miklar hræringar eru
í flestum málum hennar; menn eru
að ráða við sig hvert skuli halda í
félagsmálum, kjaramálum, mennt-
unarmálum o.s.frv. og lögvemdun
starfsins er aðeins einn þáttur þess-
ara hræringa. Innlegg Guðmundar
í þessa umræðu er að „lögvemda"
fijálshyggjuna á sem flestum svið-
um. En er Guðmundi alvara? Er
honum ekki ljóst að það er enginn
grundvöllur fyrir því í þjóðfélaginu
að gera skóla að einkafyrirtækjum
og leyfa öllum, án tillits til mennt-
unar, að spreyta sig á því að kenna
bömum og unglingum? Þess vegna
missa fijálshyggjurök hans gegn
lögvemdun marks. En hefði hann
nú erindi sem erfíði hefði honum
heppnast að framlengja núverandi
ófremdarástand í skólamálum. Það
er mikill ábyrgðarhlutur.
Höfundur hefur starfað sem
framhaldsskólakennari en ernú
húsmóðir.
Stærsta leitar og björg-
unaræfing til þessa
11.—13, apríl verður
ein stærsta leitar- og
HELGINA
haldin
björgnnaræfing hér á landi til
þessa. Hér er um að ræða samæf-
ingu Landsambands hjálpar-
sveita skáta sem nú verður með
þeirri nýbreytni að öllum björg-
unarsveitum á landinu er boðið
til þátttöku. Undirtektir hafa
verið góðar og vænst er almennr-
ar þátttöku.
Að þessu sinni er umsjón og
framkvæmd æfíngarinnar í höndum
Hjálparsveitar skáta í Kópavogi.
Æfíngarsvæðið er geysistórt,
Mýra- og Borgaifyarðarsýslur auk
heiða og jökla þar norður og austur
af. Æfíngin verður tvískipt. Fyrri
daginn verður æfingasvæðið marg-
skipt og stefnt verður að því að
allir fái verkefni við hæfí, jafn
mörg og hópamir geta annað.
-------------------------------*!.
Gengisbreytingar þessar hafa
verið mjög mismunandi eftir ein-
stökum löndum. Þannig hefur t.d.
gengi vestur-þýska marksins hækk-
að um rúm 17% og flestir aðrir
gjaldmiðlar, að bandaríkjadollar og
breska pundinu undanskildu, hafa
hækkað allnokkuð. í fréttatilkynn-
ingu frá menntamálaráðuneytinu
segir, að þetta hafí leitt til þess að
námsmenn í nokkmm Evrópulönd-
um hafi orðið fyrir meiri skerðingu
á kaupmætti, en námsmenn á Is-
landi, þar eð kaupmáttur námsað-
stoðar hafí á þessu tímabili skerst
um 1.421 kr. á mánuði eða um
6,4%. Kaupmáttur námslána þeirra,
sem stundi nám ( Bandaríkjunum,
hafi hins vegar aukist nokkuð.
Markmið reglugerðarbreytingar-
innar sé að breyta þessu misgengi,
sem kostur er.
Verkefnin munu reyna að auka
þætti björgunarstarfs. Seinni dag-
inn fáum við lögreglu og Almanna-
vamanefnd til liðs við okkur við að
stjóma aðgerðum á björgunarsvæð-
inu. Undirbúningsnefnd æfingar-
innar hefur mætt miklum skilningi
og fengið góðar móttökur hjá öllum
sem við höfum leitað til vegna
æfingarinnar og léttir það starfíð
mjög. (Fréttatilkynning)
Reglugerð um námslán breytt:
Tillit tekið til
gengisbreytinga
SVERRIR Hermannsson, menntamálaráðherra, hefur breytt reglu-
gerð um námslán og námsstyrki í þá veru, að nú er tekið tillit til
þeirra breytinga á gengi erlendra gjaldmiðla gagnvart islensku krón-
unni, sem orðið hafa frá nóvemberlokum á síðasta ári til febrúarloka
áþessuári.
af
meginþorra
þjóðarinnar
daglega!
Auglýsing,
síminn er 2 24
;a-
80