Morgunblaðið - 19.10.1986, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1986
B 29
HÁSKÓLI
ÍSLANDS
75 ára
H
Hum þögli meirihluti
eldrí þögulllengur
Rætt við Stefán Ólafsson forstöðumann Félagsvísindastofnunar
Fyrir tæpu einu ári
síðan var sett á fót
rannsóknarstof nun,
Félagsvísindastofnunar
Háskóla íslands.
Markmiðið með
starfseminni er að efla
rannsóknir á
félagsvísindum og auka
tengsl
félagsvísindamanna í
háskólanum við
atvinnulífið í landinu.
Þessu sinnir stofnunin
meðal annars með því
að taka að sér verkefni
fyrir aðila utan
háskólans, sem greiða
fyrir þjónustuna.
Stofnunin hefur enga
fasta fjárveitingu frá
hinu opinbera en ef
hagnaður er af starfinu
fer hann í
rannsóknarsjóð
háskólans, til útgáfu á
rannsóknarritum, eða til
kaupa á tækjabúnaði.
Forstöðumaður
stofnunarinnar er
Stefán Ólafsson dósent
við Félagsvísindadeild
HÍ, sem nú er í
kennsluleyfi.
Félagsvísindadeild kýs
stofnuninni stjórn, en að
öðru leyti er stofnunin
alveg sjálfstæð.
Morgunblaðið/Einar Falur
„Markmiðið með starfseminni er að efla rannsóknir á félagsví-
sindum og auka tengsl félagsvísindamanna í háskólanum við
atvinnulífið í landinu.
Aþeim tiltölulega stutta
tíma sem Félagsvís-
indastofnun hefur
starfað hefur hún
unnið margvísleg
verkefni fyrir bæði einkafyrir-
tæki, stofnanir, hagsmunasamtök
og stjómvöld. Hér er um þjónustu-
rannsóknir að ræða, sem fela í
sér gagnaöflun af margvíslegum
toga, gagnavinnslu, tölvunotkun,
skýrslugerð, úttektir og ritsmíðar.
Ráðgjafaþjónustu, þar sem komið
er upp hópi sérfræðinga úr mörg-
um skyldum deildum háskólans
og utan hans, sem vinna að
ákveðnu verkefni.
Einnig býður stofnunin þjón-
ustu sína við neyslukannanir eða
markaðskannanir, en slíkum verk-
efnum hefur stofnunin þó sinnt
lítið hingað til.
Við spurðum Stefán að því
hver væri helsti árangurinn að
hans mati af starfseminni þann
tíma sem Félagsvísindastofnun
hefur starfað?
„Ég vil taka svo djúpt í árinni
og segja, að Félagsvísindastofnun
marki tímamót í sögu félagsvís-
inda á íslandi. Félagsvísinda-
greinar hafa átt erfítt uppdráttar,
því menn hafa litið þær mjög
pólitískum augum. En með til-
komu Félagsvísindastofnunar
höfum við fært þekkingu okkar
meira út í þjóðlífíð og um leið
sýnt fram á, að það er hægt með
vinnubrögðum félagsvísinda-
manna, að afla áræðanlegra
upplýsinga um þjóðfélagsmál af
öllum gerðum, sem hafa fyrst og
fremst þann tilgang að vera efni-
viður fyrir betri umræðu og
áræðanalegri ákvörðunartöku
fyrirtækja og stofnanna.
Þetta gerist þannig, að til okk-
ar koma menn með hugmyndir
um það sem þeir vilja vita. Við
formum síðan rannsóknina og
ábyrgjumst að hún fái staðist
kröfur aðferðarfræðinnar, en við
viljum alltaf eiga síðasta orðið um
vinnubrögðin."
Hver er aðaltilgangurinn með
gerð skoðanakannanna?
„Hann er að fá góðar upplýs-
ingar, sem viðkomandi vantar í
sínu starfí. Menn eru sífellt að
gera sér ljósar gildi áræðanlegra
upplýsinga, sem gerir þeim kleyft
að kynna sér ný sjónarmið og við-
horf og fylgjast þannig betur með
því, sem er að gerast. Þeir sem
eru þetta útsjónarsamir hafa því
ákveðið forskot.
Kannanir gefa fólkinu líka
tækifæri til að tjá sig um allt
mögulegt, en segja má að með
tilkomu skoðanakannanna sé hinn
þögli meirihluti ekki þögull leng-
ur.“
Er hægt að misnota skoðana-
kannanir og nota þær sem
áróðurstæki?
„Það er hægt að gera ómerki-
legar kannanir og túlka niðurstöð-
umar að eigin geðþótta, en fólk
er nokkuð fljótt að átta sig á slíku
og falla þeir, sem slíkt gera þvi
á eigin bragði."
Nokkuð hefur verið rætt um
það að niðurstöður skoðanakann-
anna hafí áhrif á skoðanamyndun
fólks. Nýlega mátti lesa í einu
blaðanna, um „stjómmálaflokk-
inn, sem féll í skoðanakönnun,"
eins og það var orðað í blaðinu.
Hvað segir Stefán um þetta?
„Fræðimenn aðferðarfræðinn-
ar halda því fram, að ekkert gefí
til kynna að skoðanakannanir
móti viðhorf fólks í eina átt frek-
ar en aðra. Mér er skapi næst að
halda, að þær hafi lítil áhrif í
þessa veru, því ég tel að fólk hafí
rótgrónari skoðanir en svo að
þeim verði breytt vegna niður-
staðna skoðanakannanna."
Það kom fram í máli Stefáns,
þegar rætt var um starfsemi Fé-
lagsvísindastofnunar að meira
væri leitað til hennar en reiknað
hefði verið með í upphafi og sagði
hann að stofnunin hefði ekki ver-
ið alveg í stakk búin til að mæta
þessari eftirspum. Félagsvísinda-
stofnun hefði ekkert fast.starfslið
á sínum snæmm fyrir utan fram-
kvæmdastjórann og væri því allt
fólk lausráðið.
Starfsaðstaða væri einnig frek-
ar þröng, en Félagsvísindastofn-
unin er til húsa í hugvísindahúsi
háskólans, Odda.
Stefán var spurður að því
hvaða verkefnum stofnunin
væri að vinna að núna?
„Við höfum verið að vinna að
þessari nýju fjölmiðlakönnun fyrir
Ríkisútvarpið, Samband íslenskra
auglýsingastofa, íslenska sjón-
varpsfélagið og íslenska útvarps-
félagið. Könnunin er nokkuð
umfangsmikil og verður henni
framhaldið annan hvem mánuð í
eitt ár. Þá höfum við áhuga á að
gera reglubundnar launakannanir
þó með öðmm hætti en kjararann-
sóknamefnd, en hún fær sínar
upplýsingar frá fyrirtækjum. Við
munum hins vegar fá okkar upp-
lýsingar frá fólkinu sjálfu, sem
gefur okkur aðra og víðtækari
möguleika á úrvinnslu. Þ.e.a.s. við
fáum upplýsingar um dagvinnu-
tekjur, heildartekjur, fjölsk-
skyldutekjur og fjölda vinnu-
stunda."
Hver er áræðanleiki skoð-
anakannanna, sem þessara?
„Við höfum leitast við að láta
ekkert frá okkur fara, sem ekki
stenst aðferðarfræðina. Hins ber
að gæta að það er ekki alltaf
hægt að gera fullkomna rannsókn
og fylgja þeim því eðlilegir fyrir-
varar, sem notendur verða að
hafa í huga. Við leggjum ríka
áherslu á að gera mönnum grein
fyrir takmörkunum þeirra upplýs-
inga, sem þeir fá í hendumar.
Félagsvisindin hafa sínar tak-
markanir eins og önnur vísindi.
Öll fræði, sem fjalla um þjóðfélag-
ið og mennina þurfa að glíma við
margbreytileika mannsandans.
Menn hafa hins vegar tilhneigingu
til að gera of mikið úr niðustöðum
á einn veg eða annan. Það er því
ekki síst okkar hlutverk, að kenna
mönnum á takmarkanir þessara
upplýsinga."
Hvemig tekur fólk því þegar
hringt er i það og það beðið
að svara spurningum um hin
ýmsu efni?
„Það tekur því yfírleitt mjög
vel. Fólki fínnst gaman að tala
við þægilegan spyijanda og segja
frá skoðunum sínum og um leið
hafa tækifæri til að hafa áhrif.
Það treystir því að þessar upplýs-
ingar séu ekki misnotaðar og að
einstaklingurinn komi hvergi
fram.“
Hafa einhverjir aðrir en þið
og viðskiptavinurinn aðgang að
þeim upplýsingum, sem kom'a
fram?
„Það getur engin fengið þessar
upplýsingar nema í gegnum okk-
ur. Þeir sem kaupa upplýsingam-
ar hafa á þeim frumbirtingarrétt,
en seinna meir er ætlunin að
fræðimenn hafí aðgang að þessum
upplýsingum, þó án þess að rekja
megi þær til einstakra svarenda."
Að lokum, hverjar eru vonir
þínar og framtíðardraumar
fyrir hönd stofnunarinnar?
„Við, sem hér vinnum gerum
okkur vonir um að stofnunin festi
sig í sessi. Að hún standi að góðri
upplýsingaöflun og að við getum
komið upp myndarlegum upplýs-
ingabanka. Það er ekkert '
markmið að þessi stofnun verði
óhemju stór, ég myndi fremur
óttast það.
Ég vona einnig að Félagsvís-
indastofnun verði gert kleyft að
sinna fræðilegum rannsóknum en
ekki eingöngu þjónusturannsókn-
um og að hún eigi ekki eftir að
þurfa að dansa eingöngu eftir við-
skiptasjónarmiðum, heldur fari
þennan milliveg, að þjóna báðum
þessum markmiðum vel.
Við óskum þess að félagsvisind-
in geri sem mest gagn í þjóð- (v
félaginu og viljum vinna að þvi
að bæta gæði kannana og að það
verði liður í því að gera umraeð-
una og ákvörðunartökuna mark-
vissari."
HE
niSBí! 1UÍ9E»I
3961 6s rvcj .snslörÍEáH
dalóriaöH
slasrv