Morgunblaðið - 08.11.1986, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 1986
Háskólinn V:
Þátttakandi í ör-
um breytingum
samfélagsins
eftir Þórð Kristinsson
Islenskt samfélag hefur tekið
miklum breytingum frá upphafi
aldarinnar og svo er einnig um
háskólann sem haft hefur ómæld
áhrif á umskiptin sem orðið hafa,
enda þótt þau áhrif liggi ekki
ætíð i augum uppi. Auk þess sem
ísland varð fullvalda ríki 1918 og
sjálfstætt lýðveldi 1944, þá eru
breytingamar sem orðið hafa á
íslensku samfélagi í rauninni öllu
stærri og hafa orðið með meiri
hraða en víðast annarsstaðar í
Evrópu; þróun sem tók fáeinar
aldir með öðrum þjóðum varð í
einni svipan á íslandi og nægir í
því efni að bera saman húsnæði
landsmanna nú og um aldamótin.
Tæknivæðing hverskonar hefur
læst sig um samfélagið, fyrirbæri
eins og vatnsveita, hitaveita og
rafveita teljast til sjálfsagðra
hluta; hið sama gildir um síma,
sjónvarp og sjúkrahús; tölvu-
væddan skipakost, flugvélar,
framboð menntunar og menning-
ar, matvæla, klæða og farskjóta
hvaðanæva að úr veröldinni.
Ef litið er fáeina áratugi aftur
í tímann er engu líkara en að við
höfum tekið mörg skref í einu og
máske á stundum flýtt okkur um
of. Okkur hefur t.d. reynst erfíð-
ara en mörgum öðrum að fara
með það sem við höfum, með því
að lítill eða enginn tími hefur
gefist — eða fremur verið eftirlát-
inn — til að staldra við; kemur
það e.t.v. einkum fram í skorti á
siðuðum aga hvarvetna í sam-
félagi okkar og starfí.
Háskólinn hefur auðvitað ekki
farið varhluta af þessari öru
breytingu samfélagsins; hann hef-
ur tekið þátt í henni, að sumu
leyti mótað hana og einnig mót-
ast af henni. Hann hefur stækkað
og eflst á mörgum sviðum. Hann
hefur mótað þessa breytingu með
því að starfsmenn hans hafa látið
í sér heyra og til sín taka á vett-
vangi samfélagsins við ráðgjöf og
rannsóknir, og við skóiann hafa
menntast margir þeir sem átt
hafa aðild að umbreytingu sam-
félagsins. En hvemig hefur
háskólinn vaxið?
Fyrstu tvo áratugina frá 1911
er skólinn tók til starfa, mótaðist
hann mjög af þeim þremur emb-
ættismannaskólum sem mynduðu
kjama hans; hann var fyrst og
fremst kennslustofnun fyrir vænt-
anlega embættismenn ríkisins;
lækna, lögfræðinga og guðfræð-
inga. Heimspekideildin sem
stofnuð var með skólanum var í
burðarliðnum og enda þótt hlut-
verk hennar væri ekki einungis
að mennta væntanlega mennta-
skólakennara, heldur einnig að
þjálfa fræðimenn í norrænum
fræðum, þá bar deildin keim af
sessunautum sínum.
í byrjún fjórða áratugarins tók
að örla á breytingum, enda ör
úmskipti í samfélaginu sem köll-
uðu á fjölþættari menntun.
Happdrættið var stofnað 1933 og
Tjamarbíó 1940, nú Háskólabíó
sem byggt var á ámnum
1960—61. Með ágóða af rekstri
þessara fyrirtækja tókst að
byggja yfír starfsemina, en fyrstu
29 árin var húsnæði skólans held-
ur klént og verður vikið að þeim
þætti síðar í pistlunum. Hitt er
ljóst að með stofnun Happdrættis-
ins var rekin stoð undir húsnæðis-
aðstöðu skólans sem gerði honum
kleift að færa út kvíamar bæði í
kennslu og rannsóknum.
Árið 1940 var hafín kennsla í
verkfræði, m.a. vegna þess að
stríðið kom í veg fyrir að fólk
færi utan til náms, og verkfræði-
deildin formlega stofnuð 1944, en
hún var fyrsta sjálfstæða deildin
sem bættist við frá stofnun skól-
ans. í lagadeild hófst kennsla í
viðskiptafræðum 1941, en sérstök
viðskiptadeild síðan stofnuð 1962.
BA-gráða var skipulögð í heim-
spekideild 1942, m.a. í tungumál-
um og stærðfræði, og á ámnum
1944—46 var mjög aukin kennsla
í norrænum fræðum með nýjum
prófessorsstöðum í íslenskri
tungu, bókmenntum og sögu.
1945 var hafín kennsla í tann-
lækningum í læknadeild og í
lyfjafræði 1957, en áður hafði hún
verið kennd í Lyfjafræðingaskóla
íslands frá 1948; við sömu deild
var tekin upp kennsla í hjúkmnar-
fræði 1973 og sjúkraþjálfun 1976.
Árið 1969 var heiti verkfræði-
deildar breytt í verkfræði- og
raunvísindadeild með því að
námskostir höfðu mjög aukist í
deildinni; 1966—68 hófst þar
kennsla í ýmsum raungreinum til
BA-prófs, síðar BS-prófs. Deild-
inni hefur nú verið skipt í tvær
sjálfstæðar deildir, verkfræðideild
og raunvísindadeild. 1976 var
stofnuð níunda deildin, félagsvís-
indadeild, en námsbraut í þjóð-
félagsfræðum hafði tekið til starfa
1970.
Svo sem fyrr hefur komið fram
í þessu skrifí er námsgreinafjöldi
og skipulag náms nokkuð mis-
munandi í deildunum, en í næstu
pistlum verður reynt að stikla á
stóm um starfsemi hverrar deild-
ar fyrir sig.
Höfundur er prófstjóri við Há
skóla íslands
13
ennavmir
Frönsk stúlka, 23 ára, vill skrif-
ast á við íslendinga. Hefur áhuga
á m.a. tónlist og hjólreiðakeppni:
Sylvie Vendé,
234 Rue de Tolbiac,
C 814,
75013 Paris,
France.
Frá Bretlandi skrifar tvítugur
piltur, sem segist hafa fengið áhuga
á íslandi eftir að hafa séð mikið
Qallað um land og þjóð í sjónvarpi.
Bréfíð er skrifað helgina, sem leið-
togafundur Reagans og Gorbachevs
stóð yfir. Vill hann skrifast á við
16-22 ára íslendinga af báðum
kynjum:
Martin Silson,
6 Ferndale,
Waterlooville,
Hampshire P07 7NZ,
England.
Átján ára Ghanapiltur með
áhuga á tónlist, íþróttum og póst-
kortum:
Leonard Borboh,
P.O.Box 903,
Oguaa,
Ghana.
Tvítug Ghanastúlka með áhuga
á söng, íþróttum, tónlist, dansi auk
þess sem hún safnar póstkortum:
Jane Baker,
P.O.Box 990,
Oguaa,
Ghana.
AF ERLENDUM
VETTVANGI
eftir JÓHÖNNU KRISTJÓNSDÓTTUR
Er ný framtíð í sjónmáli?
íran:
Ekki þarf að fjölyrða um, að íran, undir handleiðslu Khomeinis,
hefur búið við nánast algera einangrun síðustu árin. Heiftúðug
gagnrýni Khomeinis á forystumenn flestra nágrannarikja, hefur
náttúrlega haft þau áhrif, að sambúðin er vægast sagt afleit við
þá flesta. Kannski ekki sízt vegna þess, að Khomeini tók fljótlega
að hamra á því, að bráðnauðsynlegt væri að flytja islömsku bylt-
inguna til sem flestra múhammeðstrúarríkja.
Skástu samskiptin eru við
Pakistani og Tyrki og þessi
ríki hafa með sér eins konar efna-
hagsbandalag. Þó er lítill vafí á
því, að ástæður_ Pakistana fyrir
að halda frið við írani, stafa meira
af hagkvæmnisástæðum, fremur
en hugsjónir fari saman. Það fer
ekkert á milli mála, að Khomeini
er stórlega óánægður með það,
sem hann kallar fijálslyndisstefnu
Zia forseta Pakistan í trúmálum.
Hann lítur einnig hornauga til-
tölulega vinsamleg samskipti
Pakistana við Bandaríkjamenn.
Zia Pakistanforseti hefur áreið-
ið við Emirinn í Kuwait á síðasta
ári.
Samtímis því, að ringulreiðin
vex í þessum heimshluta, velta
menn því æ meira fyrir sér, hvað
taki við, þegar Khomeini erki-
klerkur andast.Hann er nú 86 ára
og þótt aðrir skipi allar stjórnar-
stöður fer enginn í grafgötur með
það, hver er leiðtoginn þar á bæ.
Vitað er, að ekki er einhugur
meðal ráðamanna um eftirmann
Khomeinis. Hann hafði ákveðið
að Montazeri erkiklerkur tæki við
af sér, hvað snerti hina trúarlegu
forsjá. Eins og sagt hefur verið
stríðinu við írak, en hann hefur
stöku sinnum látið í ljósi efasemd-
ir um það. I fyrra gekk hann svo
langt, að varpa fram tillögu um,
að alþjóðlegum dómstóli yrði kom-
ið á laggirnar til að ryðja braut
í friðarátt. Einnig hefur hann lát-
ið að því liggja að hann vildi taka
á ný upp einhvers konar samband
við Bandaríkin. Þótt ekkert hafí
þokazt í þær áttir enn virðist
Rafsanjani vera sá innan forystu
landsins, sem væri treystandi til
að ræða og reyna að finna mála-
miðlun.
Mönnum til nokkurrar furðu
hefur og virzt upp á síðkastið sem
vottur róttækni sé að fínna innan
ríkisstjómarinnar sjálfrar. Kham-
eini forseti og Hussein Moussavi
virðast reyna að fínna mótvægi
við öfgasinnaða þungavigtar-
menn. Þessir áðumefndu tveir
menn eru og, að margra dómi
Rafsanjani þingforseti, Ali Khameini forseti írans
anlega reynt að halda samskipt-
unum við íran í sæmilegu horfi,
vegna viðskiptahagsmuna og þó
ekki síður til að draga úr áhætt-
unni á að stuðningsmenn
Khomeinis fái ástæðu til að láta
til skarar skríða í Pakistan. Þar
býr fyöldi shia og flestir líta á
Khomeini sem leiðtoga sinn.
Um írönsk afskipti af gangi
mála í Afganistan er vitað. Stjóm-
in í Teheran hefur sagt fullum
fetum, að íranskar byltingasveitir
hafí þjálfað afganska skæmliða í
íran. Þó að Afganir, sem em sunni
múhammeðstrúar, séu margir
sáróánægðir með þessi afskipti,
hefur ágreiningi verið ýtt til hlið-
ar, vegna sameiginlegra hags-
muna, þ.e. að sigrast á
Sovétmönnum.
Re&Vta) Iraks er andúðin innan
æðstu stjómar írans mest í garð
Kuwait og Saudi-Arabiu, sem
hafa veitt Irak liðsinni í stríðinu.
Hryðjuverkamenn íransstjómar
hafa lagt til atlögu í báðum þess-
um ríkjum. Alvarlegast var tilræð-
frá í Morgunblaðinu fyrir fáeinum
dögum, hefur nú orðið uppvíst um,
að ýmsir nánustu samstarfsmenn
Montazeris em gmnaðir um svik
við málstaðinn og eiga yfír höfði
sér að vera leiddir fyrir rétt.
Hvaða afleiðingar þetta muni hafa
er ekki enn vitað. Fram að þeim
tíma er fréttastofa Írans sagði frá
þessu hafði Montazeri, að sögn,
notið stuðnings.
Sá ráðamaður í íran, sem
líklega er valdamestur, að Khom-
eini frátöldum er forseti þingsins,
Hashemi Rafsanjani. Hann er
metnaðargjam með afbrigðum,
en sagður njóta almenningshylli.
Rafsanjani mun án efa sækjast
eftir forystunni og ekki ósenni-
legt, að hann sé nær takmarkinu,
ef Montazeri lendir úti í kuldan-
um. Skoðanir Rafsanjani hugnast
Khomeini um flest mætavel. En
þingforsetinn er sagður öðmm
slóttugri, en jafnframt sveigjan-
legri og raunsærri. Hann hefur
haldið uppi hörkuáróðri fyrir
bezt til þess fallnir að leiða íran
að Khomeini gengnum. Þeir virð-
ast hafa nútímalegri afstöðu til
framtíðarstöðu írans á alþjóða-
vettvangi en flestir aðrir.
Khameini hefur talað um að opna
dymar til umheimsins á ný og
hann virðist horfast í augu við
að það sé kannski ekki jafn nauð-
synlegt að flytja út islömsku
byltinguna og öfgamenn boðuðu
áður.
Þrátt fyrir einhæfan frétta-
flutning innan írans er sagt að
almenningur fylgist vel með fram-
vindu mála. Vestrænir sérfræð-
ingar álíta að hvað sem öllu líður,
styðji meirihluti þjóðarinnar
islömsku byltinguna í sjálfu sér.
En almenningur vilji að Iran losni
úr viðjum einangmnar og fjand-
samlegrar afstöðu umheimsins og
að það eigi að vera verkefni arf-
taka Khomeinis að leiða Iran á
ný inn í samfélag þjóðanna.
(Heimild: Far Eastem Economic
ER
oo