Morgunblaðið - 08.11.1986, Blaðsíða 19
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 1986
19
Ræða í upphafi Vínarfundar:
Mannréttíndi eiga
sér engin landamæri
eftir Matthías
*
A. Mathiesen
utanríkisráðherra
Hér birtíst í heild ræða sú er
utanríkisráðherra fluttí við setn-
ingu Vínarfundar um öryggi og
samvinnu í Evrópu fimmtudag-
inn 6. nóvember.
Ég vil hefja mál mitt með því
að þakka ríkisstjóm Austurríkis
fyrir að taka að sér framkvæmd
þessa mikilvæga fundar. Það er
okkur öllum mikill heiður að fá að
koma hingað til hinnar sögufrægu
Vínarborgar. Hér er ætlunin að
vega og meta sameiginlegt starf,
sem hófst í Helsinki fyrir rúmum
áratug.
Hvemig hefur verið staðið að
framkvæmd þeirra stefnumiða, sem
sameinast var um við undirritun
Helsinkisamkomulagsins árið 1985?
Þá var vonast til að tímabil friðar
og frelsis væri í dögun eftir tuttugu
ára „kalt stríð" í samskiptum aust-
urs og vesturs. Voru þessar vonir
á rökum reistar? Það er viðeigandi
að velta slíkum spumingum fyrir
sér á þessum þriðja framhaldsfundi
Ráðstefnunnar um öryggi og sam-
vinnu í Evrópu (RÖSE).
Enginn vafi leikur á því, að Hels-
inki-samkomulagið var mikilvægur
áfangi í átt til friðar. Þijátíu og
fimm ríki komu sér saman um til-
teknar meginreglur varðandi frið-
samlega sambúð þjóða í Evrópu.
Með þeim hætti átti að tryggja
varanlegan frið. Undirstöður hans
voru m.a. atriði varðandi aukið ör-
yggi, viðskipti, mannréttindi,
menningarmál svo og aðgerðir til
að fylgja ákvæðum samkomulags-
ins eftir.
Með Helsinki-samkomulaginu
var þannig viðurkennt, að forsendur
friðar væru fleiri en afvopnun ein
og sér. Vitaskuld hefur afvopnun
lykilhlutverki að gegna í öllum ráð-
stöfunum til að draga úr spennu
og auka öryggi, en það verður ekki
síður að taka tillit til pólitískra við-
horfa. Það verður að uppræta
tortryggnina, sem er jarðvegur
vígbúnaðarins. Skilyrði þess eru
m.a. aukin mannréttindi og sam-
vinna á sviði viðskipta, vísinda og
tækni.
Snemma kom í ljós, að lögð er
mismunandi áhersla á einstök atriði
samþykktarinnar. Slíkt er þó ekki
í samræmi við upphafleg áform, þar
sem jafnvægi átti að vera milli ein-
stakra þátta samkomulagsins. Sum
ríki virðast leggja meira upp úr
öryggismálum, en láta mannúðar-
mál sitja á hakanum. Nægir í því
sambandi að nefna örlög Andrei
Sakharovs og þeirra sem á síðasta
áratug mynduðu samtök til að fylgj-
ast með framkvæmd Helsinki-sam-
komulagsins innan Sovétríkjanna.
Þessir einstaklingar voru miskunn-
arlaust þaggaðir niður og sendir í
útlegð.
Við skulum líta ögn nánar á stöðu
mannréttindamála í sumum
ríkjanna. Andófsmenn þurfa að
þola harðræði í þrælkunarbúðum
eða á geðsjúkrahúsum. í hvert
Matthías A. Mathiesen
skipti sem slíkum aðgerðum er
mótmælt er skírskotað til „fullrétt-
is“. Þá eru það talin innanríkismál
þegar einstaklingar vilja flytja úr
landi, en fá það ekki. I augum ís-
lendinga eru þetta dæmi um
mannréttindabrot og mannréttindi
eiga sér engin landamæri. Orð fá
aldrei brúað þetta hyldýpi, þar
megna verkin ein að skapa aukið
traust.
Þetta er ófögur mynd og ekki
bætir úr skák, að allir RÖSE-
fundir um mannréttindamál hafa
runnið út í sandinn. Á síðasta ári
lauk sérfræðingafundi í Ottawa án
niðurstöðu, menningarþingi í Búda-
pest lyktaði án samkomulags og
sömu sögu er að segja frá fundinum
í Bem, sem haldinn var í vor um
mannleg tengsl og sameiningu fjöl-
skyldna. í þessum efnum kristallast
munurinn á opnum samfélögum
Vesturlanda og lokuðum samfélög-
um Austur-Evrópu. Þetta er rót
vandans og skýringin á því hvers
vegna RÖSE mun ef til vill lifa
okkur öll. Við verðum þó að trúa
því, að dropinn muni smám saman
hola steininn.
Það getur reynt á þrautseigju
manna að lifa í voninni, eins og
innrásin í Afganistan er til marks
um. Þrengingar Afgana og stríðið
þar í landi skekja undirstöður
RÖSE-þróunarinnar og hafa haft
mjög óheillavænleg áhrif á öll sam-
skipti austurs og vesturs. Stríðinu
þar verður að ljúka svo milljónir
flóttamanna geti snúið til síns
heima fijálsir undan oki erlendrar
íhlutunar.
Örlög afgönsku þjóðarinnar eru
íslendingum sérstaklega hugstæð
þar sem ísland og Afganistan gerð-
ust aðilar að Sameinuðu þjóðunum
sama dag fyrir fjörutíu árum siðan,
hinn 19. nóvember 1946.
Ég hef dregið hér upp fremur
dökka mynd af RÖSE-þróuninni.
Um leið hef ég þó reynt að gæta
raunsæis. Orð eru vissulega til alls
fyrst og fyrirheitin voru skráð í
Helsinki og síðar í Madrid. Nú verð-
ur að knýja á um efndir.
Fyrstu merki þess birtust okkur
ef til vill í Stokkhólmi á dögunum.
Þar komust menn að sameiginlegri
niðurstöðu, sem felur í sér árangur
í verki í öryggismálum. Þá á ég vid
tilkynningarskyldu vegna heræf-
inga og eftirlit með þeim o.fl. Þetta
BORGARSTJÓRINN í Juliane-
háb á Suður-Grænlandi verður
að öllum líkindum konsúll íslands
þar.
Dagblaðið Grönlandsposten segir
allar líkur benda til að konsúll Is-
lands í Suður-Grænlandi verði hinn
36 ára gamli Anders Bröns, borgar-
stjóri, sem ásamt félaga sínum
Hans Pavia Egede er eigandi fyrir-
er vissulega spor í rétta átt, sem
menn geta glaðst yfir. Tveggja
vikna undirbúningsfundi fyrir fund
okkar lauk hér með ágætu sam-
komulagi.
í Reykjavík komu leiðtogar risa-
veldanna saman til fundar fyrir
skömmu og samkvæmt yfírlýsing-
um eftir fundinn virðast þeir nær
samkomulagi um verulegan niður-
skurð langdrægra kjamavopna og
útrýmingu meðaldrægra kjama-
vopna úr Evrópu en áður. Vonandi
bera risaveldin gæfu til að fram-
kvæma stórkostlegar tillögur um
útiýmingu kjamavopna á næstu
ámm. En sú draumsýn leggur þeim
og skyldur á herðar. Það er nauð-
synlegt, að samkomulagi um
útrýmingu kjamavopna fylgi jafn-
vægi á sviði hefðbundins vígbúnað-
ar.
í þessu síðastnefnda atriði veltur
það ekki síst á hemaðarbandalög-
unum tveimur í Evrópu að komast
að samkomulagi. Því hlýtur aukinn
þungi að leggjast á umræður þeirra,
sem standa yfir hér í Vínarborg
varðandi gagnkvæma fækkun her-
afla (MBFR). Innan Ráðstefnunnar
um öryggi og samvinnu í Evrópu
þarf að sama skapi að fara fram
mikið starf er tekur mið af jafn-
vægi einstakra þátta Helsinki-
samkomulagsins. Það þarf að auka
mannréttindi, en það þarf líka að
huga að öðrum þáttum, sem minni
gaumur hefur verið gefínn að til
þessa. Ég vil nefna í þessu sam-
bandi umhverfismálin, en af nógu
er að taka. Sérstaklega er mikil-
vægt að þjóðir okkar sameinist um
leiðir til að fyrirbyggja mengun
andrúmsloftins og hafsins. Það
hlýtur að vera markmið okkar allra
að skila komandi kynslóðum hreinu
umhverfi og farsælli framtíð.
íslenska þjóðin bindur miklar
vonir við Helsinki-sáttmálann þrátt
fyrir að fínna megi ýmislegt að
framkvæmd hans. Við trúum því
að hann muni auka skilning og
gagnkvæmt traust. íslendingar
gegna vissulega ekki höfuðhlut-
verki á sviði heimsmálanna, en þeir
eru ávallt reiðubúnir að styðja og
efla það starf, sem miðar að slökun
spennu og stuðlar að friði. Um eina
helgi var höfuðborg okkar griða-
staður mikilsverðra viðræðna er
snerta framtíð alls mannkyns. Þetta
var táknrænt fyrir það hlutverk,
sem litlar þjóðir geta tekið að sér
í því skyni, að tryggja frið og draga
úr spennu. Nú erum við í Vín, höf-
uðborg Austurríkis, í sama tilgangi.
Heimilishorn
Bergljót Ingólfsdóttir
Minestrone“- súpa.
Saðsamar súpur
Það er ekki úr vegi að huga
að súpugerð þegar kominn er vet-
ur og kólnar í veðri. Súpur geta
verið svo matarmiklar að þær
geta hæglega verið aðalréttur
máltíðarinnar eins og allir vita.
Með góðri súpu er nauðsynlegt
að hafa gott brauð og jafnvel
smjör með, að flestra dómi. Súpan
er ætluð f. tvo. Þeir sem ekki
baka brauð heima eiga margra
kosta völ, úrvalið í brauðbúðunum
er hreint ótrúlegt. Á eftir er hægt
að bera fram gott salat.
„Minestrone“-súpa
3—4 sneiðar beikon
1 laukur
1 hvítlauksrif
2 gulrætur
sneið af sellerírót
3/< 1 grænmetissoð (eða vatn og
súputen.)
dál. hvítkál
grænar baunir
1 lítil púrra
1 dl súpu-núðlur
1 matsk. steinselja, graslaukur
eða annað
salt og pipar
rifinn ostur ef vill
Beikoni í bitum rétt brugðið í
smjör í potti (má ekki brúnast).
Laukur í sneiðum og hvítlauksrif
(marið), rifnar gulrætur og sellerí
bætt út í og grænmetissoðinu
hellt yfír. Látið sjóða í ca. 10
mín. Kálið er skorið í strimla og
púrran í sneiðar. Sett út í ásamt
núðlum og kryddjurtum. Súpan
látin sjóða áfram þangað til núðl-
ur og grænmeti er orðið meyrt.
Súpan er bragðbætt að smekk.
Gott brauð hitað í ofni og haft
með. Rifinn ostur borinn með í
skál.
Nokkurs konar
„minestrone“
6—8 sneiðar beikon
1 stór laukur
3 stórar gulrætur
1 hvítlauksrif
1 þykk sneið sellerírót
U/2 1 grænmetissoð (súputen. og
vatn),
V2 hvítkálshöfuð (minni gerð)
grænar baunir
1 púrra
2 dl makkarónur
1 matsk. brytjaðar kryddjurtir
salt og pipar
Beikoni brugðið í smjör í potti.
Laukur í sneiðum, marið
hvítlauksrif, gróft rifnar gulrætur
og sellerí sett út í. Snúið örlítið í
feitinni áður en soðinu er hellt
yfír. Kál og púrra skorið og sett
út í ásamt kryddjurtum og makk
arónum. Soðið saman þar til allt
er hæfílega meyrt og bragðbætt
að smekk. Borið fram með brauði
og rifnum osti ef vill. Ætlað fyrir
fjóra.
Sellerísúpa
1 búnt sellerístilkar
V* 1 vatn
1 stór kartafla rifín hrá
2 matsk. smjör
1 matsk. hveiti
Vi 1 volg mjólk
salt
múskat
2 harðsoðin egg, brytjuð smátt
Sellerí, stilkar Og blöð skorið
bita og sett út í sjóðandi vatn
rifin kartaflan sett með og látið
sjóða þar til þetta er nær soðið
(ekki of meyrt). Búinn er til í
öðrum potti uppbakaður jafningur
úr smjöri, hveiti og mjólk, salt og
múskat sett út í og öllu hellt yfír
selleríið. Eggjum og kryddi bætt
út í og súpan látin þykkna og
verða jöfn. Gott brauð borið með.
Arnljótur Björnsson:
Kennslubók í skaðabótarétti
íslenskur konsúll
á Suður-Grænlandi
tækis sem rekur sex stóra rækju-
togara. Fyrirtækið keypti skipið
Polarnanok í vor fyrir 24 milljónir
danskra króna og á skipið að sigla
milli Grænlands og Danmerkur með
rækjur. Þeir félagamir urðu fyrstir
til að ijúfa einkarétt ríkisins á sigl-
ingum milli Danmerkur og Græn-
lands. Dagblaðið segir að Hans
Pavia Egede verði líklega konsúll
Svíþjóðar á Grænlandi.
ÚT ER komin á vegum Hins
íslenska bókmenntafélags ritið
„Skaðabótaréttur, kennslubók
fyrir byrjendur" eftir Arnljót
Björnsson, prófessor.
Ritið er 170 blaðsíður að stærð,
þar með talin atriðisorðaskrá og
ítarleg skrá yfir heimilidarit, dóma,
lög o.fl. Kennslubókin er einkum
ætluð stúdentum á fyrsta námsári
í lagadeild Háskóla Islands, en í
frétt frá útgefanda segir að ætla
megi að hún komi lögfræðingum
einnig að notum og öðmm sem fást
við bótamál. Bókin sé fyrsta al-
menna yfírlitsritið um skaðabóta-
rétt sem gefið sé út á íslensku.
í fyrstu köflum bókarinnar er
m.a. gerð grein fyrir réttarheimild-
um, hlutverki skaðabótareglna og
rökum fyrir þeim. Einnig er vikið
að tengslum skaðabótaréttar og
ábyrgðartrygginga og sambandi
bótaréttar og refsiréttar. Þá eru
helstu hugtök skaðabótaréttar skil-
greind í sérstökum kafla og fjallað
stuttlega um það sem skilur að
bótaskyldu innan samninga og ut-
an. Lengsti kafli bókarinnar fjallar
um sakarregluna og gáleysismat.
Þá eru kaflar um sakhæfí, orsaka-
tengsl og sennilega afleiðingu
skaðaverks, vinnuveitendaábyrgð,
bótaskyldu áh sakar, meðábyrgð
tjónþola, lækkun og niðurfellingu
skaðabótakröfu o.fl.
Amljótur Bjömsson er fæddur í
Reykjavík árið 1934 og hefur verið
prófessor við Háskóla Islands síðan
1971. Hefur hann kennt skaðabóta-
rétt, samningarétt, vátryggingarétt
og sjórétt. Eftir hann liggja ýmsar
ritgerðir um efni úr kennslugeinum
hans, svo og handbækur með ágrip-
um af dómum Hæstaréttar í málum
um vátryggingarétt, skaðabótarétt
og sjórétt.
Bókin er prentuð í Prentsmiðj-
unni Odda h.f.
Fossvogskirkjugarður:
Minningarathöfn
um breska hermenn
MINNINGARATHÖFN um fallna
hermenn bresku samveldisland-
anna verður haldinn við her-
mannagrafreitinn í Fossvogs-
kirkjugarði á morgun,
sunnudaginn 9. nóvember. Hún
hefst kl. 10.50 stundvíslega.
í fréttatilkynningu breska sendi-
ráðsins segir að um fjörutíu ára
skeið hafí Bretar á íslandi heiðrað
með þessum hætti minningu þeirra
sem láta lífið í stríði í þágu friðar
og frelsis. Slíkar athafnir séu haldn-
ar á sama tima hvarvetna í heimin-
um.
Meira en 200 menn sem létust í
síðari heimstytjöldinni hvíla á þess-
um stað, en 35 eru grafnir annar-
staðar á landinu.