Morgunblaðið - 08.11.1986, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 1986
pltrjpt Útgefandi Ulþlltbilí Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakið.
Afvopnun og
mannréttindi
Fyrsti fundur utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna eftir að þeir hitt-
ust hér í Reykjavík var í
Vínarborg nú í vikunni. Ráð-
herramir kvöddust án þess að
ákveða nokkuð um framhaldið.
Þeir deildu áfram um sömu at-
riðin og ollu ágreiningi í Höfða.
Þeir gátu þó ekki komið sér
saman um yfirlýsingu, þar sem
annars vegar væru tíunduð þau
atriði, sem samkomulag náðist
um í Reykjavík, og hins vegar
ágreiningsatriðin.
Vangaveltumar um árangur
eða árangursleysi Reykjavíkur-
fundarins halda áfram að setja
svip sinn á umræður í fjölmiðl-
um og á stjórnmálavettvangi.
Bandamenn Bandaríkjanna í
Evrópu hafa af því töluverðar
áhyggjur, að öryggi þeirra
minnki, ef bandarísku Evrópu-
eldflaugamar verða fjarlægðar
án hliðarráðstafana. Sovétmenn
hafa yfirburði í hefðbundnum
herafla á meginlandi Evrópu og
þeir hafa fjölgað skammdræg-
um kjamorkuvopnum sínum
jafnt og þétt.
í ræðu sinni á Vínarráðstefn-
unni um Helsinki-samkomulag-
ið minnti Matthías A.
Mathiesen, utanríkisráðherra,
réttilega á þá staðreynd, að sum
ríki, sem aðild eiga að sam-
komulaginu leggja meiri áherslu
á öryggismálin en mannúðar-
málin. Með þessum orðum var
hann að vísa til afstöðu Sov-
étríkjanna og fylgiríkja þeirra.
Þeirri skoðun var haldið á loft,
þegar umræðumar um yfírvof-
andi kjamorkustríð vora sem
mestar á Vesturlöndum fyrir
fáeinum áram, að Sovétmenn
ýttu undir þær meðal annars til
að draga athyglina frá eigin
mannréttindabrotum. Það kæmi
sér vel fýrir Kremlverja, að
þverpólitískar hreyfíngar í lýð-
ræðisríkjunum hömpuðu því, að
vegna yfirvofandi hættu á
tortímingu í kjamorkustríði
bæri lýðræðissinnum að falla
frá gagnrýni á sovéska stjóm-
kerfíð.
í eftirleik Reykjavíkurfund-
arins er nauðsynlegt að huga
rækilega að þeim mun, sem er
á stjórnarháttum í austri og
vestri. Kosningamar í Banda-
ríkjunum á þriðjudag leiddu til
þess, að Ronald Reagan á ekki
íengur á jafn vísan að róa í öld-
ungadeild Bandaríkjaþings, þar
sem flokksbræður hans höfðu
haft meirihluta síðan 1980, þeg-
ar hann náði kjöri. Þegar
Gorbachev ávarpaði blaðamenn
í Háskólabíói á dögunum, sagð-
ist hann binda vonir við það,
að þrýstihópar, almenningsálit-
ið og þingið í Washington gætu
haft vit fyrir Reagan og lagt
stein í götu geimvarnaáætlun-
arinnar. Ekki er unnt að binda
vonir við neitt slíkt í Sovétríkj-
unum; enginn utan Kremlar-
múra veit, hver það er, sem
skipar menn í æðstu stöður
þar, eða hvaða sjónarmið búa
að baki ákvörðunum.
Hið nýkjöma þing Banda-
ríkjanna kemur ekki saman fyrr
en í upphafi næsta árs og enn
er óvíst, hvaða sjónarmið verða
þar ofan á, þegar á reynir.
Reagan nýtur hvað mestra vin-
sælda af þeim mönnum, sem
setið hafa í Hvíta húsinu. Það
sýndi sig á lokadögum kosn-
ingabaráttunnar eftir Reykja-
víkurfundinn, að fastheldni
forsetans í geimvamaáætlunina
varð ekki til að draga úr vin-
sældum hans. Sumir spá því,
að hægrisinnaðir demókratar,
sem náðu kjöri á þing, verði
jafnvel meiri stuðningsmenn
forsetans í vamarmálum en
fijálslyndir repúblikanar, sem
hurfu af þingi. Er ekki talið
líklegt, að úrslit þingkosning-
anna leiði til breytinga á afstöðu
Bandaríkjastjómar í afvopnun-
arviðræðunum.
Þegar litið er á framhald við-
ræðna austurs og vesturs, hvort
heldur á Vínarráðstefnunni um
samvinnu og öryggi í Evrópu
eða á afvopnunarfundum risa-
veldanna í Genf, mega hin
glöggu skil milli lýðræðis og
einræðis ekki gleymast. Rétti-
lega er því staðfastlega haldið
fram, að hervæðing og ekki síst
kjamorkuvæðing varði allt
mannkyn. Hið sama á við um
mannréttinda- eða mannúðar-
mál.
Matthías Á. Mathiesen sagði
í ræðu sinni í Vín: „Andófsmenn
þurfa að þola harðræði í þrælk-
unarbúðum eða á geðsjúkrahús-
um. í hvert skipti sem slíkum
aðgerðum er mótmælt er
skírskotað til „fullréttis". Þá era
það talin innanríkismál þegar
einstaklingar vilja flytja úr
landi, en fá það ekki. I augum
íslendinga era þetta dæmi um
mannréttindabrot og mannrétt-
indi eiga sér engin landamæri.
Orð fá aldrei brúað þetta hyl-
dýpi, þar megna verkin ein að
skapa aukið traust." Um leið
og tekið er undir þessi orð, skal
sú skoðun ítrekuð, að besta leið-
in til að eyða þeirri tortryggni,
sem hindrar helst samninga um
afvopnun, er að virða sjálfsögð
mannréttindi, draga niður járn-
tjöld og leyfa fólki og þjóðum
að kynnast og eiga eðlileg og
frjáls samskipti.
liJ
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Einn af förunautum nýróm-
antíkurinnar (eða táknlistarinnar)
í íslenskri ljóðagerð var málvönd-
un. Ymsar gamlar leifar, sem enn
höfðu loðað við ljóðin, voru nú
sniðnar af og bomar á bál. Oeigin-
legar hjálparsagnir hurfu unn-
vörpum, svo og aðrir hortittir.
Hið svokallaða skáldaleyfi, eink-
um fólgið í notkun rangra eða
hæpinna orðmynda vegna ríms,
stuðla eða hrynjandi, sást nú mun
sjaldnar en áður. Kenningar og
önnur torskilin fomyrði týndu
tölunni. Allt skyldi vera hreinna,
einfaldara og auðskiljanlegra en
áður. Að vísu þurftu lesendur
stundum að ráða nokkur tákn, ef
þeir áttu að skilja til fullnustu
dýpri merkingu ljóðanna. En oft-
ast nær var það ekki svo erfitt.
Mörgum skáldum hinnar nýju
stefnu tókst í aðgengilegu formi
og oft með glæsibrag að orða þrá
sína eftir takmarkaleysinu, feg-
urðinni, sókninni til draumalands-
ins fyrir handan hafið.
Sigurður Sigurðsson frá Amar-
holti kvað:
Sól, stattu kyrr! þó að kalli þig sær
til hvílu - jeg elska þig heitar.
Þú blindar mín augu; en þú ert mjer svo
kær,
og eins hvort þú skín, eða bæn minni
neitar.
Jeg sæki þjer nær, þótt þú færir þig fjær-
þótt þú fallir í djúpið, mitt hjarta til
geislanna leitar!
Jónas Guðlaugsson kvað:
Ég vil lyfta þór löngun míns hjarta
upp í Ijóshvolfin skínandi há,
ég vil horfa á blómið mitt bjarta,
sem í bemskunnar draumi ég sá.
Ég vil hlusta á hrynjandi strauma,
ég vil höggva mín arfgengu bönd!
0, mig langar í land minna drauma,
ó, mig langar að árroðans strönd!
Þetta vom bara tvö lítil dæmi
af mörgum. Önnur nýrómantísk
skáld um sömu mundir og þeir
Sigurður og Jónas, vom ekki síður
liðtæk, svo sem Guðmundur Guð-
mundsson skólaskáld, Jóhann
Siguijónsson, Jóhann Gunnar Sig-
urðsson, Sigurður Nordal, Sigur-
jón Friðjónsson, Unnur Bene-
diktsdóttir Bjarklind (Hulda) og
Jóhann Jónsson.
Framhald nýrómantísku stefn-
unnar, þegar tilfinningin var sett
í enn hærra öndvegi en fyrr og
tjáningin varð opinskárri, felst
m.a. í ljóðum ekki minni spá-
manna en Stefáns frá Hvítadal
og Davíðs Stefánssonar:
Stefán kvað:
Um æsku kveð ég,
uns endar gangan,
um rauðar varir
og rósarangan.
- Mig dreymir ennþá,
en dagur flýr —
um ástir kvenna
og ævintýr.
Davíð kvað:
Og heldur vil ég dansa einn dans í villtri
gleði
en dragast út í leikinn. - Ég syng þó aðrir
kveði
og hirði hvorld um sakramenti, sálmabók
né prest
Fyrir gieði eina nótt læt ég gæfu mína að
veði.
Guðsríki er þeirra sem elska lífið mest.
Á miðnætti þá hvíli ég á mjúkum liljubeði.
Á morgun er ég týndur. - Það er best.
Tímabil nýrómantíkurinnar á
íslandi var bæði tiltölulega langt
og blómlegt. Mér finnst reyndar
sem rómantík hafi gengið betur
í íslendinga en raunsæi. Tímabil
raunsæis í íslenskum bókmennt-
362. þáttur
um þykja mér til að sjá eins og
kofar á meðal kirkna, þegar horft
er til beggja blómaskeiða róm-
antíkurinnar. Og ég undrast þetta
svo sem ekki. Lífið á 19. öld og
fýrri hluta þessárar aldar var
þannig, að ekki er að undra, þótt
erfitt og óljóðrænt væri að horf-
ast í augu við veruleikann, en
gott að geta horfið á vit draums-
ins. „Flótti frá raunveruleikan-
um,“ sögðu andstæðingarnir.
„Lausn frá hversdagsleikanum,"
sögðu fylgjendurnir. Og enn kvað
Davíð:
Sumir eiga sorgir
og sumir eiga þrá,
sem aðeins í draumheimum
uppfyllast má.
Og er ekki ofsagt. Ætli það
hafi ekki verið flestir. Þess vegna
gátu menn enn tekið undir af
mikilli innlifun og sungið með
Jóni Jónssyni frá Ljárskógum:
Kom draumaland með fangið fullt
af friði og ró.
Bragarháttur vikunnar, sá 20.
og síðasti um sinn, er stúfhenda
(braghenduætt VI).
Öldurs viður yfrin fóng sér enginn kýs
að deyja fyrr en dagur rís.
(Bjöm á Botnastöðum)
Hann er eins og feðrafoldin fyöllóttur,
skáldlegur og sköllóttur.
(Jóhannes úr Kötlum)
Mér þótti vænt um að sjá orðið
kraftbensín í fyrirsögn á baksíðu
þessa blaðs á sunnudaginn var,
ekki síst eftir að hafa heyrt stagl-
ast á „súperbensíni" í auglýsing-
um útvarpsins. Pétur þulur las
orðið að vísu með heyranlegri
vanþóknun.
Sjálfstæðishúsið í
Hafnarfirði endurnýjað
MIKLAR endurbætur hafa verið gerðir á Sjálf-
stæðishúsinu Strandgötu 29 í Hafnarfirði og
er þeim nú lokið að utanverðu, en ennþá er
þeim ekki lokið að innanverðu. Fulltrúaráð
flokksins og formaður þess Þór Gunnarsson
hafa sett sér það markmið að ljúka þessu verki
að mestu á þessu ári, en Kristófer Magnússon
hefur haft umsjón framkvæmda með höndum.
Sjálfstæðisflokkurinn eignaðist húsið 1941 og
sést það á myndinni eftir endurbæturnar. Hús-
ið byggði Þórður Edilonsson árið 1908.
Vmmimálasamband Samvinnuf élaganna:
Oskar eftir viðræðuin
við landssambönd ASI
Framkvæmdastjórnarfundur hjá Verka-
mannasambandinu á þriðjudaginn þar sem
verður ákveðið hvernig standa skuli að
samningum
VINNUMÁLASAMBAND Sam-
vinnufélagana óskaði á fimmtu-
dag eftir viðræðum við
landssambönd innan Alþýðusam-
bands íslands hið fyrsta til þess
að undirbúa komandi samninga-
gerð, en samningar renna út um
áramót. Vinnuveitendasamband
íslands hefur rætt að undanf-
örnu við landssamböndin hvert
fyrir sig og er búist við að þeim
undirbúningsviðræðum ljúki í
næstu viku.
Þorsteinn Ólafsson, formaður
Vinnumálasambands Samvinnufé-
lagana, sagði að sambandið vildi
hefja könnunarviðræður sem fyrst
við landssamböndin til þess að und-
irbúa kjarasamningana. Hann sagði
að eftir þessar viðræður yrði það
metið hvort samflot yrði af atvinnu-
veitenda hálfu í samningaviðræðun-
um í vetur.
Verkamannasamband íslands
verður með framkvæmdastjómar-
fund næstkomandi þriðjudags-
morgun. Eftir hádegi sama dag
verður fundur með sambandinu og
VSÍ. Karl Steinar Guðnason, vara-
formaður VMSÍ, sagði að á fram-
kvæmdastjómarfundinum yrði
ákveðið hvemig standa skuli að
kjarasamningunum í vetur. Um
hugmyndir verkamannafélagsins
Dagsbrúnar um skammtímasamn-
inga, sagði hann að lengd samninga
skipti ekki meginmáli, heldur hvað
fengist fram í þeim. Æskilegast
væri að komast sem lengst með
fyrirhugaða uppstokkun launakerfa
í landinu, en það væri ljóst að margt
þar að lútandi þarfnaðist lengri
undirbúningstíma en nú væri til
stefnu og ákveðin vandkvæði væm
á því að semja við deyjandi ríkis-
stjóm. Hins vegar hrópuðu þeir á
úrbætur sem verst hefðu orðið úti
vegna launaskriðsins í landinu og
standa yrði fast á rétti þeirra til
úrbóta.