Morgunblaðið - 30.12.1986, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 1986
Hugleiðing um
staðgreiðslukerfí
eftirJón Benedikts-
son
Eskilstuna, 14. desember.
Tilefni þeirrar greinar sem hér
fer á eftir eru þær tillögur sem ASI
og VSÍ hafa í sambandi við nýgerða
kjarasamninga lagt fram og fela í
sér að gerð skuli á snöggsoðinn
hátt grundvallarbreyting á hinu
íslenska skattakerfi. Fjármálaráð-
hen-a hefur þann 6. desember með
bréfi til samningsaðila gefið viss
fyrirheit um að frumvarp um þessi
mál skuli lagt fram og afgreitt á
því þingi sem nú situr þannig að
unnt verði að taka upp staðgreiðslu
beinna skatta 1. janúar 1988.
Eg sem þetta rita hef nú síðan
um mitt ár 1985 verið búsettur í
Svíþjóð og þar með verið skattþegn
í hinu sænska staðgreiðslukerfi en
þar áður verið íslenskur skattþegn.
Þær hugleiðingar sem hér fara á
eftir byggja því á reynslu af og
samanburði á þessum skattkerfum
eins og þau koma mér fyrir sjónir
sem venjulegum skattborgara, ég
hef undanfarna daga og vikur fylgst
með fréttum íslenskra blaða af fyrr-
greindum hugmyndum um breyt-
ingar á skattakerfínu. Ýmislegt í
þessari umræðu er athugavert og
fyrirhuguð meðferð málsins virðist
ætla að einkennast af fljótaskrift
og flumbrugangi.
I fyrsta lagi er það undarlegt að
stjómvöld gefi út yfirlýsingu um
að gera skuli ákveðna breytingu á
skattakerfi, sem snertir alla skatt-
þegna landsins, samkvæmt kröfu
eða beiðni eins stéttarsambands í
sambandi við kjarasamninga þess
án þess að haft sé samráð við önn-
ur stéttarsambönd og hagsmuna-
hópa.
I öðm lagi kemur það spánskt
fyrir sjónir ef í lok árs 1986 á að
ákveða breytingu sem þessa, keyra
fmmvarp síðan í gegnum Alþingi á
nokkmm vikum og láta síðan breyt-
inguna taka gildi 1. janúar 1988.
Hér er um flóknara og viðameira
mál en svo að ræða að slík fljóta-
skrift sé réttlætanleg.
í þriðja lagi vekur það athygli að
í blaðafregnum af þessum málum
er lítið fjallað um hvað staðgreiðslu-
kerfí skatta feiur í sér, fram kemur
að ASÍ og vinnuveitendur hafa sett
fram ákveðnar hugmyndir; svo er
að heyra sem fjármálaráðherra sé
þeim sammáta og að spumingin sé
ekki hveiju skuli breyta og hvemig,
heldur aðeins hversu fljótt og að
þvl fyrr sem það sé unnt þeim mun
betra fyrir alla aðila.
En þvað fela þá þessar hugmynd-
ir ASÍ og VSÍ í sér. Lítum aðeins
nánar á það:
Beinir skattar einstaklinga verði
staðgreiddir þ.e. tekjuskattur, út-
svar o.fl. Skattkerfíð verði einfaldað
með sammna þessara skatta og
niðurfellingu frádráttarliða en tekn-
ir verði upp „sérstakir skattaaf-
slættir" svo sem almennur
afsláttur, afsláttur vegna bama,
húsnæðisafsláttur og sjómannaaf-
sláttur. Skattleysismörk verði
hækkuð og að skatthlutfall verði
aðeins eitt og lækki frá því sem það
er nú að meðaltali. Þá verði skatta-
eftirlit hert og sérstaklega eftirlit
með því að óhjákvæmilegir frá-
dráttarliðir vegna öflunar tekna
fyrirtækja og einstaklinga séu ekki
misnotaðir. Að lokum felst í hug-
myndum þessara aðiía að þeim verði
tryggð þátttaka í áframhaldandi
undirbúningi málsins.
Þessar hugmyndir eru að ýmsu
leyti góðra gjalda verðar og stað-
greiðslukerfí skatta er að mörgu
leyti eðlilegasta og heilbrigðasta
greiðslukerfí skatta. Staðgreiðslu-
kerfíð sem slíkt er þó í sjálfu sér
engin trygging fyrir því að skatta-
kerfið verði einfaldara eða réttlát-
„Einn er sá hópur sem
væntanleg breyting1
yfir í staðgreiðslukerf-
ið kemur til með að
snerta meira en marga
aðra, þar er um að ræða
þann hóp íslendinga
sem af ýmsum ástæðum
flytur úr landi um skeið
og snýr síðan aftur til
Islands eftir nokkur
ár.“
ara en núverandi kerfi. Slíkt er
algjörlega háð útfærslu þess og
framkvæmd í einstökum atriðum.
Ýmis rök hafa verið færð fyrir
kostum staðgreiðslukerfís. Meðal
annars að auðveldara sé fyrir þá
sem hafa mjög sveiflukenndar tekj-
ur frá ári til árs að rísa undir
skattbyrðinni. Þetta er vissulega
rétt. En átti þó einkum við áður
en innlán voru verðtryggð þannig
að nær ómögulegt var að leggja til
hliðar þegar vel áraði og geyma til
mögru áranna. Þetta á hins vegar
ekki við I sama mæli og áður eftir
að hægt er orðið að geyma fjár-
muni verðtryggða. Annað atriði og
sem undirrituðum fínnst vega
þyngra er að staðgreiðslukerfi gerir
mönnum sem komast á eftirlauna-
aldur auðveldara um vik að hætta
störfum þar sem þeir fá ekki lengur
skattreikninginn í hausinn árið eft-
ir.
Aðalrökin sem nefnd hafa verið
í umræðunni undanfarið eru hins
vegar þau hversu einfalt stað-
greiðslukerfið sé; orðið „einföldun“
kemur fyrir í nær öllum ummælum
ráðamanna og aðila vinnumarkað-
ar, sem birt hafa verið undanfarið.
Eftir reynslu mína sem skattþegn
í sænska staðgreiðslukerfínu leyfí
ég mér að láta í ljós vissar efasemd-
ir um þessa meintu „einföldun“.
Staðgreiðsla eða ekki stað-
greiðsla er fyrst og fremst spuming
um innheimtu- og greiðsluform.
Eftir sem áður þurfa menn að gera
skattframtal og því fylgir sama
vinna og skriffínnska hvort sem
talið er fram í staðgreiðslukerfí eða
hinu núverandi íslenska kerfí.
í meginatriðum er sænska stað-
greiðslukerfíð þannig í framkvæmd
að af launþegum er um hver mán-
aðamót reiknaður skattur af
launum síðasta mánaðar skv.
ákveðnum skattstiga. Ef viðkom-
andi hefur frádrátt sem hann getur
talið fram (t.d. vexti af lánum til
húsakaupa, kostnað við öflun tekna
o.fl.). Sækir hann um til skattstofu
að tekið sé tillit til þessa jafnóðum
við útreikning staðgreiðslunnar um
hver mánaðamót. Eftir atvikum er
síðan slík umsókn samþykkt eða
henni synjað. Sé hún samþykkt
hefur það áhrif til lækkunar við
hvetja greiðslu.
í janúar þarf síðan hver skatt-
borgari að skila skattframtali þar
sem gerð skal grein fyrir heildar-
tekjum liðins árs ásamt upplýsing-
um um eignir og skuldir, frádráttar-
liði o.s.frv. Síðan fara skattstofur
yfír framtölin, þá eru þeir frádrátt-
arliðir sem menn notuðu til lækkun-
ar staðgreiðslu yfírfamir að nýju
og skattur liðins árs síðan reiknað-
ur út endanlega. Öllu þessu er ekki
lokið fyrr en í nóvember og þá er
niðurstaðan vitaskuld á ýmsa vegu.
Sumir standa á sléttu, aðrir hafa
greitt of mikið og fá til baka og
enn aðrir hafa greitt of lítið og
þurfa því að punga út með það sem
á vantar af skattgreiðslu frá árinu
á undan (þessum viðbótargreiðslum
er dreift á 3 mánuði og jafnframt
em þá viðkomandi allan tímann að
borga staðgreiðsluskatt af áætluð-
um tekjum á hverjum tíma).
Eg fæ ekki séð að þegar á heild-
ina er litið sé þetta neitt einfaldara
í sniðum en íslenska kerfíð eins og
það er nú. Nú kann einhver að segja
sem svo að ég sé hér kominn á villi-
götur með slíkum samanburði þar
sem ég sé að bera saman sænskt
staðgreiðslukerfí við núverandi
íslenskt kerfi og að ekki sé víst að
hið væntanlega íslenska stað-
greiðslukerfí verði jafn flókið og
hið sænska. Slíkt má vel vera en
það er þó alveg undir því komið
hvemig útfærsla kerfísins verður
og á það á eftir að reyna.
Hugmyndir ASÍ og VSÍ fela ein-
mitt í sér að frádráttarliðir verði
afnumdir og þar með verði kerfíð
einfaldara. Vissulega felur þetta
atriði í sér einföldun en í hugmynd-
um þessara aðila er hins vegar að
fínna ákvæði um að í stað frádrátt-
arliða verði teknir upp „sérstakir
skattaafslættir" svo sem almennur
afsláttur, bamaafsláttur, húsnæðis-
afsláttur og sjómannaafsláttur.
Nánari skilgreining á því hvað í
þessu á að felast hefur ekki enn
sést en upptaka slíkra „sérstakra
skattaafslátta“ hlýtur að fela í sér
verulega skriffinnsku og vinnu við
útreikning og útdeilingu þeirra. Það
er því enginn kominn til með að
segja að nýja kerfið verði þegar upp
er staðið einfaldara en núverandi
kerfí með frádráttarliðum.
Staðgreiðsla sem slík er engin
patentlausn á skattsvikum. Mögu-
leikar til skattsvika í formi misnotk-
unar á frádráttarliðum vegna
kostnaðar við öflun tekna fyrir-
tækja og einstaklinga með sjálf-
stæða atvinnustarfsemi em
óbreyttir þó staðgreiðslan sé tekin
eftir Ingibjörgv K.
Jónsdóttur
Vegna umfjöllunar fjölmiðla um
menntun fóstra og fósturliðanám,
vill stjórn Fóstmfélags íslands
koma eftirfarandi á framfæri.
Þegar Fósturskólinn var stofnað-
ur árið 1946, var „gagnfræðapróf
eða sambærileg menntun" inntöku-
skilyrði í skólann. Svipaðar kröfur
vom þá gerðar í Kennaraskóla ís-
lands og Hjúkmnarskóla íslands.
Nú er sennilega jafn algengt, að
ungt fólk taki stúdentspróf eins og
gagnfræðapróf fyrir rúmum 40
árum.
A Norðurlöndum er stúdentspróf
eða sambærileg menntun inntöku-
skilyrði í Fósturskóla. Fósturmennt-
unin fer þar fram í sérskólum að
loknu stúdentsprófi eða hún er á
háskólastigi. Það er því eðlileg þró-
un, að stúdentspróf eða sambærileg
Jón Benediktsson
upp. Í þessu efni þarf annað að
koma til og líklega vænlegast að
auka hlutdeild neysluskatta á
kostnað beinna skatta.
í tillögum ASÍ og VSÍ er lagt til
að skattleysismörk verði 30 þús.
kr. á mánuði og að skatthlutfall
verði aðeins eitt og lækki frá því
sem það er að meðaltali nú. Þetta
get ég stutt heilshugar m.a. vegna
reynslu minnar af hinu sænska
skattakerfí sem felur í sér stig-
hækkandi skattahlutfall og er sem
hæst 80—90%. Stéttir sem hér í
Svíþjóð þurfa að vinna mikla yfir-
vinnu þurfa þannig oft að borga
80—85% af yfirvinnutekjunum í
skatt og vinna því aukavinnuna að
mestu í sjálfboðavinnu. Þetta er
óréttlátt og hefur lamandi áhrif á
framtak og vinnugleði og verður
þetta vonandi aldrei tekið upp á
Islandi eftir frændum vorum, hinum
sænsku sósíaldemókrötum.
Einn er sá hópur sem væntanleg
breyting yfír í staðgreiðslukerfíð
kemur til með að snerta meira en
marga aðra, þar er um að ræða
þann hóp íslendinga sem af ýmsum
ástæðum flytur úr landi um skeið
og snýr síðan aftur til Islands eftir
nokkur ár. Viðkomandi dvelja yfir-
„Það er því eðlileg þró-
un, að stúdentspróf eða
sambærileg menntun
verði inntökuskilyrði í
Fósturskóla íslands.“
menntun verði inntökuskilyrði í
Fósturskóla íslands.
Þess má ennfremur geta að stúd-
entspróf er inntökuskilyrði í
Þroskaþjálfaskóla íslands.
Frá því Fósturskólinn tók til
starfa hefur hlutverk fóstra breyst
og aukist mjög mikið.
Æ fleiri böm dvelja nú á dagvist-
arheimilum, jafnhliða aukinni
atvinnuþátttöku kvenna. Mikilvægi
foreldrasamstarfs hefur aukist, svo
og samstarf við sérfræðinga, og
með lögum um fatlaða hefur hlut-
verk dagvistarheimila einnig breyst.
leitt við störf í löndum þar sem
staðgreiðslukerfi skatta er við lýði
og borga því skatta af tvennum
árstekjum fyrsta árið sem dvalið
er erlendis, þ.e.a.s staðgreiða skatt-
inn af tekjunum í nýja landinu
jafnframt því sem greiddur er skatt-
ur af tekjum liðins árs á íslandi.
Ekki hefur verið um að ræða nein-
ar ívilnanir eða skattaafslætti frá
hendi íslenskra skattayfírvalda í
þessu sambandi og hafa því viðkom-
andi þurft að sýna forsjálni og
fyrirhyggju í sínum fjármálum til
að lenda ekki í meiri háttar vand-
ræðum. Þessi hópur hefur síðan
þegar snúið er til baka til íslands
unnið þar fyrsta árið án þess að
greiða skatta af tekjunum fyrr en
eftirá og þar með fengið sína upp-
bót fyrir að hafa áður þurft að
greiða tvöfaldan skatt eitt árið.
Með nýjum skattalögum og stað-
greiðslukerfi verða búferlaflutning-
ar sem þessir auðveldari en áður
að þessu leyti þar sem fólk flytur
þá úr einu staðgreiðslukerfi yfir í
annað og lendir því ekki í fyrrnefnd-
um vandræðum með tvöfaldar
skattgreiðslur þegar flutt er frá
íslandi og byijar síðan að sjálfsögðu
að borga skatt af sínum tekjum á
íslandi um leið og flutt er heim
aftur.
Þeir sem verða hins vegar illa
úti við fyrirhugaða breytingu eru
þeir sem hafa flutt frá íslandi með-
an gamla kerfíð gilti og snúa síðan
heim aftur eftir að staðgreiðslu-
kerfi er tekið upp. Viðkomandi
greiða þannig tvöfaldan skatt árið
eftir að flutt er frá íslandi og hefja
síðan að nýju greiðslu skatta um
leið og flutt er heim. Viðkomandi
fá því enga uppbót fyrir að hafa í
eitt ár þurft að greiða skatt af
tvennum tekjum svo fremi að ekki
verði sett í nýju lögin sérstök leið-
réttingarákvæði varðandi þennan
hóp.
Þessi hópur íslendinga er stærri
en margan grunar og mun fylgjast
vel með framvindu þessara mála á
næstu vikum og mánuðum. Hátt-
virtum alþingismönnum og fram-
bjóðendum til þings skal bent á að
hafa þetta í huga nú þegar skammt
er til kosninga. Hér er um mikið
hagsmuna- og réttlætismál að ræða
fyrir þennan hóp og mun afstaða
þessa fólks í komandi alþingiskosn-
ingum eflaust að miklu leyti ráðast
af meðferð þessa atriðis við samn-
ingu nýrra skattalaga.
Höfundur er læknir og starfar í
Svíþjóð.
Á síðastliðnu ári kom út á vegum
menntamálaráðuneytisins „Uppeld-
isáætlun fyrir dagvistarheimili —
Markmið og leiðir".
Til þess að fóstran geti framfylgt
þeim kröfum er þar koma fram er
henni nauðsyn á góðri alhliða undir-
búningsmenntun, áður en hún getur
tekist á við almennt fósturnám.
Stefna Fóstrufélags íslands í
menntunarmálum hefur verið skýrt
mörkuð og fyrir liggur aðalfundar-
samþykkt frá 1984, um að herða
menntunarkröfur til inntöku í skól-
ann og að stefnt verði að því, að
stúdentspróf verði inntökuskilyrði.
Stjórn Fóstrufélags Islands telur
því, að áður en tekin verði ákvörðun
um fósturliðanám, verði tryggt að
inntökuskilyrðin í Fósturskóla ís-
lands verði stúdentspróf.
Höfundur er formaður Fóstru-
félags íslands
Undirbúnings-
menntun fóstra