Morgunblaðið - 30.12.1986, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 1986
Meðganga, fæðing
og sængurlega
eftir Ólafíu M. Guð-
mundsdóttur
Grein þessi er skrifuð í tilefni
af útkomu bókarinnar „Nýtt líf
— fróðleikur um meðgöngu, fæð-
ingfu og barnið fyrsta árið.
Það er ekki vandalaust að gefa
út fraeðslubækur ætlaðar almenn-
ingi. Ég tel það víst að þessi bók
sé ætluð verðandi foreldrum til upp-
lýsinga og leiðsagnar í þeim
nýstárlegu aðstæðum sem þeir eru
í þegar barn á að bætast í fjölskyld-
una.
Til að skila því ætlunarverki þarf
fernt að koma til:
í fyrsta lagi: Bókin þarf að vera
á auðskiljanlegu máli.
f öðru lagi: Hún þarf að vera
einföld í uppsetningu.
f þriðja lagi: Hún þarf að vera
nútímaleg, þ.e. segja það sem gerist
í d _ag.
í fjórða lagi: Hún þarf að vera
vel staðfærð.
í fyrstu þremur atriðunum finnst
mér ekki ástæða til að gera neina
athugasemd og mér finnst bókin
góð að því er þau atriði varðar, en
hvað varðar síðasta atriðið þá hrein-
lega kemst ég ekki hjá því að gera
athugasemdir við nokkur atriði í
köflum bókarinnar þar sem talað
er um meðgöngu, fæðingu og sæng-
urlegu. Þar eru nokkur atriði sem
eru svo bresk að ég, sem íslensk
ljósmóðir, kannast bara alls ekki
við þau og hefði vel mátt koma í
veg fyrir að þau væru í þessri
íslensku Jjýðingu, sem ég ætla að
sé fyrir Islendinga.
Þar er fyrst að geta um mæðra-
vemd — kafii 2. Þar er talað um
heimafæðingar og mæðravemd al-
mennt. Þar er og talað um hverfis-
ljósmæður, sem er stétt sem ekki
er til á íslandi nema í örfáum héruð-
um þar sem ennþá starfa héraðs-
ljósmæður og em þær aðallega úti
á landi. Þeirra hlutverk átti að fær-
ast inn á heilsugæslustöðvamar, en
af einhverjum ástæðum hafa marg-
ar heilsugæslustöðvar ekki séð
ástæðu til að ráða ljósmæður (en
það er víst önnur saga, en sorgleg
samt). Þá er það kafli 3 um vand-
kvæði á meðgöngu. Þar eru m.a.
nefndar sónarrannsóknir eða óm-
skoðanir — ekki ætla ég á neinn
hátt að gera lítið úr því að sónar-
skoðun sé vandaverk, langt því frá
— til þeirra rannsókna þekki ég
betur en svo. En það er staðreynd
að ómskoðanir á meðgöngu em
framkvæmdar af ljósmæðmm
ásamt sérfræðingum á Kvennadeild
Landspítalans, svo er einnig á þeim
stöðum úti á landi þar sem ómsjár
eru til.
í kafla 6, þar sem m.a. er fjallað
um fæðingu á sjúkrahúsi, er sagt
að þegar kona telji sig vera komna
með hríðir, þá hafi hún samband
við lækni eða ljósmóður. Ég veit
hvergi til að læknar á sjúkrahúsum
sinni slíku — enda ekki í þeirra
verkahring.
í öllum venjulegum tilvikum
hringir konan á 1) fæðingardeild
Landspítalans og hefur samband
við ljósmóður á fæðingarvakt, 2)
sjúkrahús og fær samband við vakt-
hafandi ljósmóður.
Sjái hinsvegar ljósmóðir ástæðu
til þá kallar hún á vakthafandi
lækni. Það er svo aftur annað mál
að sumir heilsugæslulæknar óska
eftir því að konumar láti vita af
sér þegar þær fara til að fæða.
í þessum kafla er sérstaklega
tilgreint hvað konan þarf að hafa
með sér á sjúkrahús. Ég þekki til á
3 sjúkrahúsum úti á landi auk
Fæðingardeildar Landspítalans, og
enginn þessara staða ætlast til að
konur komi með allan nátt- og
nærfatnað að heiman — og hvað
þá að þær þurfí að leggja sér til
þvottapoka og handklæði. Þetta
hlýtur að vera sér breskt fyrir-
brigði, nema ef vera skyldi að þetta
væri óbein tillaga um spamað í
heilbrigðiskerfinu.
Þá er í þessum sama kafla fjallað
um heimafæðingu og við það atriði
vildi ég benda á að hafí kona á
Islandi ákveðið að fæða heima, þá
Ólafía M. Guðmundsdóttir
„Ég veit það sem ljós-
móðir að ekkert er
konunni á meðgöngu
óviðkomandi, og það
sem okkur kann að
þykja smámunir, skipt-
ir hana gífurlega miklu
máli.“
semur hún við ljósmóður og síðan
er það í samráði við lækni sem slíkt
er ákveðið og það er síðan Ijósmóð-
irin sem kallar á lækninn sér til
aðstoðar og það er ljósmóðirin sem
tekur á móti baminu. Skv. heilsu-
gæslulögum eiga heilsugæsluljós-
mæður að sinna þessum hluta
fæðingarhj álpar.
í 8. kafla um eðlilega sængurlegu
er sagt, að ef konan rifni eða gerð-
ur sé spangarskurður þá sé það
læknir sem saumar. Á íslandi er
það svo í dag, að ljósmæður sauma
allar venjulegar rifur svo og spang-
arskurði. Þær deyfa spöngina og
margar hverjar leggja svonefnda
Pudendal Block, eða taugaenda-
deyfíngu, sem er sumsstaðar mikið
notuð.
Það er ekki nema við sérstaklega
erfíðar fæðingar, s.s. tangar- eða
sogklukkufæðingar, að læknir
saumar, eða ef rifnað hefur þannig
að meiriháttar aðgerðar er þörf.
Ég ætla ekki með þessum skrif-
um mínum að kasta rýrð á störf
eins eða neins, né að þessu sé beint
að neinum persónulega — heldur
tel ég að það hefði aukið gildi bókar-
innar ef hún hefði verið á þennan
hátt betur staðfærð.
Einhverjum kann að fínnast þetta
smámunir og ekki skipta máli —
en ég veit það sem ljósmóðir að
ekkert er konunni á meðgöngu óvið-
komandi, og það sem okkur kann
að þykja smámunir, skiptir hana
gífurlega miklu máli og ef ekki
stendur það sem sagt er í bók, þá
getur það leitt til óþæginda fyrir
konumar og til vandræða fyrir okk-
ur.
Það má ekki gleyma því að það
sem ég tek fyrir um þessa bók er
jú bara hluti bókarinnar og ég tel
að hún sé góð að öðru leyti og eigi
erindi til verðandi foreldra — en þó
með þessum fyrirvara.
Höfundur er Ijósmóðir og starfar
við Sjúkrahús Suðurlands á Sel-
fossi.
Siðvæðum iuig’a íslendinga
eftirSnorra
Óskarsson
Þorvaldur Öm Ámason, náms-
stjóri í líffræði og kynfræðslu,
hvemig heldur þú að tækist til ef
námsmarkmið í stærðfræði eða
tungumálum væm jafn opin og
óglögg og námsmarkmiðin í kyn-
fræðslunni? Við vitum báðir svarið.
Það stæði ekki steinn yfír steini og
meira en það, kennslan og útkoman
yrði tómt pjátur. Þetta segir sig
sjálft, þess vegna er verið að taka
kynfræðsluna til umfjöllunar og
námsskrána til endurskoðunar.
Námsskráin: fyrsta hlutverk
námsskrár er að gera fólki grein
fyrir hugmyndum um mikilvægi
námsefnis og til hvers það skal leiða
í lífí nemendanna. Menn vilja áreið-
anlega vel, undir flestum kringum-
stæðum. Og þegar þú spurðir mig
í grein þinni, Um kynfræðslu í
grunnskólum, sem birtist í Mbl.
31.10. ’86, hvað ég vilji og hvort
þessi drög sem þú nefnir gætu fall-
ið að trúarskoðunum mínum, þá vil
ég svara þessu. Ég er nokkuð viss
um að þó svo að trúarskoðanir okk-
ar fari ekki alveg saman þá gætu
ýmis markmið okkar til fræðslunnar
verið sameiginleg. Þú nefnir 4 eftir-
talin atriði sem „gætu verið" í
námsskránni. Ég vil leyfa mér að
hafa þau hér eftir með athugasemd-
um mínum.
1. „Að nemendur læri að umgang-
ast hver annan þannig að
sambandið einkennist af virð-
ingu fyrir sjálfum sér og öðrum,
jafnrétti, hreinskilni og nær-
gætni.“
Aths.: Þetta er ekki annað en
sjálfsagt og gott því öll atriðin eru
komin úr kristinni siðfræði. Mjög
gott atriði til að samþætta við krist-
infræðina.
2. „Nemendur setji sig í spor for-
eldris og átti sig á hvaða skilyrði
þeir setji fyrir því að eignast
böm.“
Aths.: Hér vantar algerlega
hvaða skilyrði kristin trú setur fyr-
ir þessum atriðum. Ég nefnilega
óttast þá tilhneigingu að koma nem-
endum upp á það að þeir ákveði
eða setji sér reglur í þessum efn-
um. Þetta minnir mig nefnilega á
það sem hinar nýju heimspekikenn-
ingar gera ráð fyrir að gerist.
Einmitt það að rétt og rangt sé
afstætt og ákvarðist af því sem
meirihlutinn samþykkir að gera.
3. „Nemendur fræðist um kynhvöt,
kynþroska, kynfæri, kynfrumu-
myndun, ftjóvgun, fósturþroska
og getnaðarvamir."
Aths.: Eðlilegast væri að enda
þessa upptalningu á fæðingunni því
hún ætti að vera eðlilegt framhald
af fósturþroskanum. Eftir fæðingu
kæmi svo heimilið, fjölskyldan sem
tekur við ungviðinu og kemur því
til manns. Og ástæðan fyrir þessari
athugasemd er ekki hártogun eða
útúrsnúningur heldur hitt. Ein teg-
und getnaðarvama er nefnilega
fóstureyðingin. Það hlýtur að liggja
í hlutverki skólans að spoma við
þessum hugsunarhætti að fóstur-
eyðingin sé lausn, eða ekki annað
en sjálfsögð ráðstöfun. Við erum
ennfremur komin að fyrsta atriðinu,
sem við settum inn í umræðuna,
nefnilega að samband einkennist
af virðingu fyrir sjálfum sér og
öðrum, þeim óboma manni sem á
rétt til að fá hlutdeild í lífinu.
4. „Að koma í veg fyrir ótímabær-
ar þunganir, nauðganir, vændi,
kynsjúkdóma og eyðni (AIDS).“
Aths.: Til að komast í veg fyrir
þessa vágesti er kristin siðfræði
besta vopnið. Eins og menn sjálf-
sagt hafa tekið eftir eru Bretar
famir af stað með mikla herferð í
þessu efni, — hvað bjóða þeir uppá?
a) í fyrsta lagi hreinlífi og halda
sér við maka sinn til dauðadags,
einmitt það sem mér hefur fimd-
ist svo illilega vanta inn í
kynfræðsluna. Og þessu til við-
bótar birti vikuritið Time, frá 3.
nóv. sl., útdrátt úr skýrslu banda-
ríska læknisins dr. Koop þar sem
hann hvetur alla til að fræðast um
AIDS, og segir jafnframt að „ekki
sé sýnilegt neitt betra meðal en
hreinlífí". Þessi atriði hafa fært
Snorri Óskarsson
Eins og ég hef áður
sagt er þáttur siðfræð-
innar vafasamur.
Námsskráin allt of opin
og ómarkviss. Fjöl-
skyldan og hjónabandið
kemst ekki einu sinni á
blað.
okkur heim sanninn um það að
kristin siðfræði er ekki sérviska
heldur nauðsyn til farsæls lífs.
b) Hitt sem þeir bjóða uppá gagn-
vart þeim sem treysta sér ekki til
að lifa með maka sínum er að nota
gímmíveijur. En sá er munurinn
hér á landi og hjá t.d. dr. Koop að
hann talar um hreinlífíð en okkar
menn benda aðeins á smokkinn;
má ekki nefna hreinlífí hér? Og ef
við sýnum nemendum okkar einhver
villuljós í þessu sambandi skulum
við ekki búast við því að framtíðin
verði bjartari. Við getum ekki valið
lengur hvað við kennum bömunum
í siðfræði, það er hin síðasta stund
til aðgerða. Sjúkt og spillt hugarfar
læknar ekki eyðni eða kynsjúk-
dóma.
Mig langar einnig til að benda á
eitt atriði í viðbót sem tengist kyn-
fræðslunni og það er að fræða
nemendur um helstu vandamál
hjónabandsins s.s. eigingirnina,
samskiptaleysið, vinnuálagið,
skuldimar og þess háttar. Tilgang-
urinn er að fræða nemenduma um
að þessi vandamál eiga sér lausn-
ir, vandinn leysist ekki nema á
honum sé tekið. Þessi fræðsla mun
gera sitt til að auðvelda ungu fólki
að byggja upp ástarsamband sem
grundvallast á trausti. Þannig mun
hjónaskilnuðum fækka til muna.
Hvaða kennimenn að leiðarljósi?
Þú spyrð mig, Þorvaldur, hvaða
kennimenn þið eigið að hafa að leið-
arijósi í ráðuneytinu (þá sennilega
varðandi hugmyndafræði kyn-
fræðslunnar). Þessari spumingu er
fljótsvarað af minni hálfu. Kenni-
maður sem ég nefni fyrstan er:
Jesús frá Nasaret, sonur hins lif-
anda Guðs. Kennimenn no. 2 eru:
Postular og lærisveinar hans sem
ritað hafa Nýja-Testamenntið.
Kennimenn no. 3 eru: allir þeir sem
tala og kenna samkvæmt orðum
þeirra.
Ég veit ekki hvort þú getur sam-
þykkt þetta eða hvort jrfírvöld
menntamála vilji aðeins kennimenn
með háskólapróf, það er víst enginn
neitt nema hann hafí pappír upp á
það — þá komumst við ekki fram-
hjá þvi að við emm undir lögum
og stjómarskrá. Þau, grannskóla-
lögin (no. 63/1974, 2. gr.), og
stjómarskrá íslands mæla svo fyrir
að við skulum hafa kristni og
kristna siðfræði og þá er nú sjálf-
gefíð hvaða kennimenn skulu hafðir
að leiðarljósi. En af hveiju gagn-
rýni ég kynfræðsluna?
Eins og ég hef áður sagt er þátt-
ur siðfræðinnar vafasamur.
Námsskráin allt of opin og ómark-
viss. Fjölskyldan og hjónabandið
kemst ekki einu sinni á blað.
Svo er efnisvalið við aldur nem-
endanna eða þroska ekki í neinu
samhengi.
T.d. leyfi ég mér að gagnrýna
bókina „Maðurinn, fæðing,
bemska, kynþroski" því sú bók hef-
ur kynþroskann nánast helming af
námsefninu. Ég vildi seinka þeim
þætti um allt að tvö ár og undirbúa
11 ára nemendur fyrir breytingar
á kynþroskaskeiðinu og undirstrika
jafnvægið milli umróta tilfínning-
anna og þeirra verðmæta að eiga
hreint mannlíf án undanlátssemi
lauslætisins og lostasemda spilling-
arinnar. Þetta er jú lagalegt hlut-
verk skólans og einnig lagaleg
skylda kennara.
Höfundur hefur stundað kennslu
sl. lS&r, en er nú forstöðumaður
Hvítasunnusafnaðarins í Vest-
mannaeyjum.
Húsaleiga
hækkar um 7,5%
SAMKVÆMT ákvæðum f lögum
nr. 62/1984 hækkar leiga fyrir
íbúðarhúsnæði og atvinnuhús-
næði, sem lög þessi taka til, um
7,5% frá og með janúarbyrjun
1987.
Reiknast hækkun þessi á þá
leigu, sem er í desember 1986. Jan-
úarleigan helst óbreytt tvo næstu
mánuði, það er í febrúar og mars
1987.
Sérstök athygli er vakin á því,
að þessi tilkynning Hagstofunnar
snertir aðeins húsaleigu, sem breyt-
ist samkvæmt ákvæðum í fyrr-
nefndum lögum.