Morgunblaðið - 30.12.1986, Side 41

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 1986
41
ár. í fylkingarbijósti sumra
mótmælagangnanna gengu jafnvel
forsætisráðherrar.
Hérna í Afganistan eru Sovét-
menn hins vegar að gera miklu
verri hluti — tíu sinnum eða hundr-
að sinnum verri — en Bandaríkja-
menn nokkru sinni gerðu í Víetnam.
Það er augljóst; þeir vilja tortíma
þjóð okkar og taka land okkar.
Þeir svífast einskis. Þú hefur séð
þorpin, sem þeir hafa brennt til
ösku. í fjöllunum mættirðu fólkinu
á leið í flóttamannabúðimar. Þú
hefur séð limlest bömin með fætur
stýfða um hné eftir jarðsprengjur.
Segðu mér nú — hversu margir
andófsmenn hafa verið í kröfu-
göngum í París eða Róm eða
London að mótmæla hinni sovézku
árás? Viltu segja mér það — hversu
margir?
Það em vaktaskipti hjá vörðun-
um. Eldurinn er kveiktur á ný fyrir
þá, sem vom að koma inn, og þeir
hrista snjóinn af herðunum. Teið
er hitað og dyrnar em aftur látnar
standa opnar til að hleypa reyknum
út.
Við erum alls tuttugu og fjórir;
tvær bardagasveitir, sú sem ég er
með og hin, sem ræður svæðinu er
við förum um. Sumir þeirra sofa,
aðrir hreinsa rifflana; enn aðrir em
að ná upp hinum fimm tilskildu
daglegu bænum — þeir misstu
nokkrar úr í gær vegna göngunn-
ar. Það er svo þröngt að þeir verða
að skiptast á að biðjast fyrir; það
rétt hefst að einn maður geti kropið.
Einn þeirra hafði spurt mig hvað
ég væri að gera þama. Þeir vissu
upp á hár hvers vegna þeir vom
þama. Þeir höfðu ákveðið að sega
nei — og taka afleiðingunum. Eg
visi líka hvers vegna ég var með
þeim, sá dagur hafði komið að ég
hafði lika ákveðið að segja nei.
Það var eftir að Sovétmenn hand-
sömuðu franska sjónvarpsfrétta-
manninn Jaques Abouchar.
Fyrirsátinni hafði greinilega verið
ætlað að fanga hann, vegna þess
að kúlugötin á vömbílunum vom
öll á hjólum og vélarhúsi, ætluð til
að stöðva en ekki til að drepa. í
sendiráðssamkvæmi stuttu síðar
hafði sovézki sendiherrann í Pakist-
an gefið sig á tal við fréttaritara
Agence-France-Presse fréttastof-
unnar í Islamabad.
„Abouchar-málið,“ sagði hann,
„er viðvömn. Næsti Frakki, sem
reynir að fara yfir landamærin með
svokölluðum „Andspymumönnum"
— hver sem hann er — verður drep-
inn. Rauði herinn mun sjá um það.“
AFP-fréttaritarinn varð undrandi
vegna þessara óvenjulegu kokdill-
issamræðna, en spurði samt
samvizkusamlega: „Má ég vitna til
orða yðar, heiðraði herra?"
Sovézki sendiherrann tók í hand-
legg hans og sagði: „Það er ekki
spuming um að „megau, þér verð-
ið. “ AFP birti söguna.
Kiplings. Þeir hafaf aldrei lotið
neinum framandi lögum. Stjórn
Pakistans hefur komið upp ókeypis
rafveitu í skiptum fyrir réttinn til
þess að leggja bundna vegi, en utan
þessara mjóu malbiksstrimla gilda
hvergi lög né réttur nema í pakist-
anska hernum. Lík við vegarbrún-
ina vitnar aðeins um ættflokkahefð,
hvort heldur sem lagið kom að aft-
an eða framan, hvort heldur sem
blóðhefndin var forn eða ný.
Afgönsku flóttamannabúðirnar
með þremur milljónum íbúa eru
nýjar eyjar sjálfræðis í þessu eyja-
hafi ættflokkanna. Athugasemd
fangelsisstjórans í Kabúl-fangels-
inu er í minnum höfð: „Þótt ekki
yrði nema ein milljón Afgana eftir,
þá yrði byltingin bara þess auðveld-
ari! ... „I búðunum þrauka fyrrum
foringjar hins Konunglega hers og
bíða þess að frelsissveitimar sigri.
Limlestir læra að ganga aftur — á
hækjum. Konur þrá börn sín. Fjöl-
skyldur harma fallna ástvini — eins
og til dæmis fólkið frá þorpi í Kun-
ar 1980, þar sem kommúnistar
skutu meira en 1.500 manns. Skot-
in voru svo ónákvæm, að þegar
jarðýtur husluðu líkin þá hreyfðist
fjöldagröfin; þeir sem aðeins voru
særðir brutust um og reyndu að
sleppa. Jarðýturnar bættu meiri
mold ofan á.
Það krefst ákveðinna varðúðar-
ráðstafana að fara gegnum ætt-
bálkasvæðið. Hver sá sem
þú hittir gæti verið
kvislingur, ef ekki tvö-
Rás franska sjónvarpsins númer
tvö, Antenne 2, stóð síðan fyrir
umræðu um málið. Ritstjórar og
eigendur blaða, er vom þátttakend-
ur, lýstu því yfir, að eftir hina
sovézku hótun gætu þeir ekki tekið
á sig þá ábyrgð að senda fréttarit-
ara til afgönsku frelsissveitanna.
Þetta kvöld tók ég ákvörðun og
gerði ráðstafanir til að komast í
samband við Mujaheddin-hreyfing-
una. Fyrir þá hafði handtaka Jaques
Abouchar og viðbrögðin við henni
verið þrefalt áfall. í fyrsta lagi var
heiður þeirra í veði; hann hafði ver-
ið gestur þeirra. í annan stað hafði
orðstír þeirra beðið hnekki; þeir
höfðu virzt vanhæfír og ábyrgðar-
lausir. En verst af öllu var að
Sovétríkin höfðu fengið það, sem
þau vildu, þögn — engar fréttir af
styijöld þeirra í Afganistan.
Til þess að lifa af í Andspyrn-
unni þarfnastu matar og vopna en
líka vonar. Vonin lifir ekki ef allir
aðrir þegja. Mujaheddin-mennirnir
í fjöllunum, skógunum og fenjunum
þarfnast þeirrar vitneskju, að þeir
séu ekki gleymdir.
★
Héruðin milli Pakistan og Afgan-
istan em kölluð „ættbálkasvæðið"
eða „Norð-vestur-landamærin“.
Þetta risastóra svæði heyrði á
sínum tíma til brezka heimsveldinu.
Nú á dögum er það hluti af Pakist-
an, en hvorki Bretum né Pakistön-
Fórnarlömb stríðsins í Afg-
anistan. Mohammed
Hassan, frelsishermaður,
krýpur hér við hlið 4 ára
dóttur sinnar, Zaremnu.
Með þeim á myndinni eru
fjögur afgönsk börn, Muza-
far, 10 ára, Utmarkhil, 10
ára, og Shafi-ullah, 7 ára.
Myndin er tekin í Banda-
ríkjunum, þar sem börnin
fengu gervilimi. Sovéski
herinn hefur stundað það
að dreifa jarðsprengjum í
mynd leikfanga.
um hefur nokkm sinni tekizt að ná
fullum yfírráðum yfir því. íbúamir
em eins og íbúar Austur-Afganist-
ans papanskir ættbálkar og
„grimmd" þeirra er útlistuð í ritum
faldur eða þrefaldur njósnari. Það
ber að forðast þau mitök að gista
á hóteli í Peshawar eða Quetta áður
en lagt er af stað til landamær-
anna, og sömuleiðis að reyna að
fljúga í átt til þeirra frá annarri
hvorri þessara borg-a. Hálf tylft
leyniþjónusta mundi samstundis
frétta af því að „einhverjir Vestur-
landabúar" væm á leið til Afganist-
ans. Eftir að ég hafði komið
farangri mínum gegnum toll í
Karachi tók ég þess vegna fjórum
stundum síðar og án þess að hafa
yfirgefið flugvöllinn, vél til Isl-
amabad, höfuðborgar Pakistans,
sem er hinn eðlilegi áfangastaður
útlendinga, hvort heldur sem erind-
ið er viðskipta- eða stjómmálalegs
eðlis.
Bíll beið eftir mér með tveimur
vinum úr afgöngsku Andspyrnunni.
Á minna en fímm mínútum vomm
við horfnir inn í umferðina og héld-
um til ömggs húss á landamæra-
svæðinu. Við vomm kyrrir í bílnum
unz hann hafði stanzað í húsagarð-
inum og hliðinu verið lokað fyrir
aftan okkur. Síðan vomm við dul-
búnir sem Afganir. Við héldum
kyrm fyrir innan dyra fram í myrk-
ur og gættum þess að segja ekki
eitt einasta franskt orð þegar aðrir
vom nærstaddir. Við fómm gegn-
um ættbálkasvæðið liggjandi á gólfí
bílsins af ótta við eftirgrennslanir
pakistanska hersins. Við komum til
annars húss með gluggalausum
moldarveggjum og biðum aðra nótt.
Mujaheddin höfðu sent víkinga-
sveit til að fylgja okkur. I landi þar
sem maður, sem þarf að skreppa
eftir eldpýtum, væri líklegri til að
gleyma fötunum sínum en Kals-
hnikov-rifflinum skipti sér enginn
af hinni vopnuðu varðsveit okkar —
allir em vopnaðir og alltaf. Tvisvar
stöðvuðu embættismenn okkur og
munduðu riffla sína; í eitt skiptið
„til að vita, hvetjir em að flandra
um land okkar“, og aftur vegna
þess að herinn hafði stöðvað alla
umferð til þess að auðvelda ein-
hveijar dularfullar samningavið-
ræður milli öldunga ættbálkanna
og ríkisstjórnarinnar um endur-
greiðslur vegna almannatrygginga.
Vegurinn varð að vegleysu og
við urðum að ganga. Landslagið var
stórkostlegt og stórt í sniðum; það
var ekki bara hæðin, sem fékk okk-
ur til að grípa andann á lofti. Við
vomm komnir meira en 150 km
norður fyrir Peshawar. Hér em
náttúrleg skil í landinu. í dalbotnun-
um við árfarvegina em gríðarstórar
og grýttar auðnir. Ofar em stalla-
engi með fyrirstöðuveggjum úr
steini; þá koma ferköntuð steinhús
með flötum þökum. Síðan em skóg-
ar, en yfir þeim gnæfa snævi þakín
fjöll, er teygja sig upp í meira en
4500 m hæð og tindar þeirra hverfa
í skýin.
Við klifum hægt upp stalladalina,
frá fljótinu til árinnar, frá ánni til
flúðanna og frá fluðunum til foss-
anna. Þau fáu hús, sem við fómm
framhjá, vom eins og víggirt, vegg-
irnir úr steini og mold með örmjóum
raufum og tumi efst. Táknuðu
hæstu tumamir auð og völd eins
og í Evrópu miðaldanna? „Ó, nei!
Þeir sýna aðeins að eigendumir em
óvinsælir og þarfnast sterkari
vama...“
Loks vom engin hús og færri
stallaengi. Hlíðin varð að hamri.
Það byijaði að snjóa og snjórinn
fraus við jörðina. Með snjónum kom
myrkrið. Langt fyrir neðan okkur
hurfu ljósin í Pakistan. Fyrir fram-
an okkur, ofan okkur og úr sjónmáli
vom landamærin.
★
Það tekur óhjákvæmilega á taug-
amar að fara ólöglega yfír landa-
mæri til þess að styðja skæmliða-
hreyfingu. Þú ert að fara úr
almennri, óvirkri tegund leynilegs
lífs, þar sem það eitt er mikilvægt
að vekja ekki á sér athygli, yfír í
aðra tengund þar sem þú verður
að sýna þig, en aðeins ákveðnu
fólki. Það táknar að skipta á einni
tegund áhættu — handtöku og
brottrekstri úr landi — og öðram
tegundum er gætu reynzt alvar-
legri. Það táknar athafnir í tað
endalausrar biðar. Nemendur, sem
em að fara í próf, og íþróttamenn
á ráslínunni, þekkja þessa tilfinn-
ingu mjög vel. Það er eins og að
losna undan fargi. Loksins stöndum
við öll jafnfætis vegna þess að það
er sjálfsagt og eðlilegt að vera
hræddur — fyrir okkur öll og óvin-
inn líka. Það eina, sem nú skiptir
máli er að halda áfram þrátt fyrir
óttann. Ég heyrði einu sinni Carm-
en Ordonez, konu hins mikla
spænska nautabana, kalla það
„tímann þegar skeggið vex hrað-
ast“.
Við fómm yfir afgönsku landa-
mærin fótgangandi í náttmyrkri og
snjó og yfír fjallaskarð svo hátt að
þar vom engir verðir. Það var varla
einu sinni hægt að nefna það skarð,
bara staður þar sem fjallseggin
lækkaði ofurlítið. Eftir bið í sótug-
um kofa, sem á sumrin var skýli
fyrir múldýrahirði, héldum við af
stað aftur í dögun. Við létum snjó-
inn að baki, síðan skóginn; loks
komum við að fyrstu varðstöð And-
spymunnar. Á leið okkar niður
grýttan stíginn birtust vopnaðir
menn líkt og þeir spryttu upp úr
jörðinni og bættust þöglir í
gönguna.
Dimm skýin grúfðu lágt. Á jörð-
inni við veggi stallaengjanna vom
skaflaleifar orðnar að ís. Það var
nístandi næðingur. Við héldum
áfram klukkustund til viðbótar í
einfaldri röð. Áður en langt um leið
var röðin okkar orðin að heilli fylk-
ingu, heilt byggðarlag á ferð. Það
var gefið merki og einn hópurinn
skaut upp í loftið. Undir eins var
svarað úr ýmsum áttum um allan
dalinn og úr öðmm dölum líka.
Allt héraðið virtist hleypa af vopn-
um sínum. Það var ekki lengur eins
og bergmál, heldur tröllaukinn stór-
kostlegur tmmbusláttur.
Í dalnum komum við að nokkmm
hávöxnum tijám er stóðu í kringum
reit með stómm steinum. Þetta var
grafreitur. Jörðin var dekkri þar
sem tvær nýjar grafír höfðu verið
teknar, hvor um sig með sínum
hijúfa bautasteini, fyrir þá tvo
Mujaheddin er fallið höfðu í síðustu
ormstu.Á stöfum kringum grafim-
ar voru strimlar með áletmnum úr
Kóraninum, hvítir borðar og græn
flögg, sem blöktu í kvöldgjólunni.
I hernaðargrafreitnum í Kabúl
heiðra kommúnistar sína föllnu á
svipaðan hátt, en þeirra fánar em
rauðir. Sá grafreitur — þeir kalla
hann „Torg píslarvotta byltingar-
innar“ — er stundum svo fullur af
fánum að hann lítur út eins og
skemmtigarður. Héma kalla Muja-
heddin sína föllnu píslarvotta
trúarinnar.
I fordyri næsta ömgga húss, sem
við komum til og jafnframt var
notað sem moska, afhenti Alain
Boinet frá Guilde européenne du
raid, hjálparfé, er safnað hafði ver-
ið í Evrópu, Frakklandi og víðar.
Mujaheddin-leiðtogarnir sátu með
Kalashnikov-rifflana sér við hlið,
en ættbálkaöldungamir, sem oft
em nefndir gráskeggimir, bám
regnhlífar sem stöðutákn.
Aðstoð okkar var í peningum,
afganskri mynt, sem er auðveldara
að flytja en mat eða fatnað, sérstak-
lega á þessum árstíma, þegar snjór
í fjallaskörðunum lokar þeim fyrir
múldýralestunum. Það vom útbúin
fjögur lítil seðlabúnt til að dreifa í
aðaldölunum fjómm. Eftir langar
umræður var tekið af hveiju þeirra
til að útbúa fimmta búntið til að
tryggja réttláta hlutdeild og að all-
ir fengju einhveija hjálp. Það er
langbezta tryggingin að afhenda
aðstoðina á þennan hátt, fyrir allra
augum — allir vita hver fær hvað.
Tekið var tillit til þeirra, er höfðu
misst uppskem, þeirra er áttu fjöl-
skyldu í flóttamannabúðunum,
þeirra er höfðu verið særðir eða
tekið að sér munaðarlaus böm. All-
ir, bæði hermenn og og öldungar,
gáfu hátíðlega kvittun; þumalfar í
bleki á pappírsblað.
Allt í einu stökk einn gráskegg-
urinn á fætur og veifaði regnhlífínni
sinni. „Við ættum ekki að taka við
peningum!" hrópaði hann. „Við
þurfum hvorki mat né klæði. Við
getum barizt nakin og með tóma
maga. Okkur vantar ekkert nema
vopn og skotfæri!" Hinir róuðu hann
og fengu hann til að setjast niður
aftur með regnhlífína sína.
Þá var kominn bænatími. Á eftir
tóku þeir vopn sín, við skipuðum
okkur í röð og héldum af stað til
fjallanna eftir þröngum klettastíg,
sem var lítið meira en spor í snjón-
um.
Þegar við voram að fara kom
einn öldunganna á eftir mér, tók í
öxlina á mér og sagði: „Komdu
aftur, jafnvel þótt þú komir tóm-
hentur. Komdu aftur. “ Að skrifa
er ein leiðin til þess að koma aftur.
★
Við gengum mjög lengi, stundum
I mikilli hæð, ofar skýjum. Til við-
bótar við skriðdrekana, loftárásir
úr mikilli hæð og stórárásir með
þyrlum, hafa Sovétmenn nýlega enn
bætt við aðferðum; hermenn em
fluttir upp á fjallstoppana með þyrl-