Morgunblaðið - 30.12.1986, Page 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 1986
Um laun lækna
og margt fleira
eftír Sigurð Þór
Guðjónsson
Þann 28. nóvember birtist grein
>í -Morgunblaðinu er nefnist „Um
laun sjúkrahúslækna í Reykjavík".
Hún er undirrituð af tveimur mönn-
um í stjóm Læknafélags Reykjavík-
ur og gengur út á það að leiðrétta
fullyrðingar „misábyrgra" aðilja að
sjúkrahúslæknar í Reykjavík fái
„sérstaklega há laun“. Er síðan
gerð allnákvæm tölfræðileg úttekt
á launum aðstoðarlækna og sér-
fræðinga á sjúkrahúsum borgarinn-
ar. Ritsmíð þeirri er hér fer á eftir
er á engan hátt ætlað að „svara“
þessum skrifum. Hins vegar gefa
þau mér ástæðu til að koma á fram-
færi nokkrum athugasemdum um
launamál almennt og um stöðu
lækna í þjóðfélaginu sérstaklega
«íri frá vissum sjónarhomum.
Læknar heimta
meira en aðrir
Mér er auðvitað ljóst að menn
verða að afla sér tekna til að sjá
sér farborða í heimi raunveruleik-
ans. En þó get ég ekki að því gert,
að mér finnst endilega að í óska-
landinu ættu þrjár stéttir ekki að
þiggja laun fyrir störf sín vegna
^érstæðs eðlis þeirra. Það eru prest-
ar, lögfræðingar og læknar. Það
er með öllu óviðeigandi að vígðir
menn þjóni bæði guði og mammon.
Slíkir postular ættu að sjálfsögðu
að vera haldnir af heilögum anda
og lifa og hrærast einungis drottni
til dýrðar. Auk þess eiga þeir að
lifa einlífl og hreinlífí en vera ekki
að elta stelpur alla daga. Lögfræð-
ingar ættu sömuleiðis að ganga
fram aðeins í nafni réttlætisins en
skeyta engu um fé né frægð. Engir
persónulegir hagsmunir ættu að
saurga baráttu þeirra fyrir réttlæt-
inu. Og loks ættu læknar að vera
þjónar mannúðar og líknar og krefj-
ast einskir sér til handa nema
J^eirrar ljúfu gleði að lina þrautir
og þjáningar náungans. Þetta er
sem sé ídealið. Það er því mjög ill
nauðsyn að boðendur fagnaðarer-
indisins, riddarar réttlætisins og
þjónar miskunnseminnar þiggi fjár-
hagslega umbun fyrir hugsjóna-
störf sín í þágu þjóðfélagsins. Og
þar af leiðir að þessar stéttir ættu
eiginlega að vera fullar af þakklæti
og auðmýkt fyrir það sem að þeim
er rétt.
En það er nú öðru nær en að
læknar séu hógværir í launakröfum.
Þvert á móti eru þeir ósvífnastir
allra og skáka í því hróksvaldi að
þeir ráða yfir mjög sérhæfðri þekk-
ingu sem ekki er á annarra valdi
og snertir beinlínis líf og dauða. í
greininni í Morgunblaðinu er þessi
klausa: „Læknar, sem hafa aflað
sér þeirrar þekkingar og reynslu
og lagt jafn hart að sér og fjölskyld-
um sínum og sérfræðingar hafa
gert, gera kröfu um að búa við góð
kjör samanborið við aðrar stéttir
þessa lands." Þó orðalagið sé nokk-
uð óljóst og klúsað eins og hugsuð-
urnir séu ekki rétt klárir í hausnum,
fer ekki á milli mála að læknar
krefjast hærri launa en flestar aðr-
ar stéttir fyrir vinnu sína („góð kjör
samanborið við aðrar stéttir þessa
lánds“). Við viljum ekki vera neinn
láglaunalýður, segja þeir. Við viljum
njóta betri kjara en sauðsvartur
almúginn. Við viljum lifa hærra en
bölvaður pöbullinn. Þessi hreinskilni
hástéttanna er næsta sjaldgæf op-
inberlega og er vissulega þakkar-
verð. En þetta hugsa þeir fleiri í
lej/ndum hjartans. Og stundum opn-
ast glufa í litla hjartað svo draumar
þeirra koma í ljós. Einn alþingis-
maður, sem frægt er orðið, kvartaði
sáran yfir að geta ekki lifað af laun-
um sínum. Og vesalings tannlækn-
amir lepja víst dauðann úr skel.
Það eru hinar betur settu stéttir í
þjóðfélaginu sem bera sig verst og
heimta mest. Og þær vita að
barlómurinn borgar sig. Þær fá
„leiðréttingar" á kjörum sínum af
stærðargráðu sem hinir lægst laun-
uðu myndu aldrei láta sig dreyma
um. Þannig fengu vesalings tann-
læknamir 43% kauphækkun meðan
tekjur bænda hækkuðu um 8%.
Bilið milli hátekjuhópa og láglauna-
fólks fer því stöðugt breikkandi.
Er nokkurt
gagn í læknum?
Læknar kreíjast hærri launa en
flestir aðrir á þeim forsendum að
þeir þurfi svo undur mikið á sig að
leggja áður en þeir geta hafið
lífsbaráttuna fyrir alvöm. En þetta
er þeirra eigið mikilláta mat. Ætli
mætti ekki segja eitthvað svipað
um ýmsar aðrar stéttir sem em þó
vægari í kröfum sínum. Mér detta
t.d. í hug rithöfundar og listamenn.
Mannsævin hrekkur ekki til að þeir
öðlist viðunandi vald yfir list sinni
en vinnudagurinn er allur vökutím-
inn og sumir skapa í svefni líka.
Og ég les í leiðara Þjóðviljans að
ábyrgð Iistamanna sé meiri en
Steingríms Hermannssonar. Þó
dettur engum í hug að bera saman
kjör lækna og listamanna nema í
galskap. En læknisfræðin er svo
mikilvæg og það fylgir henni svo
skelfileg ábyrgð, segja Iæknar. Sei,
sei. Em nútímamenn með alla sína
háþróuðu læknisfræði nokkm
hraustari en forfeðumir fýrir þús-
und ámm? Á Vesturlöndum (sem
er víst sá heimshluti sem máli skipt-
ir) er reyndar búið að útrýma
ýmsum drepsóttum er áður geisuðu.
Við deyjum ekki lengur úr svarta-
dauða, holdsveiki, stóm bólu eða
sárasótt. En aðrir sjúkdómar hafa
komið í staðinn litlu skárri. Nú
hrynjum við niður úr heilablóðföll-
um, hjartaslögum, andarteppum og
krabbameinum. Og nýjar drepsóttir
eins og eyðni verða til sem læknis-
fræðin stendur ráðþrota gegn.
Sumir telja að lifnaðarhættir Vest-
urlandabúa og eiturbyrlanir vísind-
anna skapi beinlínis nýja sjúkdóma.
Meðal boðenda þeirra viðhorfa em
nokkrir helgir menn sem að mannúð
og lífsvisku slaga hátt upp í meðal-
lækni. Fleiri böm komast að vísu á
legg nú en áður og líf fólks hefur
lengst svo æ fleiri verða elliglöpum
að bráð og enda ævi sína sem fión.
Það er mikil blessun fyrir mannkyn-
ið. Þá má ekki gleyma geðrænu
kvillunum er breyta lífí margra í
martröð með tilheyrandi sjálfs-
morðum og lyfjavímu. Að ekki sé
minnst á hvers kyns síkópatíu og
glæpaverk. Og eitt er víst: Lífsham-
ingjan hefur ekki aukist nema síður
sé. En læknisfræðin kærir sig koll-
ótta. Það er afrek háþróaðrar
læknisfræði að nú á dögum deyja
fáir í ríkum samfélögum fögrum
og friðsælum dauða. Þeir engjast í
vélum á banastundinni. Það er al-
gengt að menn séu búnir að vera
lengi dauðir þegar þeir gefa loks
upp andann og doktorinn párar
dánarvottorðið. Af þessu eru
læknavísindin afskaplega stolt. í
þeirra röntgenaugum er lífið aðeins
hin vélræna starfsemi líkamans,
skynlaus og andlaus. Ef einhver
geðvilltur snillingurinn smíðaði
maskínu er gerði kleift að halda
líftórunni í heiladauðu hræi í svo
sem þijúhundruð ár er ekki að efa
að hann hlyti Nóbelsverðlaun í
læknisfræði. Glæsibragur læknis-
fræðinnar er hluti þeirrar goðsagn-
ar sem læknar hafa sjálfír skapað.
Engin stétt mannkynssögunnar, að
kannski öldungum og æðstu prest-
um fomra trúarsamfélaga undan-
skildum, hefur sveipað sjálfa sig
öðrum eins dýrðarljóma. Og trölla-
trú almennings á læknum er
alræmd og flokkast eiginlega undir
dulræn fyrirbrigði. Fólk trúir því
sem læknar segja eins og nýju neti
jafnvel þó þeir fari með augljósa
fjarstæðu. En það veldur hins vegar
mörgum áhyggjum hve vald læknis-
fræðinnar er gífurlegt og nær langt
út fyrir eðlilegt verksvið hennar.
Læknar ráða ekki aðeins yfír lífí
og dauða. Þeir hafa líka mannorð
einstaklingsins í hendi sér. Komi
einhver læknaklíkan sér saman um
að herra Sigurður Þór Guðjónsson
sé ekki með öllum mjalla á sá góði
maður sér ekki viðreisnar von eftir
það. Hann verður fullkomlega
marklaus í tilvemnni að flestra
áliti. Hann hefur verið rændur
mannlegri reisn. En það furðuleg-
asta er það að við nákvæma
líkamsskoðun fínnst ekki neitt af-
brigðilegt við aumingja Sigurð. Það
er ekkert að honum og hann geislar
af heilbrigði og lífsorku. En hann
hugsar, talar, fínnur til og hegðar
sér öðmvísi en góðir siðir bjóða.
Hann er galinn. Þar með er læknis-
fræðin, sem Desmond Morris segir
að eigi upptök sín í snyrtimennsku
apa, orðin dómari um rétta eða
ranga breytni, réttan eða rangan
skilning á lífinu. En læknar geta
gengið miklu lengra. Þeim væri í
lófa lagið að skera í burtu persónu-
leika Sigurðar Þórs ef þeir væm
búnir að fá sig fullsadda af honum.
Fyrir fáum áratugum var leukot-
ómía mjög í tísku. Sumir metorða-
gjarnir læknar urðu heimsfrægir
og fengu jafnvel orður fyrir að
breyta fjölda mennskra einstakl-
inga í dýr með skurðaðgerð. Allt
líkist þetta einna helst útskúfun
miðalda. Telja reyndar sumir að
furðu líkt sé með þessum tveimur
voldugu kennivöldum: kirkju mið-
alda og læknaræði nútímans.
Afskiptasemi lækna langt út fyrir
sérgrein sína kemur t.d. skýrt í ljós
í umræðunni um eyðni.
Læknar koma í fjölmiðla og vara
fólk við „lauslæti". Það er öllum
Ijóst sem skilja mælt mál að orðið
„lauslæti" felur í sér mjög harðan
siðferðislegan áfellisdóm. I flestum
þjóðfélögum er „lauslæti" talið höf-
uðsynd sem oft og tíðum er refsað
grimmilega, ef ekki að lögum þá
af almannadómi. Það hefur lengi
viðgengist hér á landi að ungmenni
sem ekki eru búin að binda sig og
eldra fólk sem er einhleypt af ýms-
um ástæðum lifí stopulu kynlífí og
þá eðli málsins samkvæmt ekki
ætíð með sama rekkjunaut. Þetta
hefur engum þótt ámælisvert. En
nú vakna einstaklingar, sem ekki
mega vamm sitt vita í þessum fjöl-
menna hópi, allt í einu upp við það
að þeir lifa „lauslátu" lífi. Eða hvað?
Bráðum fara ábúðarfullir Iæknar
að brýna það fyrir lýðnum að allt
kynlíf utan helgra véa hjónabands-
ins sé guði andstyggilegt.
Það má gera tvær kröfur til
lækna sem tala til almennings í
nafni vísinda sinna: í fyrsta lagi að
þeir skýrgreini sæmilega þau orð
og hugtök sem þeir nota svo ekki
fari á milli mála við hvað þeir eiga.
Og í öðru lagi að þeir láti vera að
fella móralska dóma yfír lífemi
borgaranna, jafnt í kynferðismálum
sem á öðrum sviðum. Það er ekki
þeirra hlutverk.
Framganga heilbrigðisyfírvalda í
baráttunni gegn eyðni er kannski
Sigurður Þór Guðjónsson
Hvor er þá mikilvægari
heilaskurðlæknirinn
eða skúringaskrukkan?
Það má ekki á milli sjá.
Og hvor ætti að bera
meira úr býtum fyrir
vinnu sína? Að mínum
dómi bæði jafnt.
lýsandi fyrir vakandi auga þeirra
yfír velferð þegnanna. Meðan eyðni
herjaði á nokkra homma og dópista
voru þau furðu seinþreytt til að-
gerða. En skyndilega hrökkva
siðprúðir góðborgarar upp af þeim
vonda draumi að sjúkdómurinn ógn-
ar öryggi þeirra og lífsháttum. Og
þá er skorin upp herör gegn pest-
inni. En á meðan hafði plágan
breiðst út með ógnarhraða eins og
plágum er títt. Hefðu yfirvöld strax
gripið til róttækra ráðstafana væri
nú ef til vill meira gaman að lifa.
Annars er furðulegt að læknar skuli
ekki benda á einu pottþéttu vömina
gegn veikinni: Kynlífsbindindi! Það
er enginn vandi að stemma stigu
við eyðni. Mannkynið hættir bara
að gera það! Ekkert mál!
Öll störf eru
jafn nauðsynlegf
Þegar öllu er þannig á botninn
hvolft er óvíst að starf lækna sé
merkilegra en vinna verkafólks sem
ber uppi þjóðfélagið. Eins og verka-
skiptingu er nú háttað er t.d.
rekstur sjúkrahúss samvinnufyrir-
tæki sem veltur á mörgum aðilum.
Hugsum okkur til að mynda að
ræstingarfólk á spítala færi í hart
verkfall. Skurðstofan yrði þá ekki
þrifín dögum saman svo hræðilegir
sýklar og eitraðar pöddur réðu þar
lögum og lofum. Hætt er þá við að
snilld læknisins og þær fómir sem
hann hefur þurft að færa komi fyr-
ir ekki. Hvor er þá mikilvægari
heilaskurðlæknirinn eða skúringa-
skmkkan? Það má ekki á milli sjá.
Og hvor ætti að bera meira úr být-
um fyrir vinnu sína? Að mínum
dómi bæði jafnt.
Annað dæmi um mikilvægi
lækna samanborið við verkafólk:
Konur sem strita í frystihúsum.
Skyldi nokkur kona á slíkum stað
fá eftir hálft ár 45.357 kr. mánaðar-
lega og'434.03 kr. á klukkustund
í eftirvinnu. Og vinnukona sem
þrælað hefur í fískvinnslu í 18 ár
og er orðin algjör sérfræðingur,
ætli hún fái á mánuði 83.433 kr.
og 834.33 á tímann í yfirvinnu?
En hvað myndi nú gerast ef enginn
fengist til að starfa í hraðfrystihús-
um frá og með deginum í dag?
Ætli þjóðfélagið myndi ekki riða til
falls. Ríkisstjórnin yrði að gefa út
bráðabirgðalög um nauðungarvinnu
vandræðaunglinga, alkóhólista og
tukthúslima til að bjarga efnahag
þjóðarinnar.
Jæja, góðir hálsar! Hvor stétt er
þá meira ómissandi: einstæðar
mæður í frystihúsum eða sérfræð-
ingar á sjúkrahúsum? Sannleikur-
inn ' þessu máli er mjög einfaldur:
Öll störf hljóta að vera nokkum
veginn jafn nauðsynleg ef ástæða
þykir til að þau séu unnin á annað
borð. Það er því argasta siðleysi
að mismuna launalega manneskjum
sem leggja sig fyam og hafa sömu
þarfir í lífinu. í framtíðinni verður
litið á launaójöfnuð okkar sem
frumstæða villimennsku. Þegar
laun eru ákveðin ætti ekki, eins og
nú tíðkast, að miða þau við það hve
tiltekin störf em talin háttsett eða
fín eða hve mikil „ábyrgð“ fylgir
þeim. Slíkt er matsatriði. Og
ákvörðunarvaldið er í höndum yfír-
stéttanna. Að sjálfsögðu sjá þær
völdum sínum og hagsmunum best
borgið með því að dæma eigin vinnu
miklu brýnni og þýðingarmeiri en
framlag verkalýðsins. Borgfun fyrir
unnin störf á að meta eftir þörfum
einstaklinganna. Og allir menn á
jörðinni hafa sömu þarfír. Fólk þarf
fæði, húsaskjól, fatnað, leiki, listir
og andans mál. Þarf læknir meira
að éta en skúringarkona? Þarf hann
stærra húsaskjól fyrir regni og
vindi? Þarf hann hlýrri fatnað í
sama veðri? Þarf hann meiri leiki,
meiri list, meiri andans mál? Það
er glórulaust óréttlæti að mismuna
fólki að njóta gæða lífsins eftir því
hvaða störf það gegnir í þjóðfélag-
inu. Hver maður á að leggja fram
eftir megni en bera úr býtum eftir
þörfum.
Nokkrar sann-
gjarnar tillögnr
Á grundvelli þessara niðurstaðna
er óhjákvæmilegt að bera upp eftir-
farandi tillögur: I stað gamla
frasans um sömu laun fyrir sötnu
vinnu skal taka upp kjörorðið: sömu
laun fyrir alla vinnu. Eg vil alveg
sérstaklega beina athygli þeirra
mörgu er nú taka þátt í prófkjöri
og ætla sér mikinn hlut í stjóm-
málum framtíðarinnar að þessu
hugsjónamáli, ef svo ólíklega vildi
vilja til að einhver þeirra hefði vit
og hjartalag til að skilja það.
Kannski finnst sumum þessi hug-
mynd of róttæk. Þá býð ég aðra
til vara. Og hún er sú að gerð verði
nú einu sinni alvara úr því að bæta
kjör hinna lægstlaunuðu. Kaup
hinna betur borguðu verði látið
standa algerlega í stað í tíu ár
meðan laun hinna verstsettu verði
hækkuð verulega. Á þann hátt
mætti raunverulega minnka launa- ■■
bilið. En menn em orðnir launa-
ójöfnuðinum svo vanir sem heilögu
lögmáli að þeim fínnst ef til vill
ganga guðlasti næst að raska þar
hlutföllum. En þá hef ég annað ráð
sem allir ættu að geta samþykkt.
Það er að snúa launaskalanum bara
við þannig að hátekjuhópar yrðu
láglaunamenn en láglaunafólk há-
tekjumenn. Þá myndi gamla góða
misréttið haldast svo allir gætu vel
við unað.
Séu menn hins vegar svo vana-
fastir og gamaldags að vísa öllum
þessum sanngjömu uppástungum
háðulega á bug, get ég víst lítið
sagt nema komið með smá lokatil-
lögu um laun lækna sérstaklega.
Og hún er á þessa leið. Það lætur
að líkum að læknar hafa mikið af
öryrkjum að segja, þeim Qölmenna
hópi er misst hefur heilsuna eða
aldrei haft neina heilsu. Oryrki sem
nýtur hámarksbóta almannatrygg-
inga fær til að lifa af u.þ.b. 19.470
kr. á mánuði. Það eru 233.440 kr.
á ári eða svipað og sumir læknar
fá mánaðarlega. Fyrir þessa upp-
hæð á öryrkinn að byggja sér
einbýlishús, kaupa bíl, reisa sumar-
bústað svo hann geti slappað af,
skroppið í utanlandsreisur til að
víkka sjóndeildarhringinn: eina ferð
að sumri til Ameríku, vetrartúr til
Evrópu og nokkrar helgarferðir til
Skotlands. Þá verður hann að fæða
og klæða sjálfan sig og fjölskyldu
sína, greiða ljós og hita, borga
símann, bjóða konunni út að boða
á Hótel Holt, eiga fyrir tóbaki og
brennivíni ef hann er ekki óvirkur
alki, fara með fjölskylduna í óper-
una, mæta hálfsmánaðarlega á
symfóníukonserta, sækja tónleika
Islensku hljómsveitarinnar, Kamm-
ersveitar Reykjavíkur, Tónlistarfé-
lagsins og Kammermúsíkklúbbsins,
skoða málverkasýningar, sjé upp-
færslur Þjóðleikhússins, Leikfélags
Reykjavíkur, Alþýðuleikhússins,
Hlaðvarpans og hvað þau nú heita