Morgunblaðið - 31.12.1986, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 1986
Hvað segja þeir
um áramótin?
Ásmundur Stefánsson
Asmundur
Stefánsson
forseti ASÍ
Aþessu ári hafa orðið mikil
umskipti í íslenskum efna-
hagsmálum. Verðbólgan frá
upphafí til loka ársins verður vænt-
anlega um 12% og á næsta ári
gæti talan orðið 7—8%. Kaupmáttur
hefur vaxið á þessu ári og mun enn
vaxa á því næsta, sérstaklega verð-
ur mikil hækkun á kaupmætti
lægstu launa.
Þessi umskipti hafa ekki orðið
af sjálfu sér og þau hafa ekki orðið
fyrir frumkvæði og framtakssemi
stjómvalda. Umskiptin eru afrakst-
ur kjarasamninga þar sem samn-
ingsaðilar tóku ráðin af ríkisstjórn-
inni og knúðu hana til að breyta
um stefnu. Fyrir samningana í febr-
úar var spáð 30—40% verðbólgu við
óbreyttan kaupmátt og hærri tölum
ef sóttur yrði aukinn kaupmáttur.
Reynslan hefur kennt að stórar
kauptölur tryggja ekki aukinn
kaupmátt ef verðlag er óheft. Með
febrúarsamningunum var meginá-
hersla lögð á að hamla á móti
verðhækkunum, festa gengið, tak-
marka hækkanir opinberrar þjón-
ustu og búvara, lækka tolla og
herða áróður gegn hækkunum. Það
tókst ekki alveg að ná settu marki
en tryggingarákvæði samninga
bættu launafólki þær kauphækkan-
ir sem voru umfram áætlun.
Kaupmáttur fór því vaxandi á árinu.
Nýtt og gjörbreytt húsnæðiskerfi
hefur nú tekið gildi og þar með
hafa lán til þeirra sem byggja eða
kaupa í fyrsta sinn stórhækkað,
sérstaklega ef um er að ræða kaup
á eldra húsnæði. Nýja húsnæðis-
kerfið sem var þáttur í febrúar-
samningunum hlýtur að teljast með
stærri félagslegum ávinningum
síðari ára.
Samningamir í desember eru
beint framhald febrúarsamning-
anna. Enn er áherslan á því að
hefta verðhækkanir, festa gengi og
takmarka hækkanir opinberrar
þjónustu. Stóra skrefið í desember-
samningunum er 30% kaupmáttar-
aukning lægstu launa. Þá var
gamla taxtakerfið lagt í rúst og
lögð drög að nýju.
Með „stöðugu" verðlagi breytist
margt í rekstri heimila og fyrir-
tækja. Innkaup verða hagkvæmari
og stjómendur fyrirtækja fá tíma
til að sinna fleiru en elta verðbólg-
una. Fjárfestingar markast síður
af sókn í verðbólgugróða. Skýrast
mælist breytingin á verðbólgunni
hjá þeim sem skulda og stóðu í 60%
verðbólgu frammi fyrir því að 1
m.kr. verðtryggt lán hækkaði um
600 þús. kr. á árinu, í 10% verð-
bólgu er hækkunin 100 þús. kr.
Verðbólgan helst ekki niðri af
sjálfu sér. Það þarf að veita aðhald
á öllum sviðum. Stjómvöld mega
ekki bregðast með aðhald að opin-
berum fyrirtækjum og stofnunum
og almenn efnahagsstjóm verður
öll að miðast við að tryggja að
markmiðin náist. Sveitarfélögin
mega ekki varpa af sér ábyrgð í
þessu efni. Fyrirtæki og stofnanir
sveitarfélaga skipta miklu og það
gerir skattheimta þeirra líka. Fyrir
einstaklinginn skiptir ef til vill
minnstu hvað skattamir heita.
Hann metur skattbyrðina út frá
þeim einfalda mælikvarða hvort
hærra eða lægra hlutfall teknanna
fer í skattgreiðslur í ár eða í fyrra.
Nú blasir við að óbreytt útsvarspró-
senta mun á árinu 1987 gefa
sveitarfélögunum auknar tekjur að
raunvirði vegna minni verðbólgu og
minni tekjubreytinga á milli ára,
en útsvarið reiknast alltaf af tekjum
ársins á undan. Ef sveitarfélögin
taka ekki tillit til þessa er augljóst
að almenningur mur. fá þyngri
álagningarseðil í sumar en árið
1986 vegna þess að útsvarið hækk-
ar meira en tekjur. Sveitarstjómar-
menn hljóta að meta málin í þessu
ljósi. Laekkandi verðbólga gefur
sveitastjómum svigrúm til að lækka
útsvarsprósentuna. Auðvitað er
hægt að nota það svigrúm til að
auka útgjöld og bæta þjónustu eða
til að auka framkvæmdir og greiða
niður lán. Það síðasta virðist t.d.
ætlun Reykjavíkurborgar sem gerir
ráð fyrir 26,2% meðalhækkun tekna
og 21,7% hækkun rekstrargjalda
en 40,5% hækkun eignabreytinga
en á þann lið færast þá 1.400 m.kr.
Er ekki rökrétt að hugsa sig um
tvisvar.
Með föstu gengi er stór hluti
atvinnulífsins sviptur þeim mögu-
leika að velta kostnaðarhækkunum
áfram heldur verður að mæta þeim
með bættu skipulagi og markviss-
ari rekstri. Sömu kröfu verður að
gera til þeirra fyrirtækja sem ekki
búa við erlenda samkeppni, jafnt
til einkafyrirtækja og opinberra
fyrirtækja. Stöðugt verðlag og stöð-
ugleiki í efnahagslífinu á að gera
það kleift að horfa til framtíðar og
haga rekstri og fjárfestingum bet-
ur.
Með tvennum kjarasamningum á
þessu ári hafa verið knúin fram
umskipti í efnahagslífínu, lægri
verðbólga og aukinn kaupmáttur,
nýtt húsnæðiskerfí og fyrirheit um
staðgreiðslu skatta árið 1988.
Lægsta kaup er enn allt of lágt en
30% aukning kaupmáttar lægstu
launa hlýtur að teljast marktækur
áfangi. Nú ríður á að stjómvöld
standi við sitt og að framhaldið
verði vel undirbúið. Ég vil í því
sambandi taka undir orð Jónasar
Kristjánssonar í leiðara DV 13.
desember: „Jafnvel þótt ríkisstjóm-
inni takist að verða fullgildur aðili
að þjóðarsáttinni, sem varð til í
Garðastræti um síðustu helgi, er
æskilegt, að við völdum taki í vor
ríkisstjóm, sem hefur bein í nefinu
til að halda uppi góðri efnahags-
stjóm, án þess að vera neydd til
þess.“
Ég óska öllum landsmönnum árs
og friðar og þess sérstaklega að
farsæl lausn fínnist á kjaradeilu
sjómanna og að óbilgimi útvegs-
manna dæmi þá akki til langvinnra
verkfalla.
Birgir
Þorgilsson
f erðamálastj óri
Enn eitt metárið í stuttri sögu
íslenskrar ferðaþjónustu hefur
mnnið sitt skeið. Ljóst er að á árinu
1986 munu u.þ.b. 113.000 erlendir
ferðamenn heimsækja Island og
hefur þeim fjölgað um 15.500 ein-
staklinga eða 16% frá árinu 1985.
Frá árinu 1982, þ.e.a.s. sl. 4 ár,
hefur þessum erlendu gestum okkar
því íjölgað um 46%. Gjaldeyristekj-
ur okkar íslendinga af þjónustu við
erlenda ferðamenn á árinu 1986
verða að öllum líkindum yfír 4.000
milljónir króna, eða sem svarar 100
milljónum Bandaríkjadollara. Af
þessari §árhæð falla 43% í hlut
íslensku flugfélaganna fyrir flutn-
ing farþega og 57% í hlut annarra
íslenskra þjónustuaðila. Upphæð
þessi svarar til 11% af fjárlögum
íslenska ríkisins á árinu 1986. Til
viðbótar má áætla að íslendingar á
ferð um eigið land veiji til slíkra
ferðalaga 3.000 milljónum króna
og má því öllum vera ljóst, að heild-
arvelta hinnar íslensku ferðaþjón-
ustu er einn þýðingarmesti
þátturinn í íslensku efnahagslífi.
Hreinn ágóði ríkissjóðs af rekstri
Fríhafnarinnar á Keflavíkurflug-
velli og innheimtu flugvallarskatts
verður í nágrenni við 300 milljónir
króna í ár. Ferðamálaráð fékk 6,3%
af þeirri upphæð til að sinna hinum
margvíslegu og fjölbreyttu verkefn-
um, sem því er falið með lögum um
ferðamál.
Ferðalögum íslendinga til ann-
arra landa hefur fjölgað um svipað-
an hundraðshluta og hafa
landsmenn aldrei fyrr ferðast jafn-
mikið erlendis og á árinu 1986.
Fjöldi útlendinga sem heimsækir
ísland er þó meiri annað árið í röð
og er því allt útlit fyrir að hagnað-
ur verður á þessum gjaldeyrisreikn-
ingi okkar við önnur lönd.
En það er ekki aðeins hér á ís-
landi sem ferðaþjónusta er blómleg
atvinnugrein um þessar mundir.
Árið 1985 reyndist fjöldi ferða-
manna í veröldinni allri hafa verið
325 milljónir einstaklinga og heild-
arveltan 105.000 milljónir Banda-
ríkjadollara. Ekki er því að undra
þótt mikill fjöldi ríkja veraldar leggi
aukna áherslu á að laða til sín ferða-
menn og veiji til þess stórum
fjárhæðum. Samkeppnin um hylli
ferðalangsins er hörð og flestum
brögðum beitt til að ná árangri.
Það er mikill misskilningur að álíta
að við íslendingar getum setið hjá
auðum höndum og beðið eftir því
að hingað streymi erlendir ferða-
menn svo tugþúsundum skipti. Það
nægir ósköp einfaldlega ekki þó svo
að við vitum sjálfir að við búum í
einu fegursta landi veraldarinnar
ef við komum þeirri staðreynd ekki
Birgir Þorgilsson
á framfæri við hugsanlega við-
skiptavini okkar erlendis, ef við þá
á annað borð viljum stefna að því
að auka tekjur okkar af þjónustu
við erlenda og íslenska ferðamenn.
Ástæðuniar fyrir mikilli vel-
gengni íslenskrar ferðaþjónustu á
árinu 1986 eru margar. Þeim aðil-
um sem kynna landið erlendis og
selja hingað ferðir fjölgar stöðugt
og margir Islendingar hafa vakið
heimsathygli. í því sambandi vil ég
nefna Hólmfríði Karlsdóttur, lands-
liðið í handknattleik, afreksmenn í
skákíþróttinni, atvinnumenn í
knattspyrnu, Jón Pál Sigmarsson
og fleiri mætti nefna. Allt þetta
fólk hefur með framkomu sinni og
frammistöðu varpað miklum ljóma
á landið okkar. Þökk sé því! Ekki
má heldur gleyma að nefna fund
leiðtoga Bandaríkjanna og Sov-
étríkjanna, sem haldinn var í
Reykjavík í október. Aldrei fyrr
hefur ísland fengið jafn mikla um-
fjöllun í erlendum fjölmiðlum og ég
hygg að allir þeir, sem hafa við-
skiptasambönd við erlenda aðila,
hafi nú þegar notið mikils góðs af.
Það er fyrst og fremst undir okkur
sjálfum komið hvernig til tekst með
framhaldið. Óvænt og skyndilega
beindust augu alheimsins að Is-
landi, en þau hvarfla jafn fljótt frá
okkur aftur ef við nýtum ekki það
lag sem gafst.
En áfram skal haldið á lífsbraut-
inni og líta ekki aðeins um öxl.
Verði sama aukning á fjölda er-
lendra ferðamanna næstu 4 árin
og varð sl. 4 ár munu þeir verða
165.000 árið 1990. Það er 52.000
einstaklingum fleira en sóttu okkur
heim í ár. Fjöldi gistinátta erlendra
manna á íslandi yrði þá 825.000
og gjaldeyristekjur þjóðarbúsins
tæplega 6.000 milljónir króna á
núvirði. Ef litið er enn lengra fram
í tímann blasir við að árið 1995
munu erlendir ferðamenn á íslandi
verða fleiri en sem nemur fjölda
Íslendinga búsettra í landinu. Slíkt
hlutfall þykir víða eftirsóknarvert
en er það ósk og von okkar íslend-
inga að svo verði hér á landi?
Við förum nú þegar ránshendi
um flesta þá staði sem nauðsynlegt
þykir að sýna erlendum gestum.
Rányrkja og örtröð blasir við augum
og víða hefur landinu okkar verið
veitt sár sem seint munu gróa. Við
getum naumast skammlaust tekið
á móti þeim íjölda ferðamanna sem
hingað sækja í dag í þeim tilgangi
að njóta stórbrotinnar náttúru
landsins, hvað þá þeim ijölda er ég
nefndi hér að framan. Við höfum
áður leikið þennan hættulega leik
hvað viðkemur fiskistofnum við
landið og ferðaútvegurinn virðist
stefna hratt í sömu ógæfuna. Það
er ekki ofsögum sagt af því hvað
við íslendingar seilumst oft djúpt
og hratt eftir fljótfengnum gróða.
Við nýtum uppskeruna til fullnustu
en viljum ekki kosta neinu til sán-
ingar. En hvað er til ráða? Því miður
gefst ekki tækifæri í þessari stuttu
blaðagrein til að ijalla í einstökum
atriðum um lausn á þessum vanda.
Vinna þarf að endurbótum á fjöl-
sóttum ferðamannastöðum og hefja
um leið fyrirbyggjandi aðgerðir, ef
til vill með því að takmarka aðgang
á vissum tímum árs. Jafnframt
þarf að skipuleggja ferðir til staða,
sem lítið eru sóttir í dag, og dreifa
þannig ferðamönnunum sem mest
um landið. Mér er fyllilega ljóst,
að aðgerðir þær, sem grípa verður
til án frekari tafa, muni þykja
harkalegar og mæta mótspymu.
Þær munu kosta mikla ijármuni og
ekki óeðlilegt að neytendur taki
nokkum þátt í þessu átaki, en við
skulum hafa hugfast að við eigum
engra kosta völ.
Annað stórt vandamál blasir við
atvinnugreininni, en það er end-
urnýjun íslenska flugflotans til
innanlands- og millilandaflugs.
Forráðamenn Flugleiða eru sér
vafalítið best meðvitandi um nauð-
syn skjótra úrbóta á þessu sviði,
enda hafa þeir mikilla hagsmuna
að gæta. En þeir em fleiri hags-
munaaðilarnir í íslensku ferðaþjón-
ustunni. Atvinnugreinin öll stendur
nánast eða fellur með því hvemig
til tekst við að bjóða eftirsóknar-
verðar, reglubundnar og fjárhags-
lega hagkvæmar samgöngur milli
Islands og annarra landa, svo og
innanlands. Á ráðstefnu um flug-
mál, sem nýverið var haldin hér í
Reykjavík, var greint frá því að
endumýjun alls flugflota Flugleiða
myndi kosta 9.800 milljónir króna.
Þetta em vitaskuld miklir fjármun-
ir, en þó ekki meiri en ætla má að
ferðaþjónustan afli á næstu tveimur
ámm í erlendum gjaldeyri. Eins og
fyrr segir er hér á ferðinni, ásamt
nauðsynlegum aðgerðum til vernd-
unar landsins, eitt stærsta hags-
munamál íslenskrar ferðaþjónustu.
Það er því einlæg von mín að for-
ráðamönnum Flugleiða megi takast
að ráða því til lykta bæði fljótt og
vel.
Að þessu sinni ætla ég ekki að
gera tilraun til að spá um fjölda
erlendra ferðamanna á næsta ári.
Spádómar undanfarinna ára hafa
yfirleitt ekki reynst það áreiðanleg-
ir að ástæða sé til að halda þeim
eða öðmm nýjum mjög á loft.
í raun og vem henta áramótin
ekki ferðaþjónustu á íslandi til upp-
gjörs, áheita eða stefnubreytinga.
Lok hverrar vertíðar, en þær em
íjórar, væri heppilegri og árang-
ursríkari tími til slíkra hluta. Engu
að síður skulum við vera þakklát
fyrir hin hefðbundnu áramót. Frá
þeim göngum við fram til hækk-
andi sólar, nýrra átaka og aukinnar
vegsemdar atvinnugreinarinnar.
Það er ósk mín og von að allir
aðilar íslenskrar ferðaþjónustu
bregðist vel og karlmannlega við
þeim vandamálum sem takast verð-
ur á við á árinu 1987 og njóti síðan
sigurlaunanna vel í árslok.
Gott og gleðilegt ferðaár 1987.