Morgunblaðið - 31.12.1986, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 1986
21
Haraldur Sumarliðason
13%, eða minni en þekkst hefur í
15 ár.
Um það hefur lengi verið deilt
og verður sjálfsagt alltaf, hvaða
leiðir séu vænlegastar til að draga
úr óstöðugleika í íslensku efna-
hagslífí, og víst er, að á því sviði
hefur í áranna rás verið mikið um
misheppnaða tilraunastarfsemi. Al-
kunna er, að menn skiptast nokkuð
í tvo hópa um skoðanir á þessu
efni. Annars vegar eru þeir, sem
hafa mesta trú á því, að miðstýring
og boð og bönn, s.s. opinber verð-
lagshöft, séu vænlegust til árang-
urs. Hins vegar eru þeir, sem telja,
að með frelsi í viðskiptum verði
best stuðlað að jafnvægi og árangri
á efnahagssviðinu. Um þetta efni
verður sjálfsagt seint kveðinn upp
endanlegur úrskurður, en ég vek
sérstaka athygli á, að sá stórfeng-
legi árangur, sem náðst hefur á
undanfömum misserum í verðlags-
málum, er á engan hátt til kominn
vegna boða og banna „að ofan“,
aukinna verðlagshafta og þess hátt-
ar. Þvert á móti hefur á ýmsum
sviðum verið losað um áratuga
gömul höft og fijálsir samningar
manna, aukin samkeppni og bætt
verðskyn komið í stað valdboðs og
miðstýringar.
Grundvallarbreyting í frjálsræð-
isátt hefur verið að eiga sér stað á
lánamarkaðnum, sem verða mun
afdrifarík, þegar fram í sækir.
Ákvörðun um vexti er nú í höndum
bankanna sjálfra, samkeppni á milli
þeirra hefur vaxið, sparifjármyndun
aukist og jafnvægi á markaðnum
nálgast. Svipaðrar þróunar hefur
orðið vart á ýmsum öðrum sviðum.
Þannig eru verðákvarðanir í sjávar-
útvegi að þokast frá miðstýringu
og opinberri forsjá og frjálsir samn-
ingar að taka við. Höftin eru þó
ennþá allsráðandi í landbúnaðinum
og miðstýringin hefur raunar stór-
um aukist á undanfömum misser-
um. Hljóta það að teljast mikil
vonbrigði, hvemig núverandi ríkis-
stjóm hefur færst undan því að
taka á vanda landbúnaðarins og
haldið áfram fjáraustri í þá atvinnu-
grein. Annað stærsta sviðið, þar
sem gömlu verðlagshöftin em enn-
þá við lýði, er útseld vinna og
þjónusta. Á þessu sviði hafa þó
einnig orðið breytingar í rétta átt.
Síðastliðið haust var verðiag á út-
seldri vinnu í málm- og skipasmíða-
iðnaði gefíð frjálst. Þótt of snemmt
sé að fullyrða um hvemig þetta
gefst þegar til lengdar lætur, sýnir
reynslan það sem af er, að ótti
manna við kollsteypu og verð-
sprengju var ástæðulaus. Fleiri
greinar íslensks iðnaðar hafa lengið
liðið fyrir að vera fjötraðar í úreltum
verðlagshöftum, ekki síst bygg-
ingariðnaðurinn. Það hlýtur því að
teljast rökrétt framhald þeirrar þró-
unar, sem orðið hefur í verðlagsmál-
um — og raunar löngu tímabært —
að verðlagsyfirvöld og hagsmuna-
aðilar telji í sig kjark til að reyna
nýjar leiðir í verðlagsmálum þessara
greina.
Nýgerðir kjarasamningar vekja
einnig vissar vonir um, að loks hafí
tekist að bæta sérstaklega kjör
þeirra verst settu í þjóðfélaginu, en
um þetta efni hefur árangurslaust
verið rætt f hveijum samningum í
á annan áratug. Á þessu var nú
tekið af nokkurri alvöm, en vert
er þó að hafa í huga, að kjarasamn-
ingUm er alls ekki lokið, þar sem
enn er ósamið við fjölmennar starfs-
greinar. Það þarf þvi að halda vel á
í þessum efnum, til að sá árangur,
sem náðst hefur, verði ekki eyði-
lagður.
Þá er einnig rétt að geta þess,
að ýmislegt er enn óljóst um fram-
kvæmd samninga, þar sem þó hefur
verið gengið frá þeim, samanber
ákvæði um „fastlaunasamninga",
en vonandi tekst mönnum að standa
þar skynsamlega að verki.
Ógemingur er að lýsa í stuttu
máli afkomu og atvinnuástandi í
þeim margvíslegu iðngreinum, sem
innan Landssambands iðnaðar-
manna eru. Ástandið þar markast
þó að sjálfsögðu af því góða ár-
ferði, sem er í þjóðfélaginu almennt.
Margar greinar framleiðsluiðnaðar
innan Landssambandsins, svo sem
húsgagnaiðnaður og brauð og
kökugerð, eru fyrst og fremst háðar
kaupmætti almennings, og sama
gildir um ýmsar greinar þjónustu-
iðnaðar, svo sem þjónustu við
bifreiðaeigendur og fleira. Ástandið
í þessum greinum hefur því al-
mennt verið gott að undanfömu.
Verulega stór hluti iðnfyrirtækja
innan Landssambands iðnaðar-
manna, og raunar stór hluti iðnfyr-
irtækja í landinu, á afkomu sína
undir annars vegar umfangi verk-
framkvæmda í landinu og hins
vegar þjónustu og framleiðslu við
sjávarútveg. Á báðum þessum svið-
um hafa umsvif verið svo mikil á
árinu, og ekki unnt að kvarta und-
an verkefnaskorti. Hitt er svo annað
mál, að að mörgu leyti mætti halda
mun betur á stjóm íjárfestingar-
mála eða e.t.v. öllu heldur að
útrýma ofstjóm og óstjóm. Með því
móti yrði bæði fjárfestingin sjálf
arðbærari og íslenskum iðnaði gæf-
ist betra færi á að nýta sér þann
gríðarlega stóra markað, sem fjár-
festing í mannvirkjum og atvinnu-
tækjum felur í sér. Þetta á alveg
sérstaklega við um málm- og skip-
asmíðaiðnað, en mönnum virðist
ganga ótrúlega seint að læra á
mistökum undanfarinna ára og ára-
tuga, þar sem fjárfesting í sjávarút-
vegi hefur verið gríðarlega
sveiflukennd, og um leið hafa þeir
möguleikar til innlendrar iðnþró-
runar, sem byggist á sjávarútvegi,
verið stórlega vannýttir.
Á vegum stjómvalda hefur að
undanfömu verið unnið að undir-
búningi ýmissa stórmála, sem
snerta mjög hagsmuni iðnaðarins.
Vil ég hér sérstaklega gera að
umtalsefni frumvarp um virðis-
aukaskatt og einnig nefna frum-
varp til nýrra tollalaga, án þess að
fjallað verði um það síðastnefnda
hér. Bæði þessi lagafrumvörp eigi
sér langan aðdraganda, og er sann-
arlega tími til kominn, að mál þessi
verði afgreidd á Alþingi. Eru það
mér raunar talsverð vonbrigði, hvp
seint mál þessi komu fram á haust-
þinginu, þannig að enginn tími
gafst til að fjalla um þau þá.
Flestir eru sammála um, að sölu-
skattskerfíð sé úr sér gengið, auk
þess að vera óréttlát skattheimta,
þar sem það gerir mjög upp á milli
atvinnugreina. Þá skattheimtu
verði því að stokka verulega upp,
annað hvort með því að taka upp
nýtt skattkerfi, þ.e. virðisauka-
skatt, eða endurskipuleggja sölu-
skattskerfíð frá grunni. Hingað til
hafa allar tillögur um upptöku virð-
isaukaskatts strandað á því, að
ekki hefur náðst samkomulag um
framkvæmd og hliðarráðstafanir,
sem nauðsynlegar væru til að koma
í veg fyrir verðhækkanir, einkum á
matvælum, sem nú eru undanþegin
söluskatti.
Þegar ríkisstjómin ákvað í haust
að leggja aftur fram slíkt frumvarp
gerðu menn sér vonir um, að nú
hefði tekist að koma fyrir þá ágalla,
sem urðu til þess að frumvarp þessa
efnis dagaði upp á Alþingi vorið
1984. Vissulega hafa ýmsar mikil-
vægar breytingar verið gerðir á
efni sjálfs frumvarpsins, og tel ég
það nú að flestu í viðunandi horfi.
Eftir sem áður er þó allt í óvissu
um þær hliðarráðstafanir, sem boð-
ið hefur verið að skuli gerðar í
tengslum við samþykkt frumvarps-
ins.
Ljóst er, að virðisaukaskattur er
ekki gallalaus. Meðal annars mun
innheimtuaðilum fjölga mjög mikið.
Þannig munu t.d. ýmsar mjög um-
faiigsmiklar atvinnugreinar innan
Landssambands iðnaðarmanna,
sem að mestu eða öllu leyti hafa
verið lausar við söluskatt, verða
skattskyldar. Þrátt fyrir þetta tel
ég að virðisaukaskattur sé réttlát-
ari skattheimta en núverandi
söluskattur. Helstu kosti virðis-
aukaskatts eru, að hann er hlutlaus
skattur, sem gerir ekki upp á milli
atvinnugreina eða framleiðsluað-
ferða. Þetta gildir þó því aðeins,
að ekki sé þegar í upphafi dregið
svo úr þessum aðalkostum kerfisins
með undanþágum og óeðlilegum
niðurgreiðslum, að það falli í sama
farveg og núverandi söluskatts-
kerfí.
Landssamband iðnaðarmanna
hefur lagt fram ítarlegar og já-
kvæðar tillögur í þessum efnum,
og ég vænti þess, að svo umfangs-
mikil breyting á aðaltekjuskatts-
stofni ríkisins verði því aðeins gerð,
að menn hafí kjark til að láta hana
ganga yfír allt þjóðfélagið, og þá
að sjálfsögðu með lægra skattahlut-
falli en nú er fyrirhugað. Þar sem
nauðsynlegt er talið að gera sér-
stakar ráðstafanir til að koma í veg
fyrir verðhækkanir vegna þessa,
t.d. á matvælum og byggingar-
kostnaði, má gera það í formi
skattalækkana og hugsanlega end-
urgreiðslna gegnum tryggingakerf-
ið, en forðast ber að auka enn
niðurgreiðslur, enda virka þær
þveröfugt við það, sem eru megin-
rökin fyrir upptöku þessa skattkerf-
is, þ.e. að stuðla að hluteysi
gagnvart vörum og þjónustu, at-
vinnugreinum og framleiðsluað-
ferðum. Einnig verður að gæta þess
vel, að slík breyting verði ekki til
þess að auka almenna skattheimtu
í landinu.
Það verður að segjast eins og er,
að ein helsta ógnunin við stöðug-
leika í íslensku efnahagslífí nú, er
einmitt hvað illa gengur að draga
úr ríkisútgjöldum, og virðist þá
ekki duga til, þótt fulltrúar einka-
framtaksins sitji yfír ríkiskassanum
og ættu að geta látið þar gott af
sér leiða.
Ástæða er þó til bjartsýni um
afkomu þjóðarinnar á næsta ári,
ef áfram tekst að halda verðbólg-
unni í skefjum og ef ytri aðstæður
verða okkur jafn hagstæðar og nú
er. En það þarf sterk bein til að
þola góða daga, og því skulum við
sameinast um að láta ekki góðærið
leiða yfír okkur eina verðbólgu-
skriðuna enn.
Ég færi félagsmönnum Lands-
sambands iðnaðarmanna kveðju
mína og óska landsmönnum öllum
árs og friðar.
Kristján Thorlacius
Kristján
Thorlacius
formaður BSRB
Af innlendum vettvangi eru
kjarasamningarnir í febrúar
minnisstæðir. Sá árangur sem með
þeim náðist til kjarabóta almennt
er mjög athyglisverður. Sú stefna,
sem þar var tekin, hlýtur að verða
mönnum vegvísir á næsta áfanga
kjarasamninga.
Annað stórmál vil ég minnast á.
Það er hin nýja löggjöf um samn-
ingsrétt opinberra starfsmanna,
sem Alþingi samþykkti rétt fyrir
jólin. Þessi lög voru byggð á sam-
komulagi stéttarsamtaka opinberra
starfsmanna og fjármálaráðherra.
Með hinni nýju löggjöf má heita
að samtök opinberra starfsmanna
hafi náði því marki að fá viður-
kenndan sambærilegan samnings-
rétt og önnur stéttarsamtök hafa
lögum samkvæmt.
Samtímis og unnið var að undir-
búningi þessara breytinga á
samningsréttinum voru gerðar
breytingar á lögum BSRB á auka-
þingi bandalagsins, sem haldið var
í nóvember sl.
Hvort tveggja þessara breytinga
er tímamótaatburður í sögu sam-
taka launafólks á íslandi.
Hér eftir fara stéttarfélög opin-
berra starfsmanna sjálf með
samningsréttinn. Félagsmönnum
verður jafnframt skapað aukið
fijálsræði um hvemig þeir skipa sér
í stéttarfélög.
Reynslan á svo eftir að skera úr
um hvemig hagkvæmast verður
fyrir starfsstéttir og hópa að haga
baráttu sinni fyrir bættum lífskjör-
um. En ef vel á að fara verða menn
alltaf fyrst að hafa hagsmuni heild-
arinnar í huga. Hagsmunir hennar
skapa grundvöllinn í lífskjarabar-
áttu einstaklinga og starfsstétta.
Og fyrsta boðorðið í allri verkalýðs-
baráttu er að gæta jafnan hags-
muna þeirra, sem verst em settir í
þjóðfélaginu.
í þessu sambandi er sérstök
ástæða til að minnast á jafnréttis-
baráttuna. Þau mál hafa verið mjög
á dagskrá á síðustu ámm. Að
flestra dómi hefur þar miðað minna
í átt til jafnréttis en vonir stóðu
til. Þetta er ekki þeim að kenna,
sem í fararbroddi hafa verið í jafn-
réttisbaráttunni. Þessi mál em svo
stór og erfið úrlausnar, að lengri
tíma tekur en nokkur ár að leysa
úr þeim.
Jafnréttisbarátta kynjanna er al-
þjóðleg. Samt fer það varla á milli
mála að þjóðir Norðurlanda em
komnar lengst á löggjafarsviðinu í
jafnréttismálum karla og kvenna.
En málið er miklu stærra en svo
að það verði leyst með löggjöf einni
saman.
Hugsunarháttur manna verður
að breytast. Allir verða að gera sér
ljóst að jafnréttið er hagsmunamál
þjóðarinnar allrar, jafnt karla og
kvenna, heimilanna og þá ekki síst
barnanna. Þeirra er framtíðin, sem
koma til með að uppskera af því,
sem foreldrarnir hafa náð fram í
starfi sínu að þessum málum sem
öðmm framfaramálum.
Samtök launafólks hér á landi
og annars staðar á Norðurlöndum
hafa reynt eftir megni að beijast
fyrir jafnrétti karla og kvenna. I
fomstuliði BSRB em dugmiklar og
áhugasamar konur, sem hafa fylgt
jafnréttismálunum eftir. Þær hafa
fullan hug á að halda þeirri baráttu
áfram af fullum krafti. Þó fomsta
þessara mála hjá okkur eins og
annars staðar sé í höndum kvenna,
viljum við karlmennimir í fomstu
BSRB vinna að jafnréttismálunum
af þeim krafti, sem samtökin orka.
Um þetta emm við karlar og konur
í fomstusveit BSRB sammála.
Árangur í verki í jafnréttisbarátt
unni er það, sem við öll keppum
að. Umræðan er nauðsynleg til að
komast nær markinu.
Þess vegna hefur Norræna
verkalýðssambandið ákveðið að
setja jafnréttismálin á oddinn i
málefnabaráttu sinni. Þetta var
ákveðið á stjórnarfundi NFS í nóv-
ember sl. í tengslum við þann fund
var haldin sérstök ráðstefna um
jafnréttismál.
BSRB hefur ákveðið að gangast
fyrir jafnréttisráðstefnu í Munaðar-
nesi í lok febrúar með þátttöku
annarra stéttarfélaga og vonum við
að Alþýðusambandið standi með
okkur að þeirri ráðstefnu.
I jafnréttismálum verður að
bijóta múrana, sem nú em i rétt-
indamálum kynjanna.
Sú staðreynd að allar ytri að
stæður í efnahagsmálum þjóðarinn-
ar hafa snúist til betri vegar vekja
vonir um bættan hag landsmanna
á næsta ári, ef menn bera gæfu til
að skipta þjóðartekjunum réttlát-
lega og halda þannig á málum að
verðbólgu verði haldið í skeíjum.
Fjöldinn fái ekki steina fyrir brauð
í sinn hlut. Tryggja verður almenn-
ingi hluta af góðærinu.
Gunnar J. Friðriksson
Gunnar J.
Friðriksson
formaður Vinnuveit-
*
endasambands Islands
►
Arið 1986 var á margan hátt
viðburðaríkt ár á landi vom.
Reykjavík átti 200 ára afmæli, sem
minnst var með miklum glæsibrag
og haldinn var leiðtogafundur stór-
veldanna í Reykjavík. Viðburðaríkt
var líka á starfsvettvangi Vinnu-
veitendasambands Islands því
gerðir vom á árinu tveir heildar-
samningar við Alþýðusamband
íslands og aðildarfélög þess án
verkfalla eða verkfallshótana. Þar
á ég við febrúarsamningana sem
af mörgum hafa verið taldir tíma-
mótasamningar og jólaföstusamn-
inginn, sem einnig hefur verið talinn
marka tímamót.
Við síðustu áramót vom horfur
ekki taldar sérlega bjartar í efna-
hagsmálum. Spáð var vaxandi
verðbólgu, minnkandi kaupmætti,
hverfandi aukningu þjóðartekna og
áframhaldandi halla á viðskiptum
við útlönd.
Heildarsamningar vinnuveitenda
og verkalýðsfélaganna rannu út um
áramótin. Þó viðræður hefðu hafist
um miðjan desember hyllti ekkert
undir samninga. í samræmi við þær
horfur í efnahagsmálum sem áður
er lýst setti Alþýðusamband íslands
fram kröfu um miðjan janúar þar
sem krafist var 32% beinna launa-
hækkana á árinu, en kröfugerðin i
heild var að mati Vinnuveitenda-
sambandsins talin þýða 50—60%
launabreytingu innan ársins.
Vinnuveitendur höfnuðu alfarið
þessum kröfum, en lýstu sig reiðu-
búna til þess að ræða kjarasamning,
sem stuðlaði að minnkandi verð-
bólgu sem tryggði aukinn kaupmátt
án mikilla kauphækkana.
Á gmndvelli viðræðna samnings-
aðila var fljótt ljóst að ekki yrði
unnt að ná æskilegum árangri í
niðurfærslu verðbólgu nema með
samstilltu átaki aðila vinnumarkað-
arins og ríkisstjómarinnar. For-
senda stöðugs verðlags væri
stöðugt gengi krónunnar út samn-
ingstímann, en auk þess þyrfti til
að koma endurskoðun ákvarðana á
sviði ríkisfjármála, skattamála,
peningamála og húsnæðismála.
Eftir óvenju langa samningalotu
tókust samningar 26. febrúar og
byggðust þeir á því þríhliða átaki,
sem áður er lýst.
Þessi samningur aðila vinnu-
markaðarins og ríkisstjórnar
gerbreytti þeim forsendum sem
lyrri spár um þróun efnahagsmála
höfðu byggst á. Á meðan á samn-
ingum stóð höfðu ytri skilyrði
breyst til batnaðar, olíuverð lækk-
aði og verð hækkaði á fiskmörkuð-
um. Er óhætt að fullyrða að þetta
tvennt ásamt fyrirheitum ríkis-
stjórnarinnar um niðurfellingu
launaskatts og jöfnunargjalds á
SJA BLAÐSÍÐU 28