Morgunblaðið - 31.12.1986, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 1986
Hraust þj óð í lífs-
gæðakapphlaupi
Hugleiðingar um áramót
eftir Ólaf Ólafsson
Islendingar hafa aldrei verið
heilsuhraustari. I margra augum
er í því mótsögn að meira fé er
varið til heilbrigðisþjónustu en áð-
ur. Ef málið er skoðað ofan í kjölinn,
má þó nefna nokkrar gildar ástæð-
ur fyrir þessu:
Aukin krafa um þjón-
ustu í þjóðfélaginu
Við lifum í velferðarþjóðfélagi
þar sem neyslan er orðin takmark,
enda ganga þjóðfélagsþegnar nú
almennt undir heitinu neytendur.
Til neyslu „er skapað allt hið góða“
en aukin neysla hefur kostnað í
för með sér. Óskir um þjónustu
aukast á öllum sviðum þjóðlífsins
og sama gildir um félags- og heil-
brigðisþjónustuna. Krafist er t.d. æ
fleiri stofnana fyrir börn og aldr-
aða. I ofanálag ná fleiri háum aldri
en áður á Islandi sem og í öðrum
vestrænum lndum. Og nú kostar
samhjálpin beinharða peninga.
Selt magn geð- (benzo-
diazepin) sýkla-, hjarta-
sykursýki- f logaveikis-
lyfja og stera á Norð-
urlöndum 1977 og 1983
Magn mælt í dag-
skömmtum á 1000
íbúa/dg
1977 1983
Ísland 92,0 112,0
Noregur 102,0 111,4
Finnland 119,6 131,6
Danmörk 124,1 138,0
Svíþjóð 129,3 126,6
Landlæknisembættið. Nordisk La-
kemedelsnámd 19, Stokkholm
1986.
Samverkandi orsakir
eru m.a. að
Sjúkdómsmyndin hefur breyst
frá því sem áður var. Dánartíðni
vegna hjartasjúkdóma fer að vísu
eitthvað lækkandi en fleiri ganga
með þessa sjúkdóma. Dánartíðni
vegna heilablæðinga hefur lækkað
um helming á síðustu 15 árum en
þeim sem ganga með háþrýsting,
sem oft er undanfari heilablæðinga,
hefur flölgað mikið. t.d. má nefna
að í 60 manna hópi miðaldra
karlmanna má gera ráð fyrir að
allt að 18 séu með hækkaðan
blóðþrýsting og að 2/a fái með-
ferð. Fyrir 15—20 árum var
aðeins lh slíks hóps í meðferð.
Þó að margt hafi áunnist gegn
krabbameini er t.d. talið að fjöldi
með þann sjúkdóm eða sjúkdóma
muni tvöfaldast á næstu 15—20
árum. Orsök þessa er að mun fleiri
eru sjúkdómsgreindir en áður,
þarfnast eftirlits og meðferðar og
lifa betra lífi.
Fólk leitar því meira til
lækna en áður
Svo virðist sem aukin læknisleit
fylgi velferðinni hér á landi sem í
öðrum vestrænum löndum. Jafn-
framt hefur komið í ljós að fleiri
leita til „náttúrulækna" og þá helst
þeir er leita mest til lækna. Athygli-
svert er að þó ekki sé mikill munur
á læknisleit atvinnustétta hér á
landi, sem er gott merki um jafn-
ræði, ber mest á læknisleit meðal
kaupsýslumanna og erfiðisvinnu-
manna en minnst meðal háskóla-
menntaðra, iðnaðarmanna og
smáatvinnurekenda (hóprannsókn
Hjartaverndar).
Athyglisvert er að mun færri
háskólamenntaðir reykja en sjó-
menn. Mismunandi móttækileiki
fólks fyrir heilsuvemd getur orðið
til þess að skipta fólki í flokka og
draga úr heilsufarslegu jafnræði
sem ríkir hér á landi.
Elliskurðlækningar
eru orðnar
nútímaskurðlækningar
Áður fyrr voru einungis fram-
kvæmdar skurðaðgerðir á gömlu
fólki ef lífið lá við, en svæfinga-
og skurðtækni hefur fleygt fram
svo að lítil áhætta fylgir aðgerðum
en fullyrða má að íslenskir læknar
standist bestu erlendum starfs-
bræðrum snúning í hvívetna.
Tæknivæddar sjúkrastofnanir veita
þjónustu síðasta spölinn og enginn
vill vera án þeirrar þjónustu nema
ef til vill fullfrískir reiknimeistar-
ar í blóma lífsins sem virðast hafa
nóg hugrekki til að þola þjáningar
annarra.
Elli er nú af mörgum skil-
greind sem „sjúkdómur"! Of mikil
áhersla hefur verið lögð á dvalar-
heimilisbyggingar fyrir aldraða í
stað heimilishjálpar og hjúkranar,
sem er mun mannúðlegri og ódýr-
ari stefna. Stofnanavistun hefur
aukist gífurlega en aðallega meðal
eldra fólks, sem nýtir nær 70% af
legudögum á stofnunum. Við búum
við fleiri stofnanir en nokkur
þjóð í Evrópu samkvæmt tölum
frá Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
inni. Þetta er dýr þjónusta. Jafn-
framt vitum við að vel rekin
heilsugæsla dregur úr stofnana-
þjónustu og kostnaði. Hafa ber í
huga að vel yfir 90% af fólki er
ánægt með heilsugæsluþjónustuna
og að góð þjónusta kallar á aukna
þörf. Boðberam markaðshyggjunn-
ar er nú ráða ríkjum ætti að koma
þetta kunnuglega fyrir sjónir.
Heilsuf arsby lting
Framsýnir menn sáu fyrir mikla
aukningu svonefndra menningar-
sjúkdóma og þess vegna blésu þeir
til heilsufarsbyltingar fyrir
20—25 árum, og jafnvel fyrr. Merki
þessarar byltingar koma nú æ betur
í ljós. Reykingamönnum hefur
Ólafur Ólafsson
stórfækkað og ef svo fer fram
sem horfir verða reykingar
horfnar að mestu meðal ungs
fólks árið 2000. Góður árangur
hefur og náðst í baráttu gegn
áhættuþáttum hjarta- og æðasjúk-
dóma. Mikið hefur áunnist í líkams-
ræktarmálum og allt að 50% fleiri
borgarbúar stunda nú líkamsrækt
en fyrir 10—15 árum. Þetta er
ánægjuleg þróun þar sem vaxandi
fjöldi fólks stundar kyrrsetustörf.
Næring: Holl næringarstefna,
sem hófst fyrir forgöngu Náttúru-
lækningafélags íslands fyrir nær
50 áram, hefur átt vaxandi hljóm-
grann hjá fólki, að vísu í raunhæfari
mynd. Vanda ber til ráðlegginga
sem gefnar era í næringarmálum
og þeim má ekki fylgja aukin
áhætta. Ekki á að ráðleggja heilli
þjóð fæði sem trúlega kemur
aðeins hluta hennar að gagni.
Brautryðjendur í heilsurækt, svo
sem Náttúralækningafélag íslands,
íþróttafélögin, Hjartavemd og
Krabbameinsfélagið, eiga þakkir
skyldar fyrir þetta framtak. Einnar
milljónar króna styrkur til íþróttafé-
laga getur sparað tugi milljóna
síðar. Eins og oft áður kemur
ríkið, sem vantar ekki kraftinn
en stundum viljann, inn í seinni
hálfleik og vissulega ber að
þakka þann stuðning. En lífsstíl
fólksins verður ekki breytt með
auglýsingum einum saman. Af-
rakstur heilsufarsbyltingar gefur
von um bjartari tíma, betra mannlíf
og ellidaga og jafnvel viðráðanlegri
kostnað fyrir þjónustuna en nú er.
Hefur mannræktin
gleymst?
Ýmislegt bendir til þess að í
heilsufarsbyltingunni, sem beinist
að manneldi og líkamsrækt, hafi
mannrækt að einhveiju leyti
gleymst. Nefna má eftirfarandi:
Vinnustreita hefur nær tvöfald-
ast meðal karla og kvenna í
Reykjavík á aldrinum 30—50 ára
(hópannsókn Hjartaverndar). Mest
ber á vinnustreitu meðal þeirra er
ekki vinna líkamlega vinnu. Tíðni
háþrýstings virðist fara hækkandi.
Margir telja streitu einn megin or-
sakavald þessa sjúkdóms. Streitu-
valdur er m.a. gífurlegt vinnuálag
sem fylgir baráttu ungs fólks við
að koma sér upp þaki yfir höfuðið.
Nýtískulegar vinnuaðferðir, svo
sem tölvuvinnsla og hagræðing,
virðast auka á streituna.
Lífsstíllinn er harður og kreljandi.
Til hvers er þá öll hægræðingin?
Leita verður ráða til úrbóta.
Lyf
Á áranum 1970—1985 jókst
magn útskrifaðra lyfja um allt að
helming. Þó að magn sterkra
ávanalyfja hafi lækkað um
70—80%, eykst nú neysla vægari
róandi lyfja og í þeim flokki erum
við einnig hæstir á Norðurlöndum.
Lyfjakostnaður er nú vel á annan
milljarð króna á ári. Þrátt fyrir
að íslenskir læknar ávísi minna
magni en starfsbræður á Norð-
SJÁLFSMORÐ OG SJÁLFSÁVERKI
Árleg dónartíöni miöaö við 100.000
20--
15--
10--
KARLAR
KONUR
1931 1936 1941 1946 1951 1956 1961 1966 1971 1976 1981
-35 -40 -45 -50 -55 -60 -65 -70 -75 -80 -85
Upplýsingar úr Heilbrigöisskýrslum
Miklar sveiflur hafa verið á tíðni sjálfsmorða meðal íslenskra karla.
Tíðnin virðist ná hámarki á fimmtán ára fresti, en hvað veldur?
Hvað er sameiginlegt með „góðu“ árunum 1941—45 (stríðsár),
1956—60 og 1971—75? Hvers vegna er dánartíðni meðal kvenna
ekki háð sömu sveiflum?
40 x
30--
% 20-
BREYTINGAR Á REYKINGAVENJUM
12-16 ÁRA GRUNNSKÖLANEMA
í REYKJAVÍK
B REYKJA
ALLS
REYKJA
OAGLEGA
10--
1974
1978
1982
1986
Kannanir ó vegum
Borgarlaeknisembaattlslns
Verulegur árangur hefur náðst í reykingavörnum hér á landi, eink-
um í grunnskólum. Þetta er ekki síst að þakka öflugu fræðslustarfi
Krabbameinsfélagsins og öðrum aðgerðum í tóbaksvörnum.
„Slysum fækkar ekki
þó að skurðstofustarf-
semi verði aukin.
Hjartasjúkdómum
fækkar ekki þó að legu-
plássum fjölgi.
Reykingasjúkdómum
fækkar ekki þó að fleiri
stofnanir verði reistar.
Streitu-, vöðva- og liða-
sjúkdómum fækkar
ekki nema gripið sé til
aðgerða á vinnustöðum
og heimilum. Elli verð-
ur ekki bærilegri með
því að fjölga elliheimil-
um heldur ber að auka
heimilisaðstoð og virkja
athafnavilja fólks, enda
er það vilji eldra fólks-
ins. Meðferðarstofnan-
ir koma ekki í veg fyrir
að ungt fólk hefur
neyslu vímuefna.“
urlöndum, virðast þeir velja dýr
lyf. Meginorsök þess er að álagn-
ingarreglur hvetja ekki til þess
að ódýrari lyf séu á markaðnum.
V ímuef navarnir
Enn virðist marga stjórnmála-
menn skorta skilning á forvörnum
eins og kom fram í umræðum á
Alþingi nýlega. Rök fyrir því að
draga úr ijárframlögum til vímu-
efnavarna vora þau að ekki virðist
skorta stofnanir hér á landi! Hven-
ær hafa stofnanir forðað ungu
fólki frá að hefja vímuefna-
neyslu? Fræðsla og eftirlit virðist
hafa haft þau áhrif að hassnotkun
meðal 15—20 ára skólanemenda
hefur minnkað á síðustu áram
(Landlæknisembættið 1986).
Þrátt fyrir að við höfum nú allt
að helmingi fleiri meðferðarheimili
fyrir áfengissjúklinga en nágranna-
þjóðir okkar eykst áfengisnotkun
hægt og sígandi. Margir neyta trú-
Þreyta meðal unglinga
og fullorðinna á
Rey kj aví kursvæðinu
Ár Aldur Þreyta
1975 13r-20 12-70%
(meðaltal
30-40%)
1974/76 30-44 25,7%
1979/81 46-61 27,5%
Meðal vinnutími:
13—15 ára
16—20 ára
40—69 ára
Stundir/viku
41-45
47,6-51,2
50,4
lega áfengis til þess að draga úr
streitu. Afengisvarnir virðast
ekki hafa stuðning ráðandi
manna. Framúrstefnutillögur 19
manna nefndar sem starfað hefur
um árabil og eru alfarið í anda
ríkjandi áfengismálastefnu Alþjóða-
heilbrigðisstofnunar, hafa ekki
fengist ræddar. Nú hefur verið
stofnuð þriðja nefndin. Með hverri
ríkisstjórn koma nýjar nefndir og
málin krafin til mergjar á ný! Mikið
starf fer oft forgörðum. Fjárfram-
lög fara því til nefndarstarfa en
ekki aðgerða. Menn virðast vera á
flótta undan ákvörðunartöku. Eng-
in barátta vinnst með flótta.
Börn og unglingar
Að mörgu leyti er búið betur að
börnum á íslandi en í mörgum er-
lendum þjóðfélögum. Samheldni og
samhjálp er meiri hér en víða ann-
ars staðar. Hér era ekki 20—40%
af ungu fólki atvinnulaus eins og
t.d. í nágrannaborgunum Kaup-
mannahöfn og Glasgow. Atvinnu-
leysi fylgir versnandi lífskjör og
ýmis vandamál, t.d. ört vaxandi
vímuefnaneysla óheilsusamt líferni,
ofbeldi og afbrot. Góð og jöfn
lífskjör eru því meginforsenda
góðs heilsufars. Virðist mér sem