Morgunblaðið - 27.02.1987, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27/FEBRÚAR 1987
25
Laganefnd:
Reuter
Demjanjuk og einn lögfræðingur hans, Yoram Sheftel, sem Iíkti
réttarhöldunum við „sovézk sýniréttarhöld á Stalínstímanum.“
fiarlægð ... Treblinka var stærsti
kirkjugarður pólskra Gyðinga."
Einu fangamir, sem komust lífs af,
voru um 70 þeirra sem tóku þátt í
hinni misheppnuðu fangauppreisn
1943.
Fangamir í Treblinka þekktu
Demjanjuk aðeins undir nafninu
„ívan grimmi". ísraelsmaður, sem
tók þátt í rannsókn málsins, segir:
„Hann hlaut viðumefnið „ívan
grimrni" vegna þess að auk starfa
sinna svalaði hann hvötum sínum
með ofbeldi og pyntingum og fór
langt út fyrir starfssvið sitt." Ros-
enberg sagði að þessi hávaxni,
sterklegi, úkraínski fangavörður
hefði verið eins og „óarga dýr, sem
hafði það sér til afþreyingar að
myrða fólk og pynta.“ í ákæmnni
gegn honum segir: „Ákærði stakk
fómarlömb sín víðs vegar um líka-
mann, tætti hold af útlimum þeirra
og særði þau af miklu afli þegar
þau vom rekin alblóðug inn í gas-
klefana."
Samkvæmt ákæmnni hafði ívan
sérstaka nautn af því að reka allt
að 900,000 Gyðinga inn í gasklef-
ana í Treblinka, þótt hann hefði
aðeins það starf að stjóma stómm
díselvélum, sem dældu gasi inn í
útrýmingarklefana. í ákæmnni seg-
ir: „Ákærði stóð við innganginn í
gasklefana, stundum vopnaður
sverði eða byssusting, stundum
svipu eða jámstöng. I hvert sinn
sem hópur nakinna Gyðinga nálg-
aðist gasklefana tróð hann þeim inn
í þá og pyntaði þá þegar þeir gengu
dauða sínum á hönd ...Demjanjuk
reyndi að troða sem flestum fóm-
arlömbum inn í gasklefana til að
nýta lýmið til fulls og flýta fyrir
dauða þeirra." Að svo búnu fór ívan
grimmi inn í vélaherbergið og setti
í gang vélar þær, sem spúðu eitri
inn í klefana. „Með þessum hætti,“
segir í ákæmnni, „var ákærði
beinlínis valdur að dauða hundmða
þúsunda manna."
Eitt sinn nauðgaði ívan stúlku,
sem hafði með einhveijum hætti
sloppið lifandi úr gasklefunum, og
reyndi að myrða hana. Stundum
skaut hann fanga til bana og hann
tók þátt í því með öðram vörðum
að lúskra á nýkomnum föngum.
Einhveiju sinni tók hann fyrir aldr-
aðan Gyðing, leiddi hann nakinn
upp að gaddavírsgirðingu, stakk
höfði hans inn á milli strekktra
vírþráða og sló hann með svipu unz
hann kafnaði og gaf upp öndina.
Öðm sinni skar hann eyra af fanga.
Þegar þrír fangar höfðu verið hand-
samaðir eftir misheppnaða flóttatil-
raun vom þeir bundnir og ívan
beinbraut þá á kvalafullan hátt með
skóflu. Mennimir vom síðan hengd-
ir þegar þeir höfðu legið sárþjáðir
í snjóskafli í marga klukkutíma.
„Fyrirfram ákveðið“
Sækjendumir í réttarhöldunum
gegn John Demjanjuk munu kveðja
til 52 vitni frá fimm löndum, þar á
meðal fjóra fv. SS-foringja í Tre-
blinka og átta Gyðinga, sem komust
lífs og segjast þekkja hann af mynd-
inni í SS-skilríkinu, svo að á því
leiki enginn vafi að hann sé „ívan
grimmi." Dov Levin dómsforseti og
tveir meðdómendur hans munu
kappkosta að sýna heiminum að
Demjanjuk fái sanngjöm réttar-
höld.
Þegar John Demjanjuk var yfír-
heyrður við komuna til ísraels sagði
hann við dómarana: „Þið virðist
þegar hafa ákveðið að ég sé sekur
og skuli dæmdur til dauða.“ Hann
lék við hvem sinn fingur og bauð
viðstöddum góðan dag á bjagaðri
hebresku. Þegar hann var leiddur
fyrir rétt var hann einnig glaðleg-
ur, en vildi aðeins segja: „Ég vil
að allir heyri að ég er ekki sá mað-
ur, sem þið viljið hengja."
Sonur hans John, sem er honum
til trausts og halds í réttarhöldun-
um, sagði: „Við hlökkum til þegar
faðir minn fer aftur til Banda-
ríkjanna og verður aftur banda-
rískur þegn.“ Fátt óvænt hefur
gerzt í réttarhöldunum, sem þykja
þreytandi. Þó hmkku margir við
þegar gamall maður, sem lifði af
helförina, Mordechai Fuchs, reis á
fætur og hrópaði: „Demjanjuk
kyrkti alla fjölskyldu mína. Allir
Úkraínumenn em morðingjar. Ég
var þama!“
„John Demjanjuk hefur aldrei
verið í nokkmm dauðabúðum ...
Hann mun gera allt sem í hans
valdi stendur til að sýna hvar hann
var og að hann er ekki ívan
grimmi," sagði O’Connor, veijandi
hans, þegar réttarhöldin hófust.
Hann því fram að rétturinn hefði
engan rétt til að dæma Demjanjuk,
þar sem hann hefði verið framseld-
ur frá Bandaríkjunum vegna
morðákæra, en ekki vegna
stríðsglæpa, sem hann var síðan
ákærður fyrir.
Sjö verðir gæta Demjanjuks, sem
er sagður við góða heilsu, allan
sólarhringinn. Bækistöð þeirra er
gegnt klefa hans í Ramla-fangelsi,
þar sem Eichmann var einnig hafð-
ur í haldi, og þeir fylgjast með
hverri hreyfingu hans í lokuðu sjón-
varpskerfi.
Érlendir lögfræðingar fá yfirleitt
ekki að flytja mál fyrir ísraelskum
dómstólum, en O’Connor var leyft
að veija Demjanjuk, þar sem Eich-
mann fékk að hafa þýzkan lögfræð-
ing. O’Connor talar ekki hebresku
og viðurkennir að hann hafi tak-
markaða þekkingu á ísraelskum
lagavenjum. Hann hefur kvartað
yfir því í réttinum að þurfa að koma
fram í hlutverki „áhorfanda," þar
sem þegar hafi verið ákveðið að
dæma skjólstæðing hans til dauða,
en virðist vísvitandi ýkja erfiðleika
sína til að afla Demjanjuk samúð-
ar. Fyrst neitaði hann að leggja
fram skrifleg gögn til vamar skjól-
stæðingi sínum, af því að hann taldi
það óviðeigandi fyn- en gögn sækj-
enda, sem em 30,000-40,000 síður,
hefðu verið þýdd á ensku. Þau höfðu
þá verið þýdd á níu önnur tungu-
mál, m.a. úkraínsku, rússnesku,
jiddísku, þýzku og hebresku.
Gömul sár
Yfirvöld í ísrael hafa óspart aug-
lýst réttarhöldin, sem fara fram í
gömlu kvikmyndahúsi í útjaðri
Jerúsalems, Binyenei Hauma, sem
hefur verið breytt í ráðstefnuhöll
og dómhús. Ákæran gegn John Ivan
Demjanjuk mun tryggja að enginn
mun velkjast í vafa um umfang
þeirra glæpa, sem hann er ákærður
fyrir. Yfirvöldin hafa leyft 70 blaða-
mönnum að fylgjast með réttar-
höldunum og þeim er útvarpað beint
(en ekki sjónvarpað). Bekkir úr
framhaldsskólum munu kynna sér
réttarhöldin.
Rúm fjömtíu ár em síðan stríðinu
lauk og ísraelsmenn telja réttar-
höldin hafa mikið upplýsingagildi.
Á síðari ámm hafa komið út bækur
eftir „endurskoðunarsinna" úr röð-
um sagnfræðinga, sem vilja jafnvel
halda því fram að helför Gyðinga
hafi aldrei átt sér stað. Auk þess
telja ísralsmenn að Gyðingarhatur
hafi smám saman aukizt í Evrópu
og aldrei verið eins svæsið frá
stríðslokum. Ný kjmslóð ísraels-
manna hefur vaxið úr grasi síðan
Eichmann var hengdur og virðist
harla fáfróð um grimmd nazista
(samkvæmt nýlegri könnun vita
margir ísraelskir unglingar ekki
hver Hitler var eða hvenær helförin
fór fram). Réttarhöldin eiga að
tryggja að helförin gleymist ekki.
Þau munu standa í tvo til fjóra
mánuði og daglega verður ítarlega
greint frá stríðsglæpum nazista.
Að vísu álíta margir ísraelsmenn
að þjóðin hafi margt þarfara að
gera á því herrans ári 1987 en að
dæma meintan stríðsglæpamann
nazista. Þeir telja óráðlegt að ýfa
upp gömul sár og að óhyggilegt
hafi verið að fá Demjanjuk fram-
seidan, þar sem réttarhöldin geti
dregizt á langinn og vakið úlfúð..
Fijálslyndur ritstjóri, Tom Segev,
segir hins vegar: „Mörgum fínnst
helförin ijarlæg og heyra til sög-
unni. Hvemig svo sem réttarhöld-
unum lyktar mun það eitt, að þau
fara fram, valda því að fólk neyðist
til að lifa aftur hörmungar Tre-
blinka og því munu margir ísraels-
menn sjá helförina í algerlega nýju
ljósi.“
ísraelskur heimspekingur, David
Hartman, segir að í því hafi verið
fólgið visst „skáldlegt réttlæti" að
fá Demjanjuk framseldan. „Þegar
hann framdi þessi voðaverk vora
Gyðingar hjálparvana. Nú hafa þeir
völdin í ísrael og vald til að refsa
honum.“
Avraham Shavir dómsmálaráð-
herra sagði: „Við verðum að minna
okkur á það sem varð um fólk, sem
átti engar rætur, ekkert heimili,
engan her og engar stofnanir til
að veija það og biýna fyrir upprenn-
andi kynslóð í ísrael að hún verður
að vera á verði og veija ríki okkar."
Ákæran gegn John Ivan Demj-
anjuk var lengi f smíðum og þrálát-
ur orðrómur hefur verið á kreiki
um að erfitt hafi reynzt að safna
órækum sönnunum um að hann sé
í raun og vera„ívan grimmi." Sum-
ir velta því fyrir sér hvort hann
' muni verða sýknaður vegna ónægra
sannana og hvaða afleiðingar það
geti haft. Ef hann verður sýknaður
verða Israelsmenn e.t.v. að senda
hann til Sovétríkjanna, þar sem
hann hefur verið sviptur banda-
rískum borgararétti, og þar yrði
hann trúlega dæmdur fyrir að flýja
til Bandaríkjanna. Að öðram kosti
verða ísraelsmenn að veita honum
ísraelskan borgararétt. En flest
bendir til þess að hann verði fund-
inn sekur og slíkur dómur kann að
valda efasemdum.
GH
Meðferð í
stað fangels-
isfyrir
eiturlyfja-
sjúklinga
Helsinki, frá Karli Blöndal, blaðamanni
Morgnnblaðsins.
TILLÖGUR um málefni laga-
nefndar voru ræddar á þingi
Norðurlandaráðs á miðvikudag.
Fyrir þinginu liggja tillögur um
samstarf í baráttunni gegn eitur-
lyfjum, að eiturlyfjasjúklingai-
verði settir í meðferð í stað fang-
elsis, og vemdun bama á
stríðstimum.
Friðjón Þórðarson sagði í ræðu
sem hann flutti í gær að það væri
álit nefndarinnar að hjálpa bæri
þeim sem væm háðir eiturlyfjum
til þess að losna við ávanann og
þeir sem hefðu verið dæmdir ættu
að eiga þess kost að fara í meðferð
í stað þess að sitja í fangelsi meðan
þeir afplána dóm sinn. Kvaðst hann
hér eiga við þá eiturlyfjaneytendur
sem leiðst hefðu á braut glæpa eft-
ir að þeir ánetjuðust. Friðjón sagði
að útbreiðsla alnæmis gerði einnig
að verkum að gera þyrfti gangskör
í að venja eiturlyfjaneytendur aí'
ávana sínum. Friðjón kvaðst þó vilja
undirstrika að þetta væri ekki til-
laga um að menn losni við refsingu
fyrir refsivert athæfi. Hann sagði
að meðferð í stað fangelsisvistar
bæri að líta á sem refsingu. Friðjón
lagði að lokum til að Norðurlanda-
ráð mælti með tillögunni og var hún
samþykkt. Friðjón sagði að þessi
tillaga væri gerð með tilliti til áætl-
unar ráðherranefndar Norðurlanda-
ráðs um að beijast gegn eiturlyfja-
vandanum og ráðstefnu um eiturlýf"
og vamir gegn þeim sem haldin var
árið 1985. Friðjón sagði að formæl-
endur vildu að lög yrðu samræmd
á Norðurlöndum í baráttunni gegn
eiturlyfjum þrátt fyrir að eiturlyfja-
vandinn væri ekki af sömu rótum
sprottinn á þeim öllum og bætti við
að laganefndin væri sammála um
réttlæti hennar. Friðjón sagði að
alkunna væri að eiturlyfjavandinn
hefði heijað á Norðurlönd ámm
saman og aðeins Finnar hefðu að
mestu verið lausir við þann vágest.
„Ámm saman hafa fulltrúar á
Norðurlandaráðsþingi, ráðherrar,
ríkisstjómir og lögregla rætt um
leiðir til að leysa þetta vandamál.
Eitt sinn dreymdi menn um Norð-
urlönd án eiturlyfja en það var
aðeins draumur sem ekki hefur
ræst,“ sagði Friðjón Þórðarson.
í tillögum um að vemda böm á
stríðstímum er mælst til þess að
rekið verði á eftir starfí Sameinuðu
þjóðanna við að setja reglur um
réttindi bama. Á bamaárinu 1979
var stofnuð nefnd til að gera tillög-
ur um réttindi bama og kanna áhrif
stríðs á böm o.s.frv. Þar er einnig
lagt til að lögum um herskyldu verði
breytt á Norðurlöndum þannig að
hún miðist við að ekki megi kveða
menn í her fyrr en þeir em 19 ára.
Nú er miðað við 15 ára aldur.
loðnuveiði
LOÐNUVEIÐI hefur veríð með
minnsta móti síðustu daga eftir
að frystingu lauk og hrongataka
er ekki komin í fullan gang. Áuk
þess er nú komin bræla á miðun-.
um.
Auk þeirra skipa, sem áður er
getið, tilkynntu eftirtalin um afla á
miðvikudag: Hákon ÞH 800, Jón
Finnsson RE 1.200, Pétur Jónsson
RE 330 og Guðmundur VE 850.
Síðdegis á fímmtudag hafði aðeins
eitt skip tilkynnt um afla. Það var
Hilmir II SU með 580 lestir.