Morgunblaðið - 12.03.1987, Side 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. MARZ 1987
Matthías Á. Mathiesen utanríkisráðherra:
• •
Oryggi okkar felst í eiiiingii
Atlantshafsbandalagsins
• Hjörleifur: „Afstööuleysi og undirlægjuháttur“
• Páll: Utanríkisráðherra herskár
• Kjartan: Einhliða yfirlýsing skaðar öryggi okkar
• Guðrún: Ályktun Alþingis dautt plagg
Reykjavíkurfundur Reag-
ans og Gorbachevs, hug-
myndin um kjarnorku-
vopnalaust svæði á
Norðurlöndum, varnarör-
yggi landsins og friður í
okkar heimshluta settu svip
á umræðu um utanríkismál,
sem fram fór í Sameinuðu
þingi í gær. Talsmenn Al-
þýðubandalags og Samtaka
um kvennalista gagnrýndu
skýrsluna. Kjartan Jóhanns-
son (A.-Rn.) tók undir
röksemdir ráðherra gegn
einhliða yfirlýsingu um
kjarnorkuvopnalaust svæði
á Norðurlöndum. Páll Pét-
ursson (F.-Nv) kvaðst vonast
til að næsta skýrsla utanrík-
isráðherra bæri meira af
þjóðlegri reisn en þessi.
Leiðtog'af undur í
Reykjavík
Matthías Á Mathiesen, utanríkis-
ráðherra, mælti fyrir árlegri skýrslu
um utanríkismál í Sameinuðu þingi
í gær. Hann vék fyrst að leiðtoga-
fundi stórveldanna í Reykjavík.
Augu heimsbyggðarinnar hafi þá
beinst að íslandi. Fundurinn hafi
ekki leitt til lokasáttar, en vísað
veg, sem varðaður væri til árangurs.
I raun hafi leiðtogamir verið sátt-
ir um helmingsfækkun langdrægra
kjamavopna, hámark kjamaodda í
langdrægum skotícerfum, geysi-
mikla fækkun meðaldrægra kjama-
vopna, takmörkun gagneldflauga
o.fl. Ágreiningur hafi fyrst og
fremst verið um geimvamir. Sovét-
menn hafi skilyrt samkomulagið að
þessu leyti. Nu hafi þeir hinsvegar
dregið í land, að því er virtist, og
lýst sig reiðubúna til ræða sátt að
nýju, óháð tilraunum Bandaríkja-
manna um geimvamir, og að ganga
til móts við kröfur Vesturveldanna
um raunhæft eftirlit með fram-
kvæmd samninga um þetta efni.
Kjarnavopn umhverfis
Norðurlönd
Utanríkisráðherra vék að upphafi
ágreinings um kjamaflaugar í Evr-
ópu. Hann hafl staðið frá 1977, er
Sovétmenn hófu endumýjun eldri
og ófullkomnari flauga og komu
fyrir hundmðum hámákvæmra og
ógnvekjandi SS-20-flauga meðfram
jámtjaldinu. í flaugum þessum eru
þrír kjamaoddar, sem hver um sig
hefur sjöfaldan sprengikraft Hiro-
shima-sprengjunnar. Þær geta farið
allt að 5000 km. og hæft skotmörk
í öllum ríkjum V-Evrópu.
Að frumkvæði V-Þjóðveija sam-
þykktu ríki Atlantshafsbandalags-
ins í desember 1979 að mæta
þessum kjamabúnaði Sovétmanna
með bandarískum Persing II-flaug-
um í fimm ríkjum V-Evrópu.
Vesturveldin buðust til að hætta
við uppsetningu Persingflauganna,
ef Sovétmenn fjarlægðu allar SS-
20-flaugar úr Evrópu. Þeir höfnuðu
því.
Norðurlönd eru kjarn-
orkuvopnalaus
Ráðherra vék síðan að þeirri stað-
reynd að Norðurlönd væm kjam-
orkuvopnalaus. Öðru máli gegndi
um grannríki þeirra í austri. Hann
vitnaði til orða Ólafs heitins Jóhann-
essonar í ræðu með skýrslu hans
sem utanríkisráðherra til Alþingis
1982:
„Að því er norðurhluta Evrópu
varðar hlýtur þó að vera alveg ljóst
að ekki er unnt að líta framhjá
þeirri staðrejmd, að kjamavopn em
til staðar í stómm stíl í næsta ná-
grenni við Norðurlönd. Á það ekki
sízt við um víghreiður Sovétríkjanna
á Kolaskaga og Eystrsaltið...
Formlegur milliríkjasamningur
varðandi þau málefni [um yfírlýst
kjamorkuvorpnalaust svæði] hlýtur
því eingöngu að koma til greina í
víðara samhengi, þar sem ijallað er
um raunverulega tryggingu þjóða
Evrópu fyrir auknu öryggi".
Ráðherra vitnaði til hliðstæðra
orða Geirs Hallgrímssonar 1985, þá
utanríkisráðherra, og þingsályktun-
ar Alþingis 23. mai 1985, þar sem
„svipuð sjónarmið koma ffam“.
Ráðherra sagði orðrétt: „Hvað
Norðurlönd varðar tel ég að hyggi-
legast sé að sjá hver framvindan
verður í samningamálum risaveld-
anna. Á meðan er óhyggilegt að
aðhafast nokkuð það sem gæti virk-
að þannig að eining ríkja Atlants-
hafsbandalagsins væri að rofna".
Af stöðuleysi og undir-
lægjuháttur
Hjörleifur Gottormsson (Abl-
Al.) sagði liðið ár viðburðaríkt á
alþjóðavettvangi. Vonir hefðu vakn-
að um betri tíð, ekki sízt fyrir
breytta afstöðu í Sovétríkjunum.
Hjörleifur taldi að breytt afstaða
Sovétríkjanna kallaði á auknar kröf-
ur í garð gagnaðilans. Undir þetta
sjónarmið tækju ekki aðeins tals-
menn vinstri flokka í Evrópu, heldur
einnig miðflokka, jafnvel hægri
flokka. Hinsvegar væri slíkar kröfur
ekki að fínna í skýrslu utanríkisráð-
herra um utanríkismál.
íslendingar hafí ekki mótmælt
árás Bandaríkjamanna á Lýbíu.
Þeir hefðu, einir Norðurlanda, ekki
greitt atkvæði með tillögu Mexíkó-
Svíþjóðar um frystingu kjamorku-
vopna. Þeir hefðu einnig, einir
Norðurlanda, setið hjá um tillögu
Mexíkó um stöðvun allra kjama-
vopnatilrauna. Sama væri upp á
teningnum varðandi hugmyndina
um Norðurlönd sem yfírlýst kjam-
orkuvopnalaust svæði. Þar skæru
Islendingar sig einir úr. Hér væri
ríghaldið í kaldastríðsviðhorfín.
Hjörleifur taldi að Framsóknar-
flokkurinn kæmist ekki hjá ábyrgð
á stefnu ríkisstjómar Steingríms
Hermannssonar í utanríkismálum,
þar með taldar óvenjumiklar her-
framkvæmdum í landinu.
Hann sagði afstöðu utanríkisráð-
herra eikennast af „afstöðuleysi og
undirlægjuhætti við bandarísk sjón-
armið". Það kæmi berlega í ljós í
umfjöllum málefna Mið-Ameríku í
skýrslu ráðherrans.
Hermang með blóma
Páll Pétursson, formaður þing-
flokks framsóknarmanna, las
stefnuyfírlýsingu ríkisstjómarinnar
um utanríkismál og samþykkt
flokksþings framsóknarmanna um
sama efni.
Páll sagði að megináherzlan í
stefnuyfírlýsingu stjómarinnar væri
samnorrænt samstarf. Megináherzl-
an í skýrslu utanríkisráðherra væri
ekki á það atriði. Að því vil ég fínna,
sagði þingmaðurinn. Raunar væri
ástæða til að samstarfsráðherra
gæfí út skýrslu um norrænt sam-
starf sem fengi sérstaka umræðu á
Alþingi.
Páll sagði ræðu ráðherrans hafa
mestpart fjallað um hermál. Hann
sagði og að „hermang" stæði með
blóma. Það undraði sig að þessi
ráðherra, sem hafi verið friðarins
maður sem ráðherra annars starfs-
sviðs, talaði nú og skrifaði eins og
versti haukur. Hann hefði og snúið
út úr þingsályktun Alþingis frá
1985, er hann ræddi hana í tengsl-
um við hugmyndina um að lýsa
Norðurlönd kjamorkuvopnalaust
svæði. Þingræða Eyjólfs Konráðs
Jónssonar (S.-Nv.), sem ráðherra
hefði vitnað til varðandi þetta mál,
hefði ekki lagagildi.
í flokkssamþykkt, sem Páll vitn-
aði til, er m.a. vikið að endurskoðun
á stöðu og starfssviði vararmála-
deildar og vamarmálanefndar.
Hann sagði og að utanríkisráðherra
hefði betur tekið meira tillit til
stefnumörkunar í samþykkt flokks-
þings Framsóknarflokksins. Hann
kvaðst ennfremur vona að skýrsla
utanríkisráðherra næsta ár verði
með meiri þjóðlegri reisn en þessi.
„Sömu aðilar og vilja
vestrænt samstarf
feigt“!
Kjartan Jóliannsson (A.-Rn.)
sagði yfírlýst að Island hefði verið,
væri og yrði kjamorkuvopnalaust.
Hugmyndin um að lýsa Norðurlönd
sérstaklega kjamorkuvopnalaust
svæði hlyti að tengjast hugmyndinni
um kjamorkuvopnalaust belti um
Evrópu þvera, allt frá Miðjarðarhafí
til nyrzt odda álfunnar. Báðar hug-
myndimar væm reistar á þeirri
grundvallarforsendu að samkomu-
lag tækist á milli austurs og vestur
um afvopnun í Evrópu og slökun
spennu. „An þessarar forsendu
stenzt svæðishugmyndin ekki“,
sagði Kjartan.
Kjartan sagði að það kæmi greini-
lega fram í yfírlýsingum ábyrgra
norrænna stjómmálaafla, þ.á.m.
jafnaðarmanna, að yfirlýst svæði
af þessu tagi verði að ná „yfír
stærra svæði en Norðurlöndin ein.
Og við Islendingar höfum látið í ljós
þá skoðun að svæðið ætti að ná frá
Grænlandsströndum til Úralfjalla. í
ályktun okkar um afvopnunarmál
kemur líka fram að við skoðum slíkt
svæði í samhengi við almenna
kjamavopnaafvopnun.".
Þingmaðurinn sagði að það sem
skipti meginmáli í afstöðu okkar
væri öryggi lands og þjóðar. Allar
yfírlýsingar um þetta efni verði að
byggjast á vissunni um aukið ör-
yggi. „Þessvegna getur hún ekki
staðið ein, eða verið einhliða... Þeir
sem tala hér fyrir einhliða yfírlýs-
ingu af Islands hálfu eða Norður-
landanna horfa framhjá þessari
staðreynd, enda eru það í flestum
tilvikum sömu aðilar og hafa viljað
vestrænt vamarsamstarf feigt og
hafa ekki fengist til að viðurkenna
kosti þess og öiyggi".
Kjartan sagði að sá friður, sem
ríkt hafí í okkar heimshluta, hafí
byggst á jafnvægi milli austurs og
vesturs. Þessvegna er gagnkvæmm
í afvopnun lykilatriði, sem hafa verði
að leiðarljósi. „Einhliða yfírlýsing
varðandi svæði, sem er hluti af vam-
arsvæði lýðræðisþjóðanna, þýddi
röskun á jafnvægi...".
Þijú Norðurlanda væru hluti af
vamarkeðju Atlantshafsbandalags-
ins. Yfírlýsing varðandi þessi lönd
krefðist endurmats á heildarvömum
bandalagsríkjanna. „Þess vegna
verður engin yfírlýsing gefín án
slíks endurmats, sem fram færi
meðal og af hálfu bandalagsríkj-
anna. Þó ekki væri nema þessar
tvær ástæður, nægja þær til að
sanna að einhliða yfírlýsing kemur
ekki til greina, því að hún myndi
skaða öryggi okkar en ekki auka
það...“.
Kvennalistinn and-
vígfur öllum hern-
aðarbandalögum
Guðrún Agnarsdóttir (Kl.-
Rvik.) gagnrýndi að margþætt
skýrsla um utanríkismál og samkipti
okkar við umheiminn væri fyrst
rædd í önnum síðustu starfsdaga
þingsins.
Hún fór nokkrum orðum um
flesta efniskafla í skýrslu utanríkis-
ráðherra og greindi frá afstöðu
Samtaka um kvennalista til þeirra.
Hún sagði efnislega að Islendingar
ættu að taka á með öðrum Norður-
landaþjóðum í baráttu fyrir kjam-
orkuvopnalausu svæði á Norður-
löndum. Afstaða utanríkisráðherra
og samheija hans sýndi hugleysi.
Hún gagnrýndi og hjásetu fulltrúa
íslands hjá Sameinuðu þjóðunum í
atkvæðagreiðslu um frystingu
kjamavopna.
Þingmaðurinn kvaðst upplýstur
um það af yfírmanni vamarliðsins
að engar sérstakar áætlanir væru
uppi um að veija íslendinga, heldur
hemaðarmannvirki og flugvelli.
Hún spurði utanríkisráðherra, hvort
rétt væri.
Þingmaðurinn kynnti og nýja
stefnuyfirlýsinga Samtaka um
kvennalista þar sem fram kemur
að samtökin eru andvíg öllum hem-
aðarbandalögum og vill stöðva allar
„hemaðarframvkædir" hér á landi.
Loks taldi Guðrún ályktun AI-
þingis um afvopnunarmál dautt
plagg, enda væri hún notuð með
þeim hætti, að hún væri nánast
Þrándur í Götu afvopnunarviðleitni.
Gangrýndi hún það harðlega.
Framhald á kvöldfundi
Umræðu var frestað um kvöld-
matarleitið. Þá hófust stuttir
þingdeildarfundir. Sameinað þing
kom síðan saman síðar um kvöldið
þar sem utanríkismálaumræðu var
fram haldið. Margir vóru á mæl-
endaskrá.
AIMAGI
Skammstafanir í stjórnmálafréttum
í stjórnmálafréttum Morgunblaðsins eru
þessar skammstafanir notaöar.
Fyrir flokka: Fyrir kjördæmi:
A.: Alþýðuflokkur Rvk.: Reykjavík
Abl.: Alþýðubandalag VI.: Vesturland
Bj.: Bandalagjafnaðarmanna Vf.: Vestfirðir
F.: Framsóknarflokkur Nv.: Norðurland vestra
KI.: Kvennalisti Ne.: Norðurland eystra
Kf.: Kvennaframboð Al.: Austurland
S.: Sjálfstæðisflokkur Sl.: Suðurland Rn.: Reykjanes
Matthfas Á. Mathiesen, utanrfkisráðherra, flytur framsögu með skýrslu til Alþingis um utanríkismál.
Að baki hans sjást Steingrfmur Hermannsson, forsætisráðherra, Þorvaldur Garðar Kristjánsson, for-
seti Sameinaðs þings og Þórarinn Siguijónsson (F.-SI.).