Morgunblaðið - 03.06.1987, Blaðsíða 26

rs a
26 B
V8ex ímúi .8 HiioAatnnvdiM .aiaAjaMuoaoM
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. JÚNÍ 1987
Þegar Flugfélagið varð
fyrir fyrsta skellinum
náði Brandur sér íkonu
Brandur á heimili sínuí Reykjavik. Hann er nú seztur íhelgan stein eftir 47ára starf þjá Flugfélagi
Akureyrar, Flugfélagi íslands og Flugleiðum.
Á innfelldu myndinni er Brandur í einkennisklæðum Lufthansa þar sem hann nam og starfaði áður
en hann hófstörf hjá Flugfélagi Akureyrar.
BRANDUR Tómasson, yfirflug-
virki Flugfélags íslands (FÍ) í 30
ár og siðan flugvirki hjá FÍ og
Flugleiðum í 17 ár, er nýlega
1 seztur í helgan stein, eftir 47 ára
farsælt starf. Var hann þátttak-
andi í flugævintýrinu nánast frá
upphafi samfellds atvinnuflugs á
tslandi og þar til í fyrra. Er hann
í hópi frumkvöðla flugsins og
þótt stundum væri á brattann að
sækja þá var hann jafnan far-
sæll í starfi. í bókinni Skrifað í
skýin fer Jóhannes R. Snorrason
yfirflugstjóri FÍ og Flugleiða
um áratugaskeið, lofsamlegum
orðum um Brand. Jóhannes seg-
ist hafa treyst flugvirkjunum og
yfirmanni þeirra, Brandi Tómas-
syni, fullkomnlega. Brandur hafi
verið mjög samvizkusamur og
myndi aldrei hafa látið af hendi
fvið sig flugvél, sem hann ekki
treysti sjálfur. Jóhannes tekur
svo djúpt í árinni að segjast ef-
ast um að starfsemi FÍ hafi getað
gengið án Brands, og munu
margir, sem til þekkja, honum
þar sammála. A einum stað segir
Jóhannes: „Það var mín gæfa að
í þessi störf höfðu valist traustir
og samviskusamir menn, sem
ávallt gættu fyllsta öryggis".
Varla verður betur að kveðið um
heila stétt manna, og af manni
sem gjörst mátti til þekkja.
Brandur vill hins vegar sjálfur
sem minnst úr þessu gera, að því
komst undirritaður er hann átti
samtal við Brand.
Brandur er fæddur á Hólmavík
í septembermánuði 1914 og alinn
þar upp tij 18 ára aldurs, sonur
hjónanna Ágústu L. Einarsdóttur
og Tómasar J. Brandssonar. Þar
var hann við öll algengustu störf
til sjós og lands. Fjölbreyttur veiði-
skapur var stundaður frá Hólmavík
á uppvaxtarárum Brands. Fiskirí
var gott á fírðinum og úti á Húnaf-
lóa. Silungstorfur gengu inn á víkur
og voga. Menn höfðu þar sameigin-
lega silungavörpu sem var dregið á
' með og aflanum svo skipt í fjöru
eins og þá var kallað. Fugl var
skotinn á sjó og landi og skotnir
hvalir (hrefna) á fírði og flóa. Hólm-
víkingar veiddu sér til matar og
sagði Brandur veiðiskapinn hafa
verið æsandi og spennandi fyrir
unglingana.
Það bjuggu um eitthundrað
manns á Hólmavík, allt ágætisfólk,
sagði Brandur. Samstarf og sam-
heldni íbúanna var mikil og við
unglingamir nutum félagslyndi
hinna fullorðnu.
Ég fékk ungur áhuga á fluginu
og smíðaði mér ýmiss konar svif-
prik. Mér er það enn í fersku minni
þegar Súlan lenti á Hólmavík 1930.
Koma hennar vakti ákaflega mikla
hrifningu. Það er þó ekki fyrr en
löngu seinna að ég tengist fluginu
og enda þótt flugið hefði blundað
með mér lengi þá var það eiginlega
tilviljunin ein að ég fór ekki í annað
nám.
Hvað olli því að þú fórst til
Berlínar í flugvirkjanám?
Að loknu vélvirkjanámi í Lands-
smiðjunni var ég kominn á fremsta
hlunn með að fara til Kaupmanna-
hafnar í tækniskóla. Héðan höfðu
menn farið á þann skóla og orðið
vel menntaðir tæknimenn. Þessa
Ieið ætlaði ég einnig að fara. Þá
kynnist ég Agnari Kofoed-Hansen,
sem nýkomin var heim frá flugn-
ámi. Hann var útbólginn af flugá-
huga og var áfram um að fá
einhvem til að fara í flugvirkjanám.
Hann hvatti mig óspart til dáða en
ég var lengi á báðum áttum. Hugur-
inn var í Kaupmannahöfn en fyrir
áeggjan Agnars valdi ég flugvirkj-
un.
Agnar var flugmálaráðunautur
ríkisstjómarinnar og það varð úr
að ég færi á vegum ríkisins til flug-
virkjanáms hjá Lufthansa í Berlín.
Hermann Jónsson, forsætisráð-
herra, var einnig með í ráðum um
þetta.
Ég var eitt ár og fjóra mánuði í
Berlín, lengstan tíman í Staaken,
sem er vestast í borginni, þar sem
viðhald og viðgerðir á flugvélum
fóru fram. Staaken er næst fyrir
vestan Spandau-West, en þar er
fangelsið, sem Rudolf Hess er enn-
þá geymdur í. Einnig var ég á
Tempelhof-flugvellinum við að
kjmna mér flugvélar í rekstri. Einn-
ig þurfti ég að fljúga þar með í 11
þúsund kílómetra til að kynnast
flugvélum á flugi. Verklegt próf tók
ég hjá Deutsche Lufthansa í Staa-
ken en bóklegt próf hjá flugmála-
stjóm Þýzkalands (Luftamt). Á
Ieiðinni heim dvaldist ég svo á loft-
skeytaskóla í 3 mánuði í Kaup-
mannahöfn. Eg hélt að það gæti
komið mér að góðu gagni því það
var jafnan vélamaðurinn hjá Luft-
hansa sem sá um fjarskiptin, en
Agnar kallaði mig þá heim af því
að hann þurfti nauðsynlega á mér
að halda.
Vann í flugwél Hitlers
Er það rétt að þú hafir haft
eftirlit með flugvélum ríkis-
stjórnar Hitlers?
Já, það er rétt. Á Tempelhof lenti
ég í þeirri tilviljun að vinna með
mínum yfirmanni í einkaflugvél
Hitlers. Það voru um 20 Junkers
JU-52 flugvélar sem stjómin hafði
og þeim var viðhaldið hjá Deutsche
Lufthansa. Við unnum í þessum
vélum jöfnum höndum og Luft-
hansavélunum. Það voru alltaf tveir
SS-menn viðstaddir þegar unnið var
í þessum vélum og fylgdust þeir
grannt með okkur. Alls staðar voru
spjöld á veggjum, bæði á Staaken
og Tempelhof, þar sem varað var
við njósnurum. Ekki varð ég var
við að þeir veittu mér neina sér-
staka eftirtekt fram yfír aðra eða
vissu að ég væri útlendingur.
Þrír menn hurfu af
mínum vinnustað
Einn daginn var öllum gefíð frí
frá vinnu og okkur var sérstaklega
boðið til mótttökuathafnar fyrir
Mussolini, leiðtoga Ítalíu, sem þá
kom til Berlínar í boði Hitlers. At-
höfnin fór fram á Maifeld og voru
þar saman komnar 3 milljónir
manna, að sögn. Fólk dreif að úr
öllum áttum til að fylgjast með
þessum atburði. Við þetta tækifæri
sá ég Hitler, einnig Göring og svo
Mussolini. Okkur hafði verið úthlut-
að sætum innan við 100 metra frá
leiðtogunum. Hitler og Mussolini
héldu báðir ræður þama. Hitler virt-
ist hafa einhvem töframátt, kraft-
urinn og frekjan gekk í fólkið. Það
var eins og nóg væri að hafa hátt,
eins og popphljómsveitimar í dag,
þá hafði það áhrif. Annars virtist
þjóðin, að sögn manna, skiptast
nokkur veginn í tvennt í afstöðunni
til Hitlers og að álíka margir væru
í hvorum hópi. Menn voru ofsóttir
unnvörpum og hurfu margir bæði
Gyðingar og vinstrimenn, t.d.
heyrði ég um þijá menn sem hurfu
af okkar vinnustað.
Þjóðverjar voru að und-
irbúa sig fyrir styrjöld
Fljótlega eftir að ég kom út sá
maður hvert stefndi; Þjóðveijar
voru að undirbúa sig fyrir styijöld.
Hemaðartæki ýmiss konar voru út
um allt, bæði á flugvöllum og veg-
um, og miklir hergagnaflutningar
áttu sér stað, bæði inni í borgunum
og úti á vegum. Mikið var um he-
ræfíngar og hergöngur. Nokkru
áður en ég fór heim höfðu opin-
berir embættismenn skrýðst ein-
kennisklæðum hermanna.
Lézt þú ráðamenn heima vita
hvert stefndi?
Þegar heim kom haustið 1938
fór ég ekki dult með þá skoðun
mína að Þjóðveijar ætluðu í stríð.
Ég sagði bæði Hermanni Jónas-
syni, forsætisráðherra, frá ástand-
inu í Þýzkalandi og Guðbrandi
frænda mínum Magnússyni, for-
stjóra áfengisverzlunarinnar, en
hann var mikill vinur Hermanns.
Hingað komu svo tveir þýzkir menn
um sumarið og vildu þeir fá hér
lendingaleyfi. Eg býst við að Þjóð-
veijar hafí verið að undirbúa sig
undir eitthvað í sambandi við hem-
að. Hermann synjaði þeim um
lendingaleyfí um síðir og má vel
vera að frásögn mín af vígbúnaði
Þjóðveija hafi ráðið einhveiju þar
um. Ráðamenn höfðu alla vega
ekki fengið vitneskju um hann eins
og hann var nokkru áður en ég kom
heim.
Fyrsta flugferðin ekki
með öllu áfallalaus
Ég tók til starfa hjá Flugfélaginu
strax eftir heimkomuna. Þá var
Agnar Kofoed-Hansen í senn fram-
kvæmdastjóri og flugmaður hjá
Flugfélagi Akureyrar. Einnig var
aðstoðarmaður sem vann alla
mögulega vinnu, annaðist meðal
annars tönkun og hélt flugvélinni
hreinni, en hún þurfti að vera þveg-
in eftir hveija ferð vegna sjávar-
seltu. Flugvélin var til að byija með
í eigu Flugfélags Akureyrar en rek-
in frá Reykjavík.
Þið fluguð á bát í fyrstu flug-
ferð þinni?
Já, fyrsta flugið mitt til Akur-
eyrar var ekki með öllu áfallalaust.
Bjart var og fremur kalt þennan
dag og flutningurinn eingöngu
póstur. Agnar bauð mér með í þessa
ferð og skyldi ég meðal annars
kynna mér aðstæður fyrir norðan.
Ferðin gekk vel norður til Siglu-
fjarðar, en þangað var hluti
farmsins. Við flugum hring yfír
bænum til að kanna skilyrði til lend-
ingar á sjónum. Engir bátar eða
annað, sem gæti truflað okkur, var
sjáanlegt og var því undirbúin lend-
ing. En rétt í þann mund er flugvél-
in var að snerta sjóinn sá ég hvar
maður er á árabáti rétt fyrir fram-
an braut okkar. Ég hrópaði í Agnar
að bátur væri fyrir framan okkur,
en það var um seinan og svo kom
mikill skellur. Það síðasta sem ég
sá til mannsins í bátnum, var að
hann stóð upp, síðan hvarf allt und-
ir nefíð á flugvélinni. Þetta leit illa
út, ef maðurinn hefði orðið fyrir
flotunum, jafnvel loftskrúfunni.
Agnar sneri flugvélinni til baka eins
fljótt og mögulegt var og við brun-
uðum á staðinn. Fljótlega sáum við
hatt á floti innan um spýtnabrakiö
úr bátnum, sem hafði brotnað mjöl-
inu smærra. Síðan sáum við
manninn á floti innan um brakið
og héldum hann stórslasaðan eða
dáinn.
Eins og gefur að skilja var þetta
mjög mikið áfall fyrir okkur, en til
allrar hamingju hafði maðurinn
kastað sér í sjóinn á síðasta augna-
bliki og var því alheill. Það var
auðvitað fyrir öllu því að bátinn var
hægt að bæta, en það hefði verið
óbætanlegt ef þama hefði orðið
meiriháttar slys. Síðan var farið upp
að bryggju með manninn og póst,
en bætur voru sendar eins fljótt og
tjónið hafði verið metið. Við komum
sem sagt með farþega til Siglufjarð-
ar, rennvotan og í geðshræringu
sem von var, og vakti þetta eðlilega
mikla athygli á staðnum.
Frusu inni á Akureyri
Var ferðinni síðan haldið áfram
til Akureyrar þar sem flugvélin var
með öllu óskemmd eftir áreksturinn
við bátinn, sem einnig var mikið
lán. Kjölur á flotholtum mun hafa
lent á árabátnum því ekkert sá á
flugvélinni. Þegar við lentum á
Pollinum var hann meira og minna
ísilagður og máttum við fá bát til
þess að bijóta leið fyrir flugvélina
að skýlinu, sem var innarlega í
bænum. Næsta dag var pollurinn
allur mun meira frosinn og því með
öllu vonlaust að reyna að koma
flugvélinni út úr ísnum og því varð
dvölin þama hálfur mánuður. Varla
get ég sagt að mér hafí fundist
framtíðarhorfumar glæsilegar eftir
þessa ferð norður. Allt virtist í góðu
lagi þama fyrir norðan, svo þar var
harla lítið að gera fyrir mig meðan
beðið var þess að hlánaði. Bót var
í máli að ég fékk lánaða skauta og
renndi mér stundum á þeim á Pollin-
um, mér til ánægju og afþreyingar.
Ferðin til Reykjavíkur gekk svo
áfallalaust sem betur fór, þótt enn
væri veður kalt.
í júní hætti svo Agnar og gerðist
Iögreglustjóri en við hans starfi tók
Örn O. Johnson, sem síðan var aðal
hvatamaður að stofnun Flugfélags
íslands hf.
Hveijir voru nú mestu erfið-
leikarnir á byrjunarárunum?
Slæm aðstaða yfírleitt, skortur á
varahlutum og verkfæmm og ekki
nóg af lærðum flugvirkjum. Kuld-
inn var lengi okkar versti óvinur.
Það var ekki fyrr en eftir 1946-7
að við fengum sæmilega heit og
góð verkstæði. Flugskýli vom óupp-
hituð þar til eftir 1953-55 að við
fengum smávegis hita í eitt skýli,
en það var aðeins til að halda því
frá frosti þegar kaldast var. Oft
þurfti að vinna úti þó veður væri
vont, til dæmis ef flugvél reyndist
biluð þegar fara átti af stað. Oftast
var ekki um aðra vél að grípa til
og heldur ekki varahlut. Það þurfti
því að taka varahlutinn úr og síðan
að gera við hann ef það var þá
hægt. Það var algengt að farþe-