Morgunblaðið - 03.06.1987, Blaðsíða 28

28 B
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. JÚNÍ 1987
■t t\an
Reykjavíkur, ef einhver vildi. Eftir
nokkra bið kom loks hljóð ofan af
bakkanum og var þar frændi minn,
Ásgeir Magnússon. Hann hvarf sem
elding og kom aftur að vörmu spori
með hnefastóran böggul. Það voru
víst rakáhöldin hans. Annað var
ekki meðferðis, enda ætlaði hann
^kki að dveljast lengi í Reykjavík.
Hann kvað erindið suður ekkert og
spurðum við þá hvort hann vildi
ekki ráðast til Flugfélagsins sem
aðstoðarmaður. Ásgeiri fannst það
sjálfsagt og hefir hann svo verið
hjá félaginu síðan. Ásgeir lærði
síðan flugvirlq'un og hefír verið
flugvélstjóri á flestum vélum félags-
ins. Eftir að Boeing-þotumar komu
var hann bæði flugvélstjóri og ann-
aðist einnig þjálfun annara.
Það var mikil bylting útaf fyrir
sig að fá Beechcraftinn 1942. Það
yar góð flugvél og þægileg. Hún
reyndist vel, að öðru leyti en þvi
að hún skaut af sér nokkrum sýlind-
rum. Reyndar skemmdist hún í
magalendingu í Reykjavík eftir að
hjólin höfðu festst á miðri leið niður
vegna bilunar í rafmagnsmótor.
Flugmaðurinn gat hvorki náð hjól-
unum upp né niður. Þetta var
smíðisgalii í hjólaútbúnaði. Flugvél-
in brann síðan á flugvellinum á
Stórakroppi sumarið 1945 eftir að
eldur kom upp í hreyfli við gang-
setningu. Ég man alltaf þegar
flugmaðurinn hringdi suður og
sagði farir sínar ekki sléttar. Hann
var ákaflega miður sín. Ég reyndi
að hughreysta hann með því að
segja honum að verra hefði það nú
verið ef slys hefði orðið.
Fegnir þeg-ar sjóflug-
vélaskeiðinu lauk
Síðar misstum við DeHavilland
Rapide-flugvél í sjóinn við síldarleit-
arflug undan Langanesi og enn-
fremur Grumman Goose-flugbát
sem laskaðist í flugtaki á Norð-
fírði. Óhöppin urðu mörg á fyrstu
árunum.
>. Næst á eftir Beechcraft-flugvél-
inni varð katalínuflugbátur að
flaggskipi félagsins, en fegnir vor-
um við þegar sjóflugvélaskeiðinu
lauk. Síðan keyptum við Douglas
DC-3 af bandaríska hernum. Flot-
inn stækkaði smám saman og
flugvélamar urðu stærri og veiga-
meiri. Þá voru leigðar 18 farþega
Liberator-flugvélar í Skotlandi til
tveggja ára fyrir millilandaflugið,
illu heilli. Þær voru notaðar sem
sprengjuvélar í stríðinu. Ég vissi
ekki um þessar ráðagerðir og hefði
aldrei samþykkt þær. Það var búið
að ákveða á aðalfundi félagsins að
leita eftir kaupum á Skymaster-
flugvél en það dróst á langinn.
* .
Loftleiðir á undan að
fá alvöruflugvél
Það var meðal okkar mestu von-
brigða þegar Loftleiðir keyptu
Skymaster-flugvél. Þar með voru
þeir okkur fremri í flugvélakosti.
Þeir urðu á undan okkur að ná í
almennilega flugvél. Það var smá-
vægis metingur á milli flugfélag-
anna en mjög gott milli véladeild-
anna. En þar kom að því að við
eignuðumst Skymastera og var það
mikil framför fyrir okkar millilanda-
flug. Viscount-flugvélar leystu
Skymasterana af hólmi og DC-6,
sexumar, komu svo á eftir Vis-
countunum. Síðan var fyrsta þotan
keypt og tókúm við þá forystuna
hvað flugvélakost snertir.
Það dróst annars lengi að flugið
yrði landflug vegna skorts á flug-
völlum út á landi. Þess vegna voru
keyptir tveir katalínu-flugbátar sem
lentu bæði á landi og sjó (Canso)
en þeir vom mjög dýrir í rekstri.
Brandur, þú vildir á sínum
tíma byggja flugvöll á Álftanesi
og hreyfðir þeirri hugmynd
fyrstur manna að flytja flugið
þangað?
Það vom mikil mistök hjá hem-
um að byggja flugvöll inn á milli
húsanna í Reykjavík í stað þess að
byggja hann á Álftanesi. Og furðu-
legt má það teljast ef íslendingar
eða bæjaryfírvöld hafa samþykkt
; tilvist hans á þessum stað. Flugvöll-
: urinn var hér fyrr á ámm mikil
lyftistöng fyrir flugið þótt að hlut-
imir væm stundum á heljarþröm,
en lánið hefur verið með okkur, sem
betur fer. En svo kom að því að
utanlandsvélamar urðu að hrökkl-
ast af vellinum til Keflavíkur vegna
þess að brautir hans vom ekki full-
nægjandi og ýmsar aðrar hindranir
til baga. Eftir þetta varð starfsemin
í tvennu lagi en það er óskaplegur
kostnaðarauki, bæði fyrir félög og
farþega.
Flugvöllur fyrir Stór-Reykjavík-
ursvæðið á að vera á Álftanesi,
bæði fyrir utan- og innanlands-
flugið, samkvæmt áliti erlendra
sérfræðinga og fjölda annarra hér-
lendis sem hafa haft með flugmál
að gera. Þessir aðilar hafa skilað
þykkum skýrslum um þetta efni.
Miklar líkur em á því að dæla megi
sandi upp í nesið og spara þannig
mikinn kostnað. Það em nú komin
um þijátíu ár síðan þessi mál vom
mest til umfjöllunar. Margir munu
spyija hvað verður gert við forset-
ann. Eitt fallegasta og hlýlegasta
svæði fyrir forsetahöll^ er að mínu
mati á Geldinganesi. Áður en for-
setinn flyttist þangað yrði áburðar-
verksmiðjan ef til vill að flytjast
burt. Það þarf kannski að flytja
hana hvort eð er vegna íbúðabyggð-
arinnar á Grafarholti.
En hvernig var annars sam-
búðin við herinn á striðsárunum?
Sambúðin við herinn á stríðsár-
unum var misjöfn en yfírleitt góð.
Einstöku menn, sem vom í vörzl-
unni, vom snarvitlausir. Áttu þeir
til að miða á okkur vopnum sínum
og hafa í frammi alls kyns hótanir
og stæla. Við máttum ekki koma
nálægt þeim en urðum að setja
passana okkar á jörðina þar sem
þeir gátu tekið þá og skoðað.
Það vom þrír hemaðaraðilar á
Reykjavíkurflugvelli, Bretar,
Ameríkanar og Kanadamenn, og
við höfðum ýmiskonar samskipti við
þessa aðila. Þeir vom okkur oft
hjálplegir með varahluti og ýmsa
aðra aðstoð og við reyndum svo að
gera slíkt hið sama fyrir þá þegar
við vomm menn til þess. Kanada-
menn fengu oftast liðveizlu hjá
okkur, bæði af því að við vomm
með Katalínur eins og þeir og svo
vomm við í næsta nágrenni við þá,
og í þriðja lagi vom þeir ófúsari á
að leita til_ Breta eins og þeim var
uppálagt. í stríðslokin keyptum við
á mjög góðu verði allan lagerinn
sem Kanadamennimir skildu eftir
og það kom sér vel fyrir okkur
bæði þá og síðar.
Þegar Beechcraft-flugvélin okk-
ar TF-ISL bilaði austur á Egilsstöð-
um vorið 1944 komu Bretar okkur
til hjálpar og buðust til að skjóta
mér austur með varahluti. Óskuðu
þeir eftir að Jóhannes Snorrason
flugstjóri færi með til leiðsagnar.
Þetta átti eftir að verða söguleg
ferð og í henni komumst við heldur
betur í hann krappann. Við lögðum
tvisvar af stað. í fyrra skiptið í lág-
skýjuðu og suddaveðri. Voram við
í skýjum allan tímann og stefíidum
að mati Jóhannesar á Snæfellsjök-
ul. Hefðum við líklegast flogið í
jökulinn ef brezki flugstjórinn hefði
ekki á síðustu stundu farið að tillög-
um Jóhannesar og snúið við.
Skil ekJki hvernig flug-
vélin hékk saman
Næsta dag var reynt á ný og
komumst við þá leiðar okkar með
millilendingu á Melgerðismelum við
Akureyri. A Norðurlandi var mjög
hvasst og ókyrrð í lofti gífurleg svo
að allt gekk á endum. Eg hef aldr-
ei lent í jafn slæmri ókyrrð og hélt
að flugvélin, sem var af Avro An-
son-gerð, stálrörabúkur og tré-
vængir, öll klædd með dúk að utan,
myndi brotna í sviptivindunum, sem
vom geysilega snarpir. Ég skil ekki
enn hvemig flugvélin hékk saman,
lætin vom óskapleg. í einni lotunni
slitnaði ég upp af sætinu og skall
með höfuðið upp í þak flugvélarinn-
ar og fékk stóra kúlu á kollinn.
Allt lauslegt var ýmist uppundir
þaki eða á gólfínu, jafnvel rafgeym-
ar, sem ég hafði meðferðis, köstuð-
ust upp af gólfínu upp í miðja hæð
flugvélarinnar. Það brakaði mikið
og marraði í flugvélinni. Ég hef
yfírleitt ekki orðið hræddur í flug-
vél en í þetta skipti var mér alveg
nóg boðið. Einhvers staðar í Víðidal
rifnaði þakhlerí af flugvélinni í einni
hviðunni og tók hann með sér loft-
net flugvélarinnar. Vomm við því
sambandslausir eftir það, sem kom
sér mjög illa.
í ógnvekjandi skothríð
Þegar við komum inn undir
Hrísey, þá nýlega komnir út úr
verstu ókyrrðinni, var skyndilega
hafín á okkur skothríð frá herskipi.
Kúlnahríðin var allt í kringum flug-
vélina, og þijú skot hæfðu hana,
eitt í væng, annað í stél og hið
þriðja kom upp með hiiðinni á mér.
Síðan tóku við fallbyssur á landi
og öðm herskipi. Sprengikúlumar
úr þeim spmngu nálægt okkur og
köstuðu flugvélinni til og frá. Ein
þeirra sprakk svo nálægt að hún
skellti henni á hliðina. Með óskiljan-
legum hætti sluppum við óskaddair
úr þessum hildarleik. Skammt inn-
an við Akureyri munaði svo minnstu
að við steyptumst í jörðina er við
lentum í skyndilegu niðurstreymi.
Við flugum mjög lágt þegar inn
yfir land kom vegna skothríðar sem
mátti alltaf búast við. Tilgangurinn
var að vera kominn framhjá skot-
mönnunum áður en þeir næðu að
skjóta. Flugstjórinn og Jóhannes
toguðu báðir í stýrin og tókst á
elleftu stundu að ná flugvélinni út
úr steypiflugi og forða brotlend-
ingu. Straukst hún nánast eftir
jörðinni er hún náði flugi aftur og
var þetta líklega eitt hættulegasta
atvikið á þessu tíðindasama flugi.
Hvemig varð Bretanum við
þegar hann áttaði sig á því að
hann hafði verið að skjóta á sína
eigin flugvél?
Hann rak upp býsan stór augu.
Við stigum frá borði með uppréttar
hendur eftir lendingu á Melgerðis-
melum því hermenn með bmgðnar
vélbyssur röðuðu sér í kringum
flugvélina. Það var uppi fótur og
fit þegar það rann upp fyrir Bretan-
um hveijir þama vom á ferð. í ljós
kom að sézt hafði til þýzkrar
flugvélar á Grímseyjarsundi
skömmu áður en við flugum inn
fjörðinn og því var talið að þama
væri hún komin. Viðbúnaður var
mikill af þeim sökum og kúlna-
hríðin því svo hörð. Hefðum við
haft loftnetið í lagi hefði aldrei
komið til skothríðarinnar. En það
má segja að árangur allrar skot-
hríðarinnar hafí verið afar lélegur,
sem betur fer. Þess má geta að
skömmu seinna fórst Anson-flugvél
þessi á Bláfjöllum.
Einhver okkur æðri
forðaði okkur frá
dauða
Við áttum ekki von á skothríð
frekar en dauða okkar þegar árásin
á Anson-vélina var gerð og það
hvarflar að manni að einhver sem
er okkur æðri hafí forðað okkur frá
dauða. Ég hef ekki verið örlagatrú-
ar um dagana en fer nú að halda
að manni hafi verið ætlað eitthvert
hlutverk í lifínu sem gæti talist til
gagns því ég hef fjóram sjnnum
sloppið naumlega við dauðann.
Viltu útskýra þetta nánar?
Þegar ég var 16 ára gamall skaut
ég sel skammt undan landi fyrir
innan Hólmavík. Ég var sæmilega
syntur og synti talsvert í sjó á sumr-
in. Þetta var síðla vetrar og ég
velti því fyrir mér hvort ég ætti að
synda út eftir selnum. Ég var óviss
um hvort hann væri dauður eða
aðeins í roti og gat hann því orðið
hættulegur viðureignar. Þá rak
hann frá landi og sjór var óskaplega
kaldur og mjög hætt við því að
maður fengi krampa. Ég var heit-
fengur á þessum tíma og þoldi kulda
nokkuð vel. Ég var hættur við sund-
ið þegar þar kom að maður sem
ég þekkti vel og eggjaði hann mig
til að synda út. Hann sagði það
ekki mikið mál að synda eftir björg-
inni og sagðist mundi hafa sent
dóttur sína eftir selnum ef hún hefði
verið viðstödd. Var mér þá nóg
boðið. Selurinn var kominn 150 til
200 metra frá landi þegar ég lagð-
ist til sunds. Ég var orðinn mjög
innkulsa þegar ég kom til baka og
nálægt því að missa meðvitund.
Þegar ég staulaðist í land sá ég að
kunningi minn var náhvítur í fram-
an. Hann hafði þá aldrei trúað að
ég mundi fara út í þetta. Það var
Brandur
og samstarfsmenn hans
þurftu stundum aðglima við
flóknar viðgerðir ogleystu þær
jafnan vel af hendi. Hér er
skrokkur Gunnfaxa dreginn eftir
Hringbrautinni íReykjavik á leið
til viðgerðar. Flugvélin skemmd-
istí Vestmannaeyjum, vartekin
þar í sundur og flutt með skipi
til Reykjavikur þar sem skemmd-
imar vom lagfærðar. Ungir
Reykvíkingar, sem voru ekki
vanir flugvélaferðum á götum
borgarinnar, fylgjastmeð. Flug-
vélin var af gerðinni Douglas
DC-3 ogernú íeigu Land-
græðslu ríkisins. Myndirnar tók
OlafurK. Magnússon, Ijósmynd-
ari Morgunblaðsins.
auðvitað engin glóra í þessu sundi
en áeggjan mannsins gerði útslagið.
Þama var ég sjálfsagt ekki langt
frá ferðinni löngu. Þegar ég kom
heim og sagði móður minni það sem
skeð hafði varð hún ekki sérlega
hrifin af uppátækinu og sagði að
það væri hætt einu auganu nema
vel færi. Hún tók stundum svo til
orða. Ég var eini sonurinn, sem hún
átti og systur mínar kölluðu mig
stundum gullkálfinn hennar
mömmu.
Villtir í kaf aldsbyl á
Holtavörðuheiði
Þegar ég fór svo suður 18 ára
gamall komst ég ásamt samferða-
fólki, karlmanni og stúlku, í vanda
á Holtavörðuheiði í nóvembermán-
uði. Okkur var ekið frá Hvamms-
tanga að Grænumýrartungu af
hinum nafnkunna bílstjóra, Guð-
mundi Jónassyni. Þaðan urðum við
að fara fótgangandi í Fomahvamm,
27 kílómetra leið. Við borðuðum í
Grænumýrartungu og fengum við
mat af borðinu sem við höfðum
með í nesti. Það var gott veður
þegar við lögðum af stað en nýfall-
in hnédjúpur snjór og því mjög
þungfært. Við fylgdum símastaur-
unum en á miðri leið skall skyndi-
lega á vonzkuveður og kafaldsbylur
svo við misstum fljótt sjónar af
stauranum. Það tók að dimma og
við höfðum aðeins vindinn til að
taka mið af. Þreyta fór að gera
vart við sig og samt lítið farið að