Morgunblaðið - 03.06.1987, Side 30

fl
30 B
Vfctfí TMuf íi
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. JÚNÍ 1987
Ljósmynd/Bjöm Pálsson
. Olsen-bræðurnir, taldir frá vinstri: Alfred, Óli, Gerhard og Kristinn. Myndin var tekin & heimili Kristins ínóvember sl. Samtals eiga þeir að
baki nær 100 þúsund flugstundir.
Olsen bræðumirhjá Loftleiðum
eftir Guðmund
Sæmundsson
Nú eru að verða nær sjö áratug-
ir liðnir frá því að flugvél hóf sig
til flugs í fyrsta sinn hér á landi.
Við þennan atburð mun upphaf
íslenskrar flugsögu miðað, svo
sem eðlilegt verður að telja. Hitt
er þó ljóst að hin samfellda saga
íslenskra flugmála hefst ekki fyrr
en nær tveim áratugum síðar eða
í lok fjórða tugs aldarinnar og
eru margir því enn á meðal okkar
sem koma þar mest við sögu, enda
voru þeir flestir á ungum aldri
þegar þeir hófu störf sín í þágu
hinnar nýju samgöngutækni.
Fyrstu ár hins endurreista flugs
á Islandi, seinni heimsstyijaldarárin
og næstu árin á undan og eftir, voru
sannkölluð frumbýlingsár. Það er á
þessum tíma sem ungur Reykvíking-
fer, Edward Kristinn Olsen, bytjar
svifflugnám og heldur síðan vestur
um haf og gengur í kanadíska flug-
herinn árið 1941 eftir að hafa áður
lokið vélflugprófi frá Flugskóla
Konna Jóhannessonar í Winnipeg.
Að loknu námi og störfum í Kanada
árið 1943, þá 26 ára gamall, keypti
hann fjögurra sæta Stinson-flugvél
í félagi við tvo menn aðra, þá Alfreð
Elíasson og Sigurð Ólafsson, sem
einnig höfðu nýlokið flugnámi í
Kanada. Er ekki að orðlengja það
að þeir félagar flugu vélinni frá
Winnipeg til New York í nóvember
1943, en ferðuðust síðan áfram heim
til íslands sjóleiðis með eimskipinu
Dettifossi. Vestra var flugvélinni
pakkað í kassa og kom hún til Is-
lands í ársbyijun 1944. Var nú
skammt stórra högga á milli. Þegar
flugvélin var komin til landsins var
strax hafist handa með að setja
hana saman í gamla Vatnagarða-
skýlinu og Kristinn reynsluflaug
henni 2. apríl og nokkrum dögum
síðar var farið í fyrsta farþegaflugið
til ísafjarðar. En meðan verið var
að setja Stinsoninn saman, var stofn-
að hlutafélag utan um þessa litlu
flugvél hinn 10. mars og hlaut það
nafnið Loftleiðir. Þá var starfskipan
öll einfaldari í sniðum en síðar varð.
Menn voru ýmist flugmenn, flug-
virlqar eða „eitthvað annað". Þannig
varð Kristinn bæði fyrsti flugmaður
og fyrsti flugvirki Loftleiða, en í
síðamefnda starfínu var hann skip-
aður af Axel Kristjánssyni, sem síðar
var kenndur við Rafha í Hafnar-
fírði, en hann var þá yfírmaður með
íslenskum loftförum. En að vera
„eitthvað annað" heyrði yfir allt
mögulegt varðandi flugið, annað en
það sem beinlínis laut að stjóm flug-
véla og vandasömustu mótorviðgerð-
um. Allt kallaði þetta á fleiri
vinnufúsar hendur og það er þá sem
þeir bræður Kristins, þeir Gerhard,
Óli og Alfred koma til starfa hjá
Loftleiðum, einn af öðmm eftir því
sem þeir höfðu aldur og þroska til.
Gerhard hóf störf strax við að setja
saman fyrstu Loftleiðavélina í
Vatnagörðum 1944. Óli byijaði 1.
september á því sama ári, en Alfred
1. maí 1945. Þannig störfuðu þeir
bræður allir samtímis við sjóflugið
um skeið meðan það var rekið frá
Vatnagörðum og fyrstu sumrin
dvöldu þeir einnig norður við Mikla-
vatn í Fljótum vegna síldarleitar-
flugs. Eftir lok seinni heimsstyijald-
arinnar fer flugið smám saman að
skipa sér sess sem viðurkennd sam-
göngugrein hér á landi. Verkefnin
vaxa hröðum skrefum, innlent áætl-
unarflug styrkist, millilandaflug er
hafíð og íslendingar taka við rekstri
Reykjavíkur- og Keflavíkurflugvalla
og umferðarstjóm á hluta Norður-
Atlantshafsins. Allt saman er þetta
mikið ævintýri sem fáa óraði fyrir
að myndi ske svo hratt sem raun
varð á. Sú nýja tækniþróun sem
þessu fylgdi kallaði á sérhæfða menn
til starfa. Því var það sem bræður
Kristins hleypa heimdraganum og
halda til frekara náms erlendis. Ger-
hard lýkur prófí flugvélstjóra 24 ára
gamall frá Pratt & Whitney-skólan-
um í New Hampshire, Bandarílq'un-
um 1946. Oli lýkur prófí í
farþegaflugi 22 ára gamall frá AST,
Air Service Training við Southamp-
ton í Englandi haustið 1946 og
Alfred lýkur prófí flugvélstjóra 20
ára gamall frá Calero, í grennd við
Los Angeles í Bandaríkjunum 1950.
Það er líklega einsdæmi í verald-
arsögunni að fjórir bræður hafí gert
flugið að ævistarfí sínu, eigi að baki
nær 100 þúsund flugstundir eða
verið samanlagt rúman áratug í loft-
inu áfallalítið en þessu hafa þeir
Kristinn, Gerhard, Óli og Alfred Ols-
en afrekað á sl. fjórum til fímm
áratugum. Þeir voru frá upphafí
starfsmenn Loftleiða hf. en Kristinn
var einn af stofnendum og f stjóm
félagsins eins og áður er greint frá.
Eftir sameiningu Loftleiða og Flug-
félags íslands í Flugleiðir hf. árið
1973 urðu þeir bræður starfsmenn
þess félags og hefur Kristinn átt
sæti í stjóm Flugleiða frá byijun.
Kristinn hætti að starfa sem flug-
stjóri árið 1973, en Óli árið 1982.
Hins vegar em þeir Gerhard og Alf-
red ennþá í fullu starfí flugvélstjóra,
svo að enn um sinn á eftir að bæt-
ast við samanlagðar flugstundir
þeirra bræðra.
Eins og að líkum lætur hefur sitt-
hvað á daga þessara manna drifíð,
þó að þeir láti lítið af því. Þeir hafa
flogið á annan tug flugvélategunda
í farþegaflugi oft við erfíðar aðstæð-
ur, allt frá „heimsenda köldum" í
norðri til milljónaborganna í austri
og vestri eða sólarlanda í suðri. En
þrátt fyrir allt þetta telja þeir að
síldarleitarflugið og dvölin norður
við Miklavatn á fímmta áratugnum
sé mesta ævintýrið.
Oft var dagurinn vart mnninn upp
þegar haldið var af stað í leitina.
Kannski fyrsti sólroðinn rétt byijað-
ur að klæða norðlensku fjöllin, þegar
flugvélarhreyfíllinn upphóf söng
sinn og flugfákurinn risti dimmblátt
Miklavatnið í freyðandi rák, uns
hann sveif upp í himinblámann og
hvarf út í morguninn norður af
Haganesvík. Það var spennandi að
fínna síldartorfur og tilkjmna þær.
Kvöldflugin gátu líka verið heill-
andi. Sumarkvöldin em fögur á
Grímseyjarsundi og Skjájfanda þeg-
ar sól er sigin að hafsbrún og dvelur
þar í samfelldri geislaglóð langt fram
á nótt. Á slíkum stundum gleymdu
Loftleiðamennimir kaldri tjaldvist-
inni í súld og regni við Vatnið. Þrátt
fyrir margar flugferðir sem þeir
bræður hafa farið um dagana hafa
þeir aldrei verið allir samtímis um
borð í sömu flugvélinni. Einu sinni
stóð þó til að svo yrði, en þá baðst
einn þeirra undan að fara, vegna
loforðs sem þeir gáfu móður sinni
þar að lútandi og við það hafa þeir
staðið. Þannig er margs að minnast
frá fyrstu ámm, bæði innanlands-
og millilandaflugsins, sem þarfleysa
er að týna niður, enda þótt segja
megi að það varði ekki beinlínis
þann flugrekstur sem íslendingar
halda uppi í dag. Slík þróun gerist
ekki af sjálfu sér. Þar kemur margt
til: Fómfúsir hugsjónamenn, sem
mddu brautina og eki hvað síst
traust og vel þjálfað starfslið.
Höfundur er einn af stofnendum
fslenzka flugsögufélagsins og hef-
ur verið íritnefnd ársrits félags-
ins frá upphafi.
Samfelld atvinnuflugsaga
íslendinga hófstá Akureyri
SAMFELLD atvinnuflugsaga ís-
lendinga hófst á Akureyri með
stofnun Flugfélags Akureyrar
árið 1937. Upphafið á atvinnu-
flugsögu okkar má rekja til þess
þegar Agnar Kofoed-Hansen,
flugmaður, og nokkrir athafna-
menn á Akureyri, keyptu sér litla
bandaríska sjóflugvél af Waco-
gerð sem tók þijá farþega.
Þeir héldu uppi áætlunarflugi
milli Akureyrar og Reykjavíkur
þegar veður leyfði. Tveimur ámm
síðar var hlutafé fyrirtækisins auk-
ið, það flutt suður til Reykjavíkur
?g nafni_ þess breytt í Flugfélag
slands. Árið 1944 var annað flug-
félag, Loftleiðir, stofnað í
Reykjavík, en Flugleiðir varð síðan
til með samsteypu þessara tveggja
flugfélaga, Flugfélags Islands og
Loftleiða.
Tuttugu ár liðu frá því að Flugfé-
lag Akureyrar lagðist niður þar til
annað flugfélag var stofnað á Akur-
eyri. Tryggvi Helgason flugmaður
stofnaði Norðurflug árið 1959 og
rak það til ársins 1974 er hann
seldi það til starfsmanna sinna,
flugstjóra og flugvirkja, sem
breyttu nafninu í Flugfélag Norður-
lands skömmu síðar og reka þeir
það enn þann dag í dag undir því
nafni. Tryggvi hóf reksturinn með
flögurra farþega tveggja hreyfla
Piper Apache-vél, en síðar eignaðist
hann fleiri. Tryggvi seldi starfs-
mönnum sínum fjórar af sex
flugvélum sínum, þijár Beechcraft-
vélar og eina Piper Aztec, auk hluta
af fasteign. Flugleiðir keypti 35%
hlut í fyrirtækinu árið 1975, en
aðrir eigendur em: Jóhannes Foss-
dal, Jón Karlsson, Sigurður Aðal-
steinsson, Skarphéðinn Magnússon
og Torfí Gunnlaugsson. Níls Gísla-
son átti einnig hlut í fyrirtækinu
þar til í fyrra.
Sigurður Aðalsteinsson er for-
stjóri félagsins. Hann sagði í
samtali við Morgunblaðið að þeir
félagar hefðu á sínum tíma fengið
stóran hluta kaupverðsins sem lán
úr byggðasjóði. Hann sagði að velta
fyrirtækisins væri nú um 100 millj-
ónir króna á ári. „Staðan hefur
farið síbatnandi í gegnum árin og
fínnst okkur við hafa náð ágætis
árangri með rekstri félagsins.
Síðustu tvö ár hafa sérstaklega
verið okkur hagstæð og er það fyrst
og fremst að þakka gengisþróun
og lækkun verðbólgu nú.“
Flugfélag Norðurlands hefur að-
stöðu sína á Akureyrarflugvelli.
Félagið hefur byggt skrifstofuhús-
næði, flugskýli og verkstæði, en
Flugleiðir sjá um bókanir og af-
greiðslu FN. Félagið á nú tvær
Twin Otter 19 sæta vélar, tvær
Piper Chieftain níu sæta vélar og
eina Piper Aztec, þá sömu og
Tryggvi seldi félögunum sex. Félag-
ið endurvakti Flugskóla Akureyrar
árið 1975 og rekur tvær kennslu-
flugvélar. Þrír kennarar starfa við
skólann og að meðaltali em um 30
nemendur á ári í skólanum. Sigurð-
ur sagði að snemma hefði áhugi
vaknað hjá fyrirtækinu að fá Flug-
leiðir til samstarfs og þegar málin
vom reifuð við forráðamenn þess,
kom í ljós að þeir höfðu áhuga á
að eiga hlut í fyrirtækinu. „Flug-
leiðir héldu uppi flugi milli
Reylq'avíkur og Akureyrar og flugu
gjaman á staði hér norðanlands út
frá Akureyri. Þróunin hefur orðið
sú að því hafa Flugleiðir hætt og
FN tekið við flugi út frá Akureyri.
Flugfélag Norðurlands flýgur nú til
ísafjarðar, Egilsstaða, Þórshafnar,
Raufarhafnar, Vopnafjarðar,
Grímseyjar, Siglufjarðar, Ólafs-
fjarðar og Húsavíkur. Þá hefur
flugfélagið leyfi til að fljúga frá
Akureyri til Mývatnssveitar og það-
an til Reykjavíkur, en að sögn
Sigurðar er sú leið ekki nýtt meðal
annars vegna ófullkomins flugvall-
ar í Mývatnssveit. Árið 1971 hóf
félagið að fljúga póstflug með sér-
stöku samkomulagi við Póst- og
símamálastofnunina. Farið var frá
Akureyri til Húsavíkur, til Kópa-
skers, Raufarhafnar, Þórshafnar og
til Vopnafjarðar. Eiginlegt póstflug
er nú úr sögunni, en búið er að
færa það inn í áætlunarflugið.
Sigurður sagði að FN hefði aldr-
ei orðið fyrir mannskaðaóhöppum.
Vélar hefðu magalent, reknir hefðu
verið niður vængir, flugvél hefði
einu sinni keyrt á bíl, vél hefði mnn-
ið út af brautinni, en slys á fólki
hefðu engin verið í sögu Flugfélags
Norðurlands. „Maður getur verið
þakklátur fyrir að engin alvarlegri
slys hafí hent félagið. Aðstæður em
víðast hvar mjög slæmar á þessum
minni flugvöllum landsins. Flugvell-
imir hafa þó batnað mikið á síðari
ámm. Þeir vora hér áður bæði
styttri og verri og aðflugstæki ýmist
engin eða ófullkomin. Við fljúgum
annað slagið til Grænlands, og er
mér óhætt að segja að þar séu að-
stæður mun verri en hér. Það er
rándýrt að búa við slíkar aðstæður
þar sem ekki er hægt að nota þær
vélar sem heppilegri geta talist.“
Sigurður sagði að starfsvett-
vangur FN væri fyrst og fremst
ísland og næsta nágrenni. Eiginleg-
ir stækkunarmöguleikar væm því
takmarkaðir nema ef til kæmu
breytingar á verkefnaskiptingu á
milli flugfélaganna. „Við höfum
ekki áhuga á að fljúga leiguflug í
þriðja heiminum eins og aðrir hafa
gert,“ sagði Sigurður.
Flugfélag Norðurlands byggir
starfsemi sína að miklum hluta til
á viðhaldi flugvéla fyrir önnur flug-
félög. Á verkstæðinu vinna sex
flugvirkjar og er verkstæðið vel
búið tækjum og varahlutum, að
sögn Sigurðar. FN sér til dæmis
alfarið um viðhald á vélum Emis
frá ísafírði, en Sigurður sagði að
það eina sem helst myndi há þess-
ari starfsemi væri skortur á flug-
virkjum. Flugfélagið fer í sjúkraflug
þegar þess er þörf og var sá þáttur
reyndar upphaflega tilgangur
stofnunar þess í samvinnu við
Slysavamafélag Islands. Það verk-
efirii bætti þó fljótlega utan á sig
leigu- og áætlunarfluginu auk flug-
skólans. Hann taldi betri aðbúnað
um borð í flugvélunum vanta svo
hægt væri að sinna sjúkrafluginu
betur en gert væri nú. Sjúkrabílam-
ir væm sérútbúnir ýmsum sjúkra-
tækjum á meðan flugvélamar sætu
síst við sama borð.
„Við lítum björtum augum á
framtíðina þó segja megi að erfitt
hafí verið að reka fyrirtæki á Is-
landi undanfama áratugi. Efna-
hagsstefnan á íslandi hefur löngum
verið með eindæmum og hefur gert
bæði fyrirtækjum og einstaklingum
erfítt fyrir," sagði Sigurður að lok-
um.
- JI