Morgunblaðið - 20.09.1987, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1987
Útgefandi nnlribifrtfe Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöaistræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 55 kr. eintakiö.
Samkomulag
í sjónmáli
Samningamenn Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna
hafa nú fengið umboð til að
leggja síðustu hönd á samninga,
sem miða að því að eyðileggja
allar meðaldrægar kjamorkueld-
flaugar ríkjanna í Evrópu og
Sovétríkjunum, jafnframt verður
skammdrægum eldflaugum
fækkað. í fyrsta sinn frá því að
kjamorkuvopn komu til sögunn-
ar fyrir rúmum fjörutíu ámm er
nú stefnt að því að útrýma einni
tegund þeirra. Þess vegna er sá
árangur, sem náðst hefur í Was-
hington á síðustu dögum, sögu-
legur.
Fyrir réttu ári töldu menn
líklegt, að samkomulag um svip-
að efni væri á döfínni. Jókst þessi
bjartsýni, þegar boðað var til
hins óvænta fundar þeirra Ron-
alds Reagan og Mikhails Gorba-
chev hér í Reykjavík. Leiðtogam-
ir ræddu næsta byltingarkenndar
hugmyndir um framvindu við-
ræðnanna um fækkun kjam-
orkuvopna. Fyrsta skrefíð skyldi
vera að fækka meðaldrægu
flaugunum og síðan langdrægu
flaugunum á landi og svo koll
af kolli. Á síðasta stigi setti
Gorbachev það sem skilyrði, að
Bandarílqamenn myndu hætta
við geimvamaáætlunina. Á það
vildi Reagan ekki fallast og hefur
ekki gert enn; þvert á móti ber-
ast þær fréttir frá Bandaríkjun-
um að hraða eigi rannsóknum
vegna hennar.
Fyrir réttum tíu árum fóru að
berast fréttir um það, að Sovét-
menn væm að koma fyrir nýrri
gerð af eldflaugum, SS-20 flaug-
inni, sem væri á hreyfanlegum
skotpalli og mætti nota til að
senda þijár kjamorkusprengjur
á skotmörk í Vestur-Evrópu, þar
á meðal hingað til Islands.
Tveimur ámm síðar samþykktu
utanríkisráðherrar Atlantshafs-
bandalagsríkjanna að Sovét-
mönnum skyldi svarað í sömu
mynt: ef Sovétmenn fjarlægðu
ekki þessar nýju eldflaugar
myndu bandarískar eldflaugar
verða settar upp í fímm NATO-
ríkjum í Evrópu. Um þessa
ákvörðun NATO-ríkjanna var
mikið deilt á ámnum 1980 til
1983, þegar fyrstu bandarísku
flaugamar komu til Evrópu.
Friðarhreyfíngamar svonefndu
börðust gegn uppsetningu
bandarísku flauganna. Þær urðu
undir og Sovétmenn samþykktu
að koma til viðræðna við Banda-
ríkjamenn, en undir forystu
Ronalds Reagan lögðu þeir fram
tillögu um svokallaða „núll-
lausn“, það er að hvorki Banda-
rílgamenn né Sovétmenn ættu
meðaldrægar eldflaugar af þeirri
gerð, sem hér um ræðir. Slíkt
samkomulag sýnist nú í sjónmáli.
Talsmenn Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna hafa lagt á það
áherslu eftir fundina í Washing-
ton, að nú ætli sérfræðingar
ríkjanna að snúa sér markvisst
að langdrægu eldflaugunum á
landi og fækka þeim að minnsta
kosti um 50%. Njóta þeir stuðn-
ings allra til þess. Á hinn bóginn
er ljóst, að hin nýju viðhorf vegna
afvopnunarsamninganna eiga
eftir að setja mjög svip sinn á
umræður um öryggismál í þeim
löndum, sem hafa treyst á kjarn-
orkuhlíf risaveldanna, og á það
ekki síst við um bandamenn
Bandaríkjanna í Evrópu. Sú stað-
reynd, að Sovétríkin og fylgiríki
þeirra hafa mikla yfírburði í
hefðbundnum herafla í Mið-
Evrópu, breytist ekki við fækkun
kjamorkueldflauganna. Enda er
annars vegar lagður meiri þungi
á það núna, að samið verði um
fækkun þessara vopna, og hins
vegar, að hinar lýðfíjálsu Evr-
ópuþjóðir efli samstarf sitt í
vamarmálum. Augljóst sé, að
Bandaríkjamenn semji fýrst og
'síðast út frá eigin hagsmunum,
þrátt fyrir allt séu bandamenn-
imir í öðru sæti. Svo höfum við
sem eigum strendur að skurð-
punktum milli risaveldanna á
höfunum áhyggjur af því, ef
fækkun eldflauga á landi á eftir
að leiða til fjölgunar á höfunum.
Áður en ákvörðun NATO-ríkj-
anna um að svara Sovétmönnum
í sömu mynt var tekin 1979, var
ítarlega rætt um það, hvort held-
ur ætti að hafa bandarísku
flaugamar á landi eða um borð
í skipum á hafí úti. Niðurstaðan
varð sú að velja landstöðvar. Það
er fráleitt að ætla, að samkomu-
lagið, sem nú er í sjónmáli, feli
í sér að flaugar verði fluttar af
landi á haf út. Hitt er ljóst, að
fækki kjamorkuvopnum eykst
hlutur þeirra, sem eftir verða,
og enn hefur ekki verið samið
um takmörkun kjamorkuvíg-
búnaðar á sjó. Að því hlýtur þó
að koma, eftir því sem miðar á
öðrum sviðum.
Þeir Reagan og Gorbachev
ætla að hittast í þriðja sinn í
haust og nú í Bandaríkjunum.
Þar til fundurinn verður haldinn
verður þyrlað upp áróðursryki
eins og gert hefur verið í kring-
um þessi flóknu og illskiljanlegu
mál um langt árabil. Hvor hefur
betur í því moldviðri skiptir ekki
máli heldur hitt að það takist að
skapa friðvænlegri veröld með
færri vopnum.
Ríkisstjómir hafa gert
ítrekaðar tilraunir til
þess á undanfömum ein-
um og hálfum áratug að
ná með einhveijum hætti
undir sitt forræði veru-
legum hluta af ráðstöf-
unarfé lífeyrissjóðanna.
Hvað eftir annað hafa ríkisstjómir verið
að því komnar að setja lög, sem skuld-
binda mundu lífeyrissjóðina til þess að
ráðstafa fé sínu að geðótta stjómvalda.
Allir flokkar, sem á annað borð hafa átt
aðild að ríkisstjómum á þessu tímabili
hafa átt hér hlut að máli, Sjálfstæðisflokk-
urinn ekki síður en aðrir. Þessi áform
hafa alltaf verið stöðvuð í þingflokkunum.
Ástæðan er einföld; sú röksemd hefur veg-
ið mjög þungt, að það fé, sem safnazt
hefur í lífeyrissjóðina hefur orðið til með
fijálsum samningsbundnum spamaði laun-
þega og framlögum atvinnurekenda.
Réttur launþega og vinnuveitenda til
samninga sín í milli af þessu tagi er svo
augljós, að ríkið hefur engin haldbær rök
fyrir þvi að seilast í þessa sjóði. Það hefur
tekizt að veija frelsi lífeyrissjóðanna en
jafnframt hafa þeir af fúsum og fijálsum
vilja verið reiðubúnir til að leggja opin-
beram aðilum til ráðstöfunarfé með
kaupum á skuldabréfum ríkissjóðs, enda
þurfa þeir að ávaxta fé sitt.
Fyrir einu og hálfu ári var samið um
nýtt húsnæðislánakerfi í tengslum við
kjarasamninga, sem þá vora gerðir. Einn
meginþáttur þeirra samninga var sá, að
lífeyrissjóðir mundu leggja fram fé til hús-
næðislánakerfísins með þeim skilmálum,
að sjóðsfélagar þeirra ættu aðgang að
húsnæðislánum. Þá var við það miðað, að
lífeyrissjóðimir hættu að mestu beinum
lánveitingum til félagsmanna sinna, enda
átti aðgangur þeirra að lánum ekki að
skerðast frá því, sem verið hafði. Enn var
haldið við það grandvallaratriði, að fé
lífeyrissjóðanna væri ekki tekið í hús-
næðislánakerfið með lögum, heldur fijáls-
um samningum og á móti kæmi lánaréttur
meðlima þeirra.
Stjómvöld hafa lent í erfiðleikum með
að fjármagna hið nýja húsnæðislánakerfí
eins og það var hugsað í upphafi. Þess
vegna hefur útgáfa lánsloforða verið stöðv-
uð, og umræður hafa verið innan ríkis-
stjómarinnar um breytingar á þessu kerfi.
Lítið hefur komið fram opinberlega, sem
mark er á takandi, en þó hefur einn ráð-
herra í ríkisstjórninni, Friðrik Sophusson,
iðnaðarráðherra, upplýst, að stefnt sé að
því að hækka vexti hjá sumum lántakend-
um og jafnframt, að aðgangur að hús-
næðislánakerfínu verði takmarkaður meir
en í upphafí var um talað. Það gæti t.d.
þýtt að þeir, sem áttu rétt á lánum úr
lífeyrissjóði sínum skv. gamla kerfínu verði
nú útilokaðir frá lánum skv. nýja kerfínu.
Ef niðurstaðan af umfjöllun ríkisstjóm-
arinnar yrði á þennan veg væra forsendur
brostnar fyrir aðild lífeyrissjóðanna að því
húsnæðislánakerfí, sem um var samið fyr-
ir einu og hálfu ári. Þá mundu óhjákvæmi-
lega koma fram kröfur frá þeim meðlimum
lífeyrissjóðanna, sem sætu við skertan
hlut, að samkomulagi lífeyrissjóðanna um
aðiid að húsnæðislánakerfínu yrði rift og
horfíð yrði til þess sem áður gilti, að með-
limir lífeyrissjóðanna ættu rétt á lánum
skv. ákveðnum reglum úr lífeyrissjóði
sinum.
Þær hugmyndir, sem uppi era innan
ríkisstjómarinnar, skv. upplýsingum Frið-
riks Sophussonar, jafngilda því, að ríkið
komi í bakið á félagsmönnum lífeyrissjóð-
anna og ná til sín söfnunarfé þeirra á
öðram forsendum, en um vár samið.
Hversu langan tíma þurfa stjómmálamenn
til að læra þá einföldu staðreynd, að þeir
geta ekki leyft sér að breyta hvað eftir
annað þeim forsendum, sem fólk byggir á
veigamiklar íjárhagslegar ákvarðanir?
Umræður á Alþingi
Umræður um nýja húsnæðislánakerfíð
fóra fram á Alþingi vorið 1986. Það er
eftirtektarvert að sjá hvað þingmenn fjalla
lítið um það grandvallaratriði, sem aðild
lífeyrissjóiðanna að húsnæðislánakerfínu
er, í ræðum sínum. Þó staðfestir Alexand-
er Stefánsson, þáverandi félagsmálaráð-
herra, í þeim umræðum, það sem hér var
sagt að framan um rétt meðlima lífeyris-
sjóðanna. I ræðu, sem þáverandi ráðherra
flutti á Alþingi hinn 18. apríl 1986 sagði
hann m.a.: „Meginatriði húsnæðissam-
komulagsins svo og þessa frv. er það, að
lagt er til, að lánsréttindi í hinu opinbera
húsnæðislánakerfí verði tengd aðild manna
að lífeyrissjóðum og lánveitingum lífeyris-
sjóðanna til húsnæðislánakerfis. Er lagt
til, að einstaklingar hafí mismikinn láns-
rétt eftir því hve lífeyrissjóðir þeirra hafa
lánað mikið fé til húsnæðislánakerfísins í
hlutfalli við ráðstöfunarfé sitt.“
Alexander Stefánsson ítrekaði þetta
síðar í ræðu sinni er hann sagði: „Lánsrétt-
ur fer eftir því hversu háu hlutfalli af
ráðstöfunarfé sínu lífeyrissjóður umsækj-
anda ver til kaupa á skuldabréfum hjá
Húsnæðisstofnun."
í umræðum um málið á Alþingi nokkram
dögum síðar áréttaði Karl Steinar Guðna-
son, þingmaður Alþýðuflokks, þá grund-
vallarþýðingu, sem aðild lífeyrissjóðanna
að hinu nýja húsnæðislánakerfí hefur er
hann sagði: „Ég tel, að þeir, sem hér hafa
talað, hefðu gjarnan mátt víkja að því,
hvað mikið var gert í þessum kjarasamn-
ingum og hvað mikið var gert í því að fá
lífeyrissjóðina til að taka þátt í þessu. Það
heftir verið reynt í áraraðir að fá lífeyris-
sjóðina til að taka meiri þátt í fjármögnun
húsnæðislánakerfisins, en það hefur ekki
tekizt. Lífeyrissjóðimir hafa ekki viljað
lúta lagasetningu, enda er þetta þeirra fé.
Hér fannst leið með samkomulagi til að
Qármagna þetta kerfí og það er einmitt
það, sem gerir að verkum, að við horfum
fram til bjartari tíma í húsnæðismálum."
Eins og sjá má af þessum tilvitnunum
fer ekkert á milli mála, að aðild lífeyrissjóð-
anna að hinu nýja húsnæðislánakerfí skipti
sköpum um að hægt var að koma því á
fót — að svo miklu leyti, sem segja má,
að það hafí tekizt enn sem komið er.
Ummæli þáverandi félagsmálaráðherra
sýna svo ekki verður um villzt, að ef lífeyr-
issjóður uppfyllti að fullu skyldu sína við
kerfíð átti meðlimur lífeyrissjóðsins að
hafa þar aðgang að láni skv. settum regl-
um.
Afstaða stjómarflokkanna
Auðvitað ber öllum stjómarflokkunum
skylda til að virða rétt lífeyrissjóðanna og
meðlima þeirra í þessu máli. En sú skylda
hvflir þyngst á Sjálfstæðisflokknum, sem
hefur jafnan sagt, að hann væri málsvari
einstaídingsins gagnvart ríkisvaldinu. Ef
húsnæðislánakerfínu yrði breytt á þann
veg, sem Friðrik Sophusson sagði, að
væri til umræðu í ríkisstjóminni, og Sjálf-
stæðisflokkurinn stæði að þeirri breytingu
á Alþingi væri flokkurinn að bregðast
grundvallarstefnu sinni.
Hitt er svo annað mál, að það kann vel
að vera, að svo miklir gallir hafí komið
fram á hinu nýja húsnæðislánakerfí, að
nauðsynlegt sé að gera umbætur á því.
En þá þurfa þær umbætur að falla í ann-
an farveg. Þá kann að vera skynsamlegra
að hverfa aftur til fyrra fyrirkomulags,
að lífeyrissjóðimir láni til sjóðsfélaga sinna
beint eða þróa þetta kerfí áfram í þann
farveg, sem Guðmundur H. Garðarsson
talaði um strax í febrúar 1986, en þá sagði
hann í samtali við Morgunblaðið: „Það er
góðra gjalda vert, að rejmt sé að leysa
vanda húsbyggjenda en það hefði átt að
hafa aðra aðferð. Ég er mótfallinn því að
þjóðnýta fijálsan spamað. í stað þess að
beina öllu þessu fé um Byggingarsjóð ríkis-
ins hefði átt að láta viðskiptabankana,
sparisjóði og aðra aðila, sem Qármagna
húsnæðismál, annast þetta. íslendingar
era eina fijálsa þjóðin á vesturhveli jarð-
ar, sem miðstýrir þróun íbúðarbygginga
með þeim hætti, sem gert er ráð fyrir í
samningunum.... Það er öllum fyrir
beztu, að menn geti fengið eðlilega lána-
fyrirgreiðslu í bönkum og sparisjóðum,
sem síðan semji við lífeyrissjóðina með
þeim hætti, sem við á, á hveijum stað.
Það geta t.d. verið allt aðrar aðstæður í
Reykjavík en á ísafírði."
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1987
29
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 19. september
Morgunblaðið/Einar Falur
„ Auðvitað ber öll-
um stjórnarflokk-
unum skylda til
að virða rétt
lífeyrissjóðanna
og meðlima
þeirra í þessu
máli. En sú skylda
hvílir þyngst á
Sjálfstæðis-
flokknum, sem
hefur jafnan sagt,
að hann væri mál-
svari einstakl-
ingsins gagnvart
ríkisvaldinu. Ef
húsnæðislána-
kerf inu yrði
breytt á þann veg,
sem Friðrik Sop-
husson sagði að
væri til umræðu í
ríkisstjórninni, og
Sjálf stæðisf lokk-
urinn stæði að
þeirri breytingu á
Alþingi, væri
f lokkurinn að
bregðast grund-
vallarstefnu
sinni.“
Guðmundur H. Garðarsson er nú einn
af þingmönnum Sjálfstæðisflokksins og
benda þessi ummæli hans til, að þær hug-
myndir, sem iðnaðarráðherra segir að séu
til meðferðar í ríkisstjóminni, njóti ekki
óskoraðs stuðnings í þingflokki Sjálfstæð-
ismanna. Yfírlýsing Halldórs Blöndals,
sem verið hefur einn helzti talsmaður Sjálf-
stæðisflokksins í húsnæðismálum hin
l síðari ár, í Morgunblaðinu í gær, föstudag,
bendir til hins sama en þingmaðurinn seg-
ir: „Ég hef fylgzt með blaðafregnum og
ummælum einstakra ráðherra um hús-
næðismálin með vaxandi undran .... Það
hefur alltaf legið fyrir, að skoðanir hafa
verið skiptar um einstök efnisatriði hins
nýja húsnæðiskerfis og þess vegna legg
ég áherzlu á, að áfram verði að vinna að
endurbótum á því. En það verður að vinna
að þeim breytingum með þinglegum hætti
og í góðri samvinnu við aðila vinnumarkað-
arins. í mínum huga koma bráðabirgðalög
ekki til greina nú á þessum haustdögum
og það er vitaskuld út í hött ef einhveijum
dettur í hug, að hægt sé að una því, að
löghelgaður réttur sé tekinn af mönnum
aftur í tímann, meira og minna órökstutt
og tilviljanakennt. Á það get ég ekki og
mun ekki fallast."
Miklar vonir -
minna um efndir?
Þegar hið nýja húsnæðislánakerfí var
kynnt snemma vetrar 1986 vora miklar
vonir við það bundnar. Loksins virtist hafa
tekizt að leggja grundvöll að húsnæðis-
lánakerfí, sem gerði fólki kleift að eignast
húsnæði með eðlilegum og skaplegum
hætti. Það var ekki sízt ungt fólk, sem
fylltist bjartsýni af þessum sökum. Hið
nýja lánakerfí var kynnt með myndarleg-
um hætti. Umsækjendur áttu að leggja inn
umsóknir og gátu búizt við því að tiltekn-
um tíma liðnum að fá í hendur lánsloforð,
með upplýsingum um, hvenær lánið yrði
greitt út, ef umsóknin var á annað borð
tekin gild.
Fólk var hvatt til þess að taka upp nýja
siði og gera ekki kaupsamninga fyrr en
það hefði lánsloforðin í höndunum. All-
mörg lánsloforð vora gefín út í fyrstu.
Síðan var útgáfa þeirra stöðvuð og hefur
legið niðri í nokkra mánuði vegna þess,
að Húsnæðismálastjóm hefur ekki haft
fjármagn til þess að greiða út eins mikið
af lánum og sótt hefur verið um.
Það hefur verið furðu hljótt um þetta
mál. Hvað veldur því, að allir þeir sérfræð-
ingar, sem ríkisvaldið hefur yfír að ráða,
gátu ekki undirbúið hið nýja húsnæðislána-
kerfí nægilega vel svo að ekki þyrfti að
] koma til stöðvunar strax i upphafi? Eða
reiknuðu sérfræðingamir rétt en tóku
stjómmálamenn rangar ákvarðanir? Það
era auðvitað óviðunandi vinnubrögð að
fara af stað með stórmál af þessu tagi og
hafa svo ekki bolmagn til þess að fylgja
því eftir. Því miður era slík vinnubrögð
of algeng hjá ríkinu. Á sama tíma og ríkis-
valdið hvatti húsbyggjendur til að taka
upp nýja siði við undirbúning húsakaupa
reyndist ríkinu sjálfu um megn að venja
sig af gömlum vinnubrögðum, sem menn
þekkja frá fyrri tíð.
Af þessum áistæðum m.a. skiptir miklu
að sú endurskoðun, sem nú fer fram á
vegum ríkisstjómarinnar á hinu nýja hús-
næðislánakerfí sé nægilega vel undirbúin
og standist, þegar þar að kemur. Það er
einfaldlega ekki hægt að bjóða þeim fjölda
fólks, sem bíður eftir afgreiðslu mála hjá
Húsnæðismálastjóm upp á annað.