Morgunblaðið - 21.10.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 1987
Suður-Afríka:
Markaðurinn
er litblindur
eftir Hannes Hólmstein Gissurarson
Þeir Suður-Afríkubúar, sem ekki
eru hvítir á hörund, hafa lengi búið
við óþolandi misrétti vegna aðskiln-
aðarstefnu stjómvalda. En það er
athyglisvert, hversu vel þeim hefur
þrátt fyrir það tekist að bæta kjör
sín, sérstaklega síðasta áratuginn.
Idverjar í Suður-Afríku, sem eru
tæplega ein milljón talsins, hafa
hærri tekjur en indverskir menn í
nokkru landi heims, að Indlandi
sjálfu ekki undanskilndu. Kyn-
blendingar, sem eru opinberlega
kallaðir „litaðir" og eru samtals um
þijár milljónir, njóta einnig sæmi-
legra lífskjara. Og þær tuttugu
milljónir svartra manna, sem fyrir-
finnast í Suður-Afríku, búa við
margfalt betri kjör en blökkumenn
í nokkru öðru landi Afríku, enda
flykkist þangað fólk að norðan.
Þeldökkir menn hafa ekki aðeins
hærri tekjur í Suður-Afríku en ann-
ars staðar, heldur hefur nýlega
mjög dregið saman með þeim og
hvítum mönnum í lífsgæðakapp-
hlaupinu. Fyrir 1970 féll um 75%
þjóðartekna í hlut hvítra manna,
en afgangurinn, eða um 25%, skipt-
ist á hina þijá hópana. En um 1980
var svo komið, að hvítir menn
öfluðu um 60% þjóðartekna, en
þeldökkir hvorki meira né minna
en um 40%. Ég held, að skýringin
sé einföld. Þótt ríkisvaldinu hafí
óspart verið beitt gegn þeldökkum
Suður-Afríkumönnum, hafa þeir
notið markaðarins, sem er í eðli
sínu litblindur.
Markaðurinn hlutlaus
Ein helsta röksemdin gegn ftjáls-
um markaði hefur alltaf verið, að
hann væri siðferðilega hlutlaus,
legði öll gildi að jöfnu, mældi allt
í peningum. Markaðurin gerir eng-
an greinarmun á klámbókasalanum
og kennaranum, hrópa íhaldsmenn
hneykslaðir. Hann sinnir öllum þeim
þörfum, sem kaupmáttur er fyrir,
og engum öðrum. Hann er kaldur
og afskiptalaus, jafnvel siðlaus. En
sannleikurinn er sá, að þessi rök-
semd gegn markaðnum snýst upp
í röksemd fyrir honum, þegar nánar
er að gáð, sérstaklega þegar kemur
í eins sundurleitt mannlíf og í Suð-
ur-Afríku.
Markaðurinn hefur ekki áhuga á
því, hvemig bakarinn er á litinn,
heldur spyr hann um verð brauðs
hans og gæði. Markaðinn varðar
ekki um, hvaðan þú ert, heldur
hvaða þjónustu þú getur boðið fram.
Þetta veldur því, að hópar, sem
hafa átt undir högg að sækja, af
því að valdhafar hafa verið þeim
aði starfsmaðurinn fínna sér aðra
og víðsýnni viðskiptavini, og þeir
græða á viðskiptunum, sem þú
misstir af vegna fordóma þinna.
Og ef þú ert í harðri samkeppni við
aðra, þá kemur fyrr eða síðar að
því, að þú hefur blátt áfram ekki
samtengdir efnahagslega til þess
að aðskilnaður í líkingu við það, sem
hvítir þjóðemissinnar hugsuðu sér
á árunum 1950—1960, væri blátt
áfram framkvæmanlegur. Þótt
menn væru ólíkir í siðum og háttum
og gætu ef til vill ekki hugsað sér
að umgangast í einkalífí, gátu þeir
hist og hagnast hver á öðrum úti
á markaðnum — einmitt vegna þess
að markaðurinn gerir ekki miklar
kröfur um bróðurþel.
Suður-Afríka er óvenjulegt land
fyrir þá sök, að þar búa saman þjóð
úr fyrsta heiminum, þar sem flestir
einstaklingar hafa til að bera tölu-
verða þekkingu og kunnáttu, og
önnur úr þriðja heiminum, þar sem
margir einstaklingar eru enn á jám-
aldarstigi og fáir kunna einföldustu
vinnubrögð. Þegar ég ók einn góðan
Ljósm./Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Blökkukonur hljóta tilsögn í saumum í verkmenntaskóla nálægt Durban í Natal-fylki.
andsnúnir, hafa tíðum hlotið skjól
úti á markaðnum. Gyðingar em ef
til vill skýrasta dæmið. Þeim vom
gjaman allar bjargir bannaðar í
stofnunum kristinna ríkja, og oft
urðu þeir að þola misrétti. En þeir
fundu kröftum sínum farveg úti á
markaðnum og hófust þar ósjaldan
til vegs og virðingar. Svipað er að
segja um Bandaríkjamenn af jap-
önsku og kínversku bergi brotna,
sem bjuggu lengi við mikla for-
dóma, en hafa nú hærri tekjur að
meðaltali en hvítir Bandaríkjamenn.
Mismunun of
kostnaðarsöm
Kjami málsins er sá, að öll mis-
munun er kostnaðarsöm. Úti á
markaðnum ber sá, sem mismunar
öðrum, kostnaðinn, en í stjóm-
málum getur hann hins vegar oft
velt kostnaðinum yfír á heildina.
Þegar þú neitar að versla við kaup-
manninn á hominu, þótt búð hans
sé næst þér og vörur hans ódýrast-
ar, af því að hann er indverskur,
ert þú að leggja kostnað á sjálfan
þig. Indvérski kaupmaðurinn og lit-
„Markaðurinn hefur
ekki áhuga á því,
hvernig bakarinn er á
litinn, heldur spyr hann
um verð brauðs hans
og gæði.“
ráð á að mismuna mönnum eftir
hörundslit. Þú verður að versla þar
sem kaupin gerast best. Þannig
útrýmir frjáls markaður smám sam-
an mismunun í krafti hörundslitar,
trúar eða annarra eiginleika, sem
ekki skipta máli efnahagslega.
í Suður-Afríku eru stjómarherr-
amir einmitt að hverfa frá aðskiln-
aðarstefnunni, af því að hún hefur
reynst þeim of dýr. Menn misstu
af alltof mörgum tækifæmm til að
hagnast á viðskiptum við einstakl-
inga með annan hörundslit. Hinir
mörgu ólíku kynþættir og þjóð-
flokkar, sem byggja Suður-Afríku,
græddu of mikið á samskiptum
hver við annan og vom orðnir of
veðurdag hina fímmtán mínútna
leið frá Jóhannesarborg til Soweto,
fór ég úr vestrænni nútímaborg í
dæmigert fátæktarbæli í þriðja
heiminum (þó að hinu sé ekki að
leyna, að í Soweto em líka mörg
snyrtileg íbúðarhverfí). En fijáls
viðskipti em báðum í hag. Hvítir
menn, litaðir og indverskir bjóða
fram fjármagn, sem svartir menn
þurfa, ef þeir ætla að komast úr
fátækt í bjargálnir. Og svartir menn
bjóða á hinn bóginn fram ódýrt
vinnuafl, sem aðrir njóta góðs af.
Þessi viðskipti hafa þær afleiðing-
ar, að blökkumenn hafa smám
saman stigið inn í nútímann með
öllum hans kostum og göllum.
Einhveijir kunna að harma, að
við það hafí blökkumenn glatað sið-
um sínum og sérkennum, en það
er kaldhæðnislegt, að þá hljóma
þeir eins og suður-afrískir aðskiln-
aðarsinnar, sem héldu því einmitt
fram, að það væri blökkumönnum
eiginlegt að lifa hefðbundnu lífí inni
í ættbálkunum. Aðskilnaðarstefnan
var öðrum þræði menningarleg ein-
angrunarstefna, þar sem hvítir
menn áttu að halda sínum siðum
grein
og svartir menn sínum og þessar
þjóðir ekki að hafa neitt samneyti.
En sannleikurinn er sá, að flestir
blökkumenn vilja ólmir taka skrefíð
inn í nútímann. Ella hefðu þeir ekki
fiykkst síðustu áratugi úr heima-
héruðum sínum í þéttbýlið.
Mismunur og
mismunun
En arðræna hvítir menn ekki
svarta? — hljóta einhveijir að
spyija. Ég sótti ófá samkvæmi í
húsum hvítra Suður-Afríkumanna,
°g þar gengu undantekningarlítið
svartar vinnukonur um beina. Er
þetta ekki ranglæti? Svarið er: já
og nei. Svartir menn (og ekki síður
indverskir og litaðir) hafa tvímæla-
laust verið beittir miklu ranglæti í
Suður-Afríku. En slíkt ranglæti má
rekja til ríkisins, ekki markaðarins.
Ríkið bannaði þeldökkum Suður-
Afríkubúum til skamms tíma að
eignast fasteignir, stofna fyrirtæki
og afla sér menntunar í bestu skól-
um landsins. Ríkið mismunaði með
öðrum orðum fólki eftir hörundslit.
Menn voru ekki — og eru því miður
að sumu leyti enn ekki — jafnir
fyrir lögunum.
Við verðum að gera greinarmun
á valdboðinni mismunun, sem er
alltaf óréttlætanleg, og þeim mis-
mun á kjörum manna, sem sprettur
af því, að vinnuafl þeirra er öðrum
misjafnlega mikils virði. Ástæðan
til þess, að svartir menn í Suður-
Afríku búa enn við miklu lakari
kjör en hvítir og verða að sætta sig
við verstu störfín, er áreiðanlega
að nokkru leyti, að þeim hefur ver-
ið haldið niðri. En að langmestu
leyti er ástæðan sú, að þeir eru
óhjákvæmilega miklu skemmra á
veg komnir en hvítir menn, ráða
yfír minni þekkingu og kunnáttu
og bjóða þess vegna fram vinnuafl,
sem er öðrum miklu minna virði.
Blökkustúlka úr sveit, sem ekkert
hefur lært, hefur til dæmis fátt
annað að bjóða, sem aðrir vilja
kaupa, en þjónustu á heimilum. Hún
græðir á því að verða þjónustu-
stúlka, því að þá býr hún við miklu
betri kjör en í sveitinni, og vinnu-
veitendur hennar hagnast auðvitað
ekki síður á kaupunum.
Reynslan sýnir, að það tekur allt-
af einhvem tíma fyrir fólk, sem
hefur alist upp við frumstæða at-
vinnuhætti, að tileinka sér venjur
og vinnubrögð nútímans, svo að það
verði gjaldgengt á markaðnum. En
eins og ég gat um í upphafí, hefur
þróunin verið í rétta átt í Suður-
Afríku. Þegar fyrirfinnast nokkrir
svartir auðkýfíngar, blökkumönn-
um í millistétt hefur fjölgað, og
kjör venjulegra verkamanna em
betri en áður. Ég sá til dæmis
nokkra Indveija og blökkumenn
ferðast á fyrsta farrými í flugvél
frá Höfðakaupstað til Durban. Og
í Pretoríu, háborg valdsins, horfði
ég á káta og reifa blökkumenn
snæða á dýmstu veitingastöðunum.
Hafa peningamir ekki mtt braut-
Um imgbamaskíni í kirkjunni
— árétting að gefnu tilefni
eftir Þorbjöm Hlyn
Arnason
Hér í Morgunblaðinu birtist grein
þann 14. október eftir Gunnar Þor-
steinsson, þar sem hann ijallar um
skímina og svör presta og guð-
fræðinga í þjóðkirkjunni við spum-
ingum Morgunblaðsins frá 4.
október síðastliðnum.
Þessi grein Gunnars Þorsteins-
sonar er útaf fyrir sig ákaflega
merkilegt plagg því í orðum sínum
ræðir hann hvergi efnislega þær
röksemdir sem prestar og guð-
fræðingar þjóðkirkjunnar hafa lagt
fram fyrir bamaskím, en setur þess
í stað fram rangfærslur og ósann-
indi um kenningu lúthersk-evangel-
ískrar kirkju á íslandi varðandi
skímina og merkingu hennar. Það
er því hreint undur, að þessi grein
skuli birt undir nafni og með ábúð-
arfullri Ijósmynd; miðað við innihald
greinarinnar hefði mátt búast við
að hún hefði birst sem nafnlaust
lesendabréf.
Það verður ekki annað séð af því
fátæklega samhengi sem þessi
grein Gunnars Þorsteinssonar
geymir en að hann ásaki presta og
guðfræðinga þjóðkirkjunnar fyrir
að taka laun fyrir það að eyði-
Ieggja biblíugrandvöll kristindóms
á Islandi; þetta er bókstaflega ævin-
týralegt innlegg í trúmálaumræðu.
Þá leggur greinarhöfundur fram
þau helberu ósannindi, að prestar
segir almenningi að eilífðarmálin
séu afgreidd með skíminni og um
þau þurfi ekki frekar að hugsa.
Þetta er fjarri sanni. Kennimenn
þjóðkirkjunnar ítreka við foreldra
skínarbama að ábyrgð á trúarlífí
og þroska barnanna hvílir á foreldr-
unum og að skímin á að bera ávöxt
í lífandi trú. Víst er að sú áminning
er víða tekin alvarlega.
Rök fyrir ungbamaskím ætla ég
ekki að endurtaka í þessu greinar-
komi; þau vora tíunduð í svari mínu
og annarra presta og guðfræðinga
við spumingum Morgunblaðsins
þann 4. október. Þessum rökum
svarar Gunnar Þorsteinsson hvergi,
en kemur þess í stað fram á prent-
völlinn með stóryrði og hleypidóma.
Við prestar eram þá líklega í svip-
aðri aðstöðu og skákmaður sem
getur ekki mátað andstæðing sinn
vegna þess að hann neitar að setj-
ast niður og tefla. Afstaða presta
þjóðkirlq'unnar til ungbamaskímar
á rót sína í kenningu lútherskrar
kirkju um skímina. Það er sannar-
lega harmsefni, að Gunnar Þor-
steinsson virðist ekki þekkja þessa
kenningu, en heldur sig samt geta
ógilt hana með gífuryrðum, líkt og
einvaldur sem ekki er vanur að rök-
ræða eða læra en lætur betur að
auðsveipir aðdáendur meðtaki
gagnrýnislaust það sem honum
dettur í hug hveiju sinni; á meðan
þetta dapurlega ástand ríkir er ekki
von að umræðan verði efnileg og
þýðingarlaust virðist að halda henni
áfram.
í gegnum grein Gunnars Þor-
steinssonar skín einlæg fyrirlitning
á guðfræðiiðkun iúthersk-evang-
Þorbjörn Hlynur Árnason
elískrar kirkju, líkt og þar sitji
menn sveittir við að framleiða ann-
arlega hugmyndafræði er gangi
gegn merkingu heilagrar ritningar.
Það má benda Gunnari Þorsteins-
syni á að guðfræðin er orðin til af
brýnni nauðsyn. Hún er ekki annað
en umfjöllun kristinna manna um
vitnisburð Biblíunnar til þess að