Morgunblaðið - 21.10.1987, Blaðsíða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 1987
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 1987
33

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraidurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið.
Verðhnin
í kauphöllunum
Aður en gauragangurinn
hófst fyrir alvöru í kaup-
höllum heimsins, varaði breska
blaðið Financial Times við því
á forsíðu, að mikið myndi
ganga á við tiltektir á verð-
bréfamarkaðnum vegna þess
hve veislan hefði staðið þar
lengL í fímm ár hefur verið
uppgangur í kauphöllunum.
Hefur uppsveiflan sjaldan var-
að svona lengi á þessari öld.
Rms og sjá mátti hér í blaðinu
í á&tBka viku hófst þá mikil
aab. warðbréfa á öllum helstu
TWftÍmftftm Hún hélt áfram á
Stán&áaginn. Enn er ekki séð
fywr esdann á þessari þróun.
ð! marks um, hve miklir fjár-
WSBÓr eru í húfí nægir að geta
þess, að um miðjan dag í gær
var talið, að 2.000 milljarðar
j Bandaríkjadala eða 80.000
milljarðar íslenskra króna
hefðu tapast í kauphöllum um
. heim allan; á mánudag þurrk-
, sðust 500 milljarðar Banda-
rfkjadala út aðeins í kauphöll-
mni í New York, það er 20.000
aálljarðar íslenskra króna.
Jfetta eru stjamfræðilega háar
tðlur, sem erfítt er að ná upp
í fyrir venjulegan mann. Hins
vegar á vafalaust margur mað-
orinn eftir að fínna fyrir því,
að þessir peningar verða hvorki
notaðir né lánaðir til að auka
framleiðslu eða skapa atvinnu.
Látið er aftur til ársins 1929
<jg verðhrunsins í Wall Street
þá tíl að fínna eitthvað sam-
bærilegt við það, sem nú er
-að gerast. Hagfræðingar
benda á, að við samanburð af
. .þessu tagi verði menn að gæta
þess, að 1929 var að verulegu
leyti notað lánsfé við kaup á
hiutabréfum. Nú sé annað uppi
á teningnum, þar sem stærstur
hluti þess fjár, sem notað er
til flárfestingar í verðbréfum
sé sparifé. Við þekkjum það
af umræðum hér á landi um
nauðsyn þess að jafna muninn
f ávöxtun milli spamaðarbréfa
og hlutabréfa, að almennur
áhugi á að festa fé í hlutabréf-
um vel rekinna fyrirtækja er
fyrir hendi. Spumingin er,
hvort það gefur nægilega mik-
ið í aðra hönd. Undanfarin
flmm ár hafa verið góð fyrir
Þ4 sem hafa valið þessa leið
ððendis til að ávaxta fé sitt. Á
þessu sama tímabili hefur sú
stjómmálastefna einnig átt
vaxandi fylgi að fagna, sem
mælir með því að einkavæða
ríkisfyrirtæki, selja hlut í þeim
tíl almennings. Verðhmnið í
kauphöllunum á ef til vill eftir
að setja strik í þann reikning.
Þegar atburðir af því tagi
gerast, sem hér er lýst, er eðli-
lega spurt, hvað yfírvöld geta
gert til að stemma stigu við
vandanum. Orð eins og „ofsa-
hræðsla" og „ringulreið" em
notuð til að lýsa viðbrögðum
þeirra, sem starfa á verðbréfa-
mörkuðunum. Þá er einnig
bent á, að nú séu það tölvur
og forrit þeirra, sem valdi því
að hlutabréf geta skipt um eig-
endur miklu hraðar en ella.
Auðvitað em tölvumar matað-
ar af mönnum og lúta stjóm
þeirra. 80.000 milljarða króna
sveifla verður ekki stjómlaust.
Heimskreppan sem hófst í
október 1929 átti ekki aðeins
rætur að rekja til verðbréfa-
hmnsins. Viðbrögð bankanna
skiptu vemlegu máli. Stjóm-
völd eiga vissulega erfítt með
að ráða við nokkuð, þegar ofsa-
hræðsla grípur fólk. Þá geta
orðið alvarleg slys vegna
rangra viðbragða og ákvarð-
ana. Hin ytri skilyrði eiga þó
að vera með þeim hætti, að
ekki komi til stórslysa og ring-
ulreiðar. Þeir em margir nú,
sem segja, að annað hvort ráði
markaðurinn eða ekki. Hann
leiti jafnvægis og nú þurfí
menn að hafa þrek og þolin-
mæði til að bíða þess; ýmsir
hugsi vafalaust gott til glóðar-
innar og vilji kaupa hlutabréf
á hagstæðu verði. Á meðan
markaðurinn er að jafna sig
kann að vera nauðsynlegt að
auka peningamagn í umferð
til að afstýra meiri vandræð-
um.
Á því er engin einhlít skýr-
ing, hvers vegna verðbréfín
hafa fallið jafn mikið í verði
og raun ber vitni. Væri hún til
yrði auðveldara að komast aft-
ur á réttan kjöl. Efnahagslegar
forsendur, vextir og vísitölur,
segja síður en svo alla söguna,
sálrænir þættir og mannleg
viðbrögð ráða úrslitum. Ef
Bandaríkjamenn telja sér trú
um, að efnahagur þeirra sé að
versna er ömggt að hann
versnar, er nú sagt. Allar efna-
hagslegar vísbendingar gefa til
kynna, að bandarískur efna-
hagur sé góður og svigrúm sé
til hagvaxtar þar og annars
staðar. Við íslendingar eigum
ekki síður mikið undir því en
aðrar þjóðir, að það sé nýtt en
svartsýnin nái ekki undirtök-
unum í heimsbúskapnum.
Bandarísku forsetakosningarnar:
til að verða forseti, en nú koma
þaðan aðeins 105.
Að greina iindirölduna
og tala máli tímans
Að hitta á rétta strengi
Eins og áður sagði gengur þeim
best, sem hitta á réttu strengina í
bijósti kjósenda. Það gerði Jimmy
Carter þegar hann nýtti sér andúð-
ina á Watergate-hneykslinu og það
gerði Ronald Reagan þegar hann
lét óánægjuna með aðgerðaleysið í
tíð Carters fleyta sér inn í Hvíta
húsið. Raunar sigraði Reagan í
tvennum kosningum vegna þess,
að hann var í takt við tímann —
árið 1980 þegar hann bað fólk um
að láta það ráða afstöðu sinni hvort
eftir Peter D. Hart og Geoffrey Garin
AÐ gera sér grein fyrir hvers vegna Bandaríkjamenn velja
sér ákveðinn mann fyrir forseta á tilteknum tíma í sög-
unni er að reyna að skilja sjálfa bandarísku þjóðarsálina.
Nú þegar farið er að hilla undir kosningarnar á næsta ári
er ekki úr vegi að velta fyrir sér straumunum í banda-
rískum stjórnmálum og þjóðlífinu almennt.
A þeim 27 árum, sem eru liðin
frá kjöri Johns F. Kennedy, hefur
ein og sama kynslóðin, fædd á árun-
um 1908-24, haldið um stjórnvölinn
í Bandaríkjunum. Viðhorf hennar
og pólitískar skoðanir eru mótaðar
af stóratburðum þessarar aldar,
Kreppunni miklu, „New Deal“-
stefnu Franklins Roosevelt, síðari
heimsstyrjöld og því hlutverki
Bandaríkjanna að vera vemdari
hins ftjálsa heims.
Þótt sama kynslóðin hafi stjómað
landinu í allan þennan tíma er önn-
ur komin til skjalanna meðal
kjósenda og hana er farið að lengja
eftir eðlilegri hlutdeild í völdunum.
Verður þess fremur vart meðal
demókrata en repúblikana. Að Paul
Simon undanskildum eru allir
frammámenn demókrata fæddir
1932 eða síðar og Michael Dukakis
er sá eini af þeim, sem vilja verða
í framboði fyrir flokkinn í forseta-
kosningunum, sem var nógu gamall
til að kjósa árið 1956 (þegar kosn-
ingarétturinn miðaðist við 21 árs
aldur). Bmce Babbitt og Charles
Robb kusu fyrst í forsetakosningum
árið 1960, þegar Kennedy var kjör-
inn, en aðrir, þar á meðal Joseph
Biden, Richard Gephardt, Bill Brad-
ley, Jesse Jackson og Albert Gore,
máttu enn bíða um stund.
Repúblikanamir, sem sækjast
eftir útnefningu, eru eldri að árum.
George Bush, Robert Dole og Alex-
ander Haig fæddust á öndverðum
þriðja áratugnum og (eins og allir
forsetar frá Eisenhower til Reag-
ans) vom nógu gamlir til að beijast
í síðari heimsstyijöld. Jack Kemp
og Pierre duPont, sem báðir em
fæddir árið 1935, geta talist til
„nýju“ kynslóðarinnar.
Höfðað til nýrra kjós-
enda
í kosningunum á næsta ári mun
þeim vegna best, sem kunna að
höfða til þeirra 60% kjósenda, sem
fengu kosningarétt eftir að
Kennedy varð forseti. Þessir nýju
kjósendur em menntaðri en þeir,
sem eldri em, koma fleiri úr milli-
stétt, fmnst ekki, sem þeir eigi allt
sitt undir ríkisvaldinu komið, og em
heldur mótfallnir miklum ríkisum-
svifum. Þeir hafa litla trú á stómm
stofnunum en em umburðarlyndari
í félagslegum efnum, einkum hvað
varðar hlutverk kvenna.
Bandarískir stjómmálamenn
hafa hjakkað of lengi í sama farinu
og það er líklega þess vegna sem
nýja kynslóðin gengur að kjörborð-
inu með minni flokksglýju í augum
en foreldramir. Fólk nú á dögum
er miklu sjálfstæðara og sér ekkert
athugavert við að kjósa menn án
tillits til flokka. (í fýrra var kosið
hvorttveggja um öldungardeildar-
þingmann og ríkisstjóra í 28 ríkjum
ÞRIR BANDARISKIR FORSETAR,
SEM BRUGÐUST RÉTT VIÐ KALLITÍMANS
THEODORE ROOSEVELT
FRANKLIN D. ROOSEVELT
JOHN F. KENNEDY
og í 11 vom þeir kjömir hvor úr
sínum flokknum).
Erfíðasti hjallinn á vegi þeirra
frambjóðenda, sem vilja ná til nýju
kynslóðarinnar í kosningunum á
næsta ári, er menningarlegs eðlis.
Lífshættir okkar og félagslegar við-
miðanir hafa breyst mikið síðan á
dögum Kennedys. Þá var Elvis
Presley konungurinn, Frank Sin-
atra hafði frekar ímynd óknytta-
stráksins en stjómarformannsins
og Bmce Springsteen enn í hnokka-
flokknum. í fjöldalýðræði vorra
tíma em stjómmálin þegar allt
kemur til alls fyrst og fremst glíma
við samskipta- og tjálistina. Fram
að kosningunum á næsta ári tekst
kannski einhveijum frambjóðand-
anum að greina undirölduna og
tala máli tímans á sama hátt og
Theodore Roosevelt, Franklin
Roosevelt og John Kennedy á fyrri
tímamótum í sögu tuttugustu aldar-
innar.
Það má líka nefna um nýja kjós-
endahópinn, að búsetudreifingin er
önnur en þegar Kennedy kom í
Hvíta húsið. Frá fjómm Norðurríkj-
anna, sem Kennedy vann, komu 124
kjörmenn af 269, sem hann þurfti
það hefði það „betra nú en fyrir
íjórum árum“ og 1984 þegar hann
lagði áherslu á „nýja dögun í
Bandaríkjunum" í trausti þess, að
kjósendum fyndist stefna í rétta átt
fyrir landi og þjóð.
Á næsta ári mun nagandi óvissa
um framtíð Bandaríkjanna ein-
kenna stjómmálin. Kjosendur em
ekki óánægðir með stöðu landsins
nú en þeir efast um, að þjóðin sé
tilbúin til að takast á við morgun-
daginn — um samkeppnisgetuna,
tæknilegar framfarir og mennta-
kerfíð. Þegar þeir leiða hugann að
alríkisstjóminni í Washington finnst
þeim sem þar hafi stöðnunin tekið
við stjómvelinum. Um fjárlagahall-
ann, viðskiptahallann, kreppuna í
landbúnaði og afvopnunarmál
finnst þeim margt sagt en lítið að-
hafst.
Þegar Bandaríkjamenn ganga að
kjörborðinu 1988 verður þeim efst
í huga, að kominn sé tími til að
stefna fram. Fáir hafa áhuga á að
nota kosningamar til að hegna
Ronald Reagan, hvað sem líður
vopnasöluhneykslinu, og er hann
að því leyti lánsamari en fyrirrenn-
arar hans, þeir Carter, Richard
Nixon og Lyndon Johnson. Enginn
nema áköfustu repúblikanar kærir
sig samt um, að Reagan útnefni
eftirmann sinn.
Að takast á við framtíðina með
nýjum hætti er það, sem máli skipt-
ir. Fólki finnst sem Reagan-bylting-
in hafi mnnið sitt skeið en samt
of seint að taka upp þau vinnu-
brögð, sem áður tíðkuðust. Reagan
batt enda á ríkisforsjána eins og
Bandaríkjamenn höfðu þekkt hana
í hálfa öld en samt fínnst þeim
hann ekki hafa svarað því hvað eigi
að taka við.
Þrjú hollráð
Þijú hollráð er unnt að gefa
frambjóðendum í kosningunum á
næsta ári:
• Bjóðið kjósendum byrginn, rey-
nið ekki að dekra við ímyndaðar
skoðanir þeirra. Eftir að hafa hlust-
að á rósrauðar lýsingar Reagans í
öll þessi ár er fólk tilbúið til að fá
sinn skammt af raunveruleikanum.
• Hugsið í ámm og áratugum.
Fólki fínnst sem stjómvöld séu allt-
af að taka skammtímaákvarðanir
án þess að gera sér grein fyrir
langtímaáhrifum þeirra — um ijár-
lagahallann, eitraðan efnaúrgang,
menntamál og rannsóknir.
• Leggið áherslu á þegnskap og
þátttöku, ekki á einstaklingshyggj-
una. Skilningur manna á samfé-
lagslegri ábyrgð fer vaxandi;
foreldrar vilja, að bömin rækti með
sér einhvem tilgang, sem er utan
og ofan við efnahagslega velgengni.
Frambjóðendur skulu líka hafa
þetta í huga: Framtíðarsýnin er
ekki bara einhver sópdyngja stefnu-
mála og áætlana, fólk þarf að hafa
það á tilfinningunni hvert forystu-
mennimir em að leiða þjóðina.
í kosningunum á næsta ári munu
allir frambjóðendur reyna að gera
„efnahagslega endumýjun" að sínu
máli enda óttast aimenningur, að
þjóðin sé að missa fótanna í sam-
keppninni á heimsmarkaði. Sumir
þeirra kunna að halda, að best sé
að taka efnahagsmálin sömu tökum
og á Reagan-ámnum og ýmis ytri
teikn virðast styðja það — líflegur
hlutabréfamarkaður, minna at-
vinnuleysi og lítil sem engin
verðbólga. Hætt er samt við, að
þess konar íhaldsmenn muni eiga á
brattann að sækja. Kjósendur, sem
fögnuðu efnahagslegum uppgangi
framan af Reagan-tímabilinu, hafa
ekki lengur trú á, að hann haldi
áfram.
Ef nahag'sstef:nan
Þeir frambjóðendur, sem ætla sér
að tala af skynsamlegu viti um
efnahagsmálin, munu líklega leggja
áherslu á eftirfarandi:
• Stefna verður að því að írjár-
festa í og hagnýta betur efnahags-
lega getu þjóðarinnar. Kjósendur
vita, að til að standast samkeppnina
nú á dögum verður að halda vel á
spöðunum og endurheimta foryst-
una í nýtingu nýrrar tækni. Áfram
verður að leggja mikla áherslu á
betri gmnn- og framhaldsskóla-
menntun, gera meiri kröfur til
námsárangurs og ábyrgðar nem-
enda og auðvelda endurmenntun
fullorðinna.
• Tryggja verður, að í heimsvið-
skiptunum sitji Bandaríkjamenn við
sama borð og aðrir. Áfram verður
deilt um kosti og galla fijálsrar
verslunar og vemdarstefnu en al-
menningur vill ekki sætta sig við,
að reglum alþjóðlegra viðskipta
skuli beinlínis stefnt gegn Banda-
ríkjunum. Margir kjósendur em
andvígir aðgerðum, sem aðeins er
ætlað að vemda illa rekin fyrir-
tæki, en um hitt em flestir
sammála, að Bandaríkjamenn verði
að svara fullum hálsi þegar á þá
er hallað að ósekju.
• Hjálpa verður litlum fyrirtækj-
um og fjölskyldubýlunum til sveita.
Fremur en nokkm sinni fyrr em
Bandaríkjamenn þeirrar skoðunar,
að „smátt sé fallegt". Frambjóð-
andi, sem ætlar að ná langt, er
líklegur til að vera sama sinnis enda
finnst mörgum sem stórfyrirtækj-
unum hafí verið gert nógu hátt
undir höfði. Umhyggjan fyrir smá-
rekstrinum er ekki síst mikilvæg í
landbúnaðinum.
• Leggja verður áherslu á at-
vinnusköpun, ekki á sammna
fyrirtækja og milljarða dollara yfír-
töku. Kjósendur hafa litla samúð
með þeim stórfyrirtækjum, sem
hafa eflst og auðgast í átökunum
við önnur en ekki á arðbærri fram-
leiðslu.
Ef vikið er að innanlandsmálun-
um að öðm leyti má nefna um-
hverfisvemd en hún skiptir
sérstaklega unga kjósendur miklu
máli. Hættan af eiturefna- og kjam-
orkuúrgangi er líklega meðal
„heitustu" málanna nú. Onnur mál,
sem aldrei em langt undan, era
hungur og húsnæðisleysi, heilsu-
gæslukostnaður (einkum aldraða
fólksins) og kreppuástandið í
ábyrgðartryggingum. Þessi mál öll
snerta kjósendur beint.
Persónuleg kosning
Forsetakosningar em miklu per-
sónulegri en aðrar kosningar. Þá
spyr kjósandinn sjálfan sig þessara
spuminga: Treysti ég þessum
manni? Er hann vandanum vaxinn?
Nú að liðnum átta Reagan-árum
munu Bandaríkjamenn ekki sætta
sig við forseta, sem þorir ekki að
standa og falla með eigin samvisku
og skoðunum.
Hvað skyldu kjósendur vilja og
hvað skyldi þeim hafa fundist helst
á skorta hjá Reagan?
í fyrsta lagi: Á árinu 1988 munu
kjósendur svipast um eftir manni,
sem skilur pólitíska stefnumótun
og getur gert sér grein fyrir hvaða
afleiðingar ákvarðanir hans hafa.
í öðm lagi: Kjósendur vilja for-
seta, sem stjómar og er óumdeilan-
lega í forsvari fyrir ríkisstjóminni.
í þriðja lagi: Það heftir fylgt
Reagan alla tíð í embætti, að hann
og stefna hans séu á einhvem hátt
andstæð hagsmunum óbreyttra
borgara. Þótt á þessu verði breyting
þýðir það ekki, að horfið verði aftur
til tekjujöfnunarstefnu og ríkis-
forsjár fyrri ára (við Bandaríkja-
menn emm einu sinni þannig, að
við viljum heldur stækka kökuna
en skipta henni hnífíafnt), heldur,
að lögð verði meiri áhersla á um-
hyggjuna fyrir lítilmagnanum
meðal okkar og þeim, sem eiga um
sárt að binda.
Höfundarnir annast rannsóknir
á viðhorfum almennings fyrir
Demókrataflokkinn íBanda-
ríkjunum.
Efnaliagsráðstafanir
ríkisstjórnarinnar
eftir Ölaf ísleifsson
Með efnahagsráðstöfunum
ríkisstómarinnar er samræmdum
aðgerðum á sviði ríkisfjármála,
peningamála og gengismála beitt
í því skyni að ná þeim markmiðum
ríkisstjómarinnar að draga úr
verðbólgu og viðskiptahalla. Ráð-
stafanimar hafa um margt á sér
nýstárlegan blæ og því er ástæða
til að skýra nánar tilgang þeirra.
Ráðstafanir ríkisstjómarinnar
einkennast af tvennu. Ánnars veg-
ar fela þær í sér kröftugar aðgerðir
til að koma á jafnvægi í þjóðarbú-
skapnum, m.a. með því að strika
út áður fyrirhugaðan halla á ríkis-
sjóði og bjóða fjölbreytta nýja
möguleika á spamaði, m.a. á
gengisbundnum innlánsreikning-
um. Á hinn bóginn fela ráðstafán-
imar í sér ný skref í átt til aukins
ftjálsræðis í efnahagslífínu.
Þjóðhagfsáætlun
Sá vandi sem við er að etja í
efnahagsmálum felst í því, að eft-
ir mikinn uppgang em ekki lengur
horfur á batnandi ytri skilyrðum.
í þjóðhagsáætlun er lýst horfum
í þessum efnum. Að þessu sinni
er á engan hátt reynt að breiða
yfír vandann eða leysa hann á
pappímum. Að þessu leyti og því,
að ekki er haldið á lofti óraun-
hæfum markmiðum fyrir næsta
ár, einkennist þjóðhagsáætlun af
raunsæi.
En framtíðin er óviss og áætlan-
ir því í eðli sínu ófullkomnar. Spáin
um árið 1988 sem er að finna í
þjóðhagsáætlun á varla eftir að
ganga fram í öllum atriðum. En
hún felur í sér eindregnar vísbend-
ingar um hvers megi vænta á
næsta ári nema skyndilegar breyt-
ingar verði á ytri skilyrðum.
Nýir sparnaðarkostir
Með því að eyða halla og draga
úr lánsfjárþörf ríkissjóðs hafa ver-
ið sköpuð ný skilyrði til að koma
á jafnvægi í efnahagslífínu. Með
fjölgun spamaðarleiða og ráðstöf-
unum til að gera spamað enn
frekar aðlaðandi er stigið mikil-
vægt skref til að draga úr neyslu
og innflutningi. Gengisbundnir
innlánsreikningar og spariskírteini
ríkissjóðs gera það að verkum að
„Til langs tíma litið fel-
ur ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar um að
heimila kaup erlendra
verðbréfa í sér, að at-
vinnustarfsemin hér á
landi verður að stand-
ast atvinnurekstri
annarra þjóða snúning.
Hvað er eðliiegra?
Hvernig geta lífskjör
hér á landi staðist sam-
jöfnuð við það sem best
gerist, ef undirstaðan,
verðmætasköpun at-
vinnulífsins, gerir það
ekki?“
óvissa og efasemdir um stöðu
gengisins þurfa ekki lengur að
leiða af sér kaupæði og innflutn-
ingsholskeflu. Enginn þarf lengur
að kaupa bíl eða heimilistæki í því
Ólafur ísleifsson
skyni að fírra sig tjóni vegna hugs-
anlegrar gengisbreytingar.
Erlend verðbréf
Eitt merkasta nýmælið í ráð-
stöfunum ríkisstjómarinnar er
ákvörðun um að heimila einstakl-
ingum og fyrirtækjum að kaupa
erlend verðbréf. Raunar er einnig
ákveðið að bjóða íslendingum að
kaupa skuldabréf ríkissjóðs og
annarra íslenskra aðila sem gefín
em út á alþjóðlegum markaði. Með
þessu em Islendingum boðin sömu
kjör og erlendum lánardrottnum
og hefði mátt vera fyrr. Kaup ís-
lendinga á bréfum þessum lækka
erlendar skuldir þjóðarinnar að
sama skapi.
Þá er fyrirtækjum gert kleift
að styrkja samkeppnisstöðu sína
með kaupum á hlutum í erlendum
fyrirtækjum. Á þennan hátt fæst
og aðgangur að markaðs- og
tækniþekkingu sem gefur fyrir-
tækjum færi á nýrri sókn til
landvinninga á erlendum markaði.
Loks er ákveðin heimild til að
kaupa trygg erlend verðbréf. Fjöl-
margir nýir möguleikar opnast
einstaklingum, fyrirtækjum og
öðmm aðilum. Nefna má að lífeyr-
issjóðir geta frekar en til þessa
dreift áhættu og á þann hátt búið
betur í haginn fyrir ellilífeyrisþega
framtíðarinnar. Á hinn bóginn
geta íslendingar stofnað til eigna
og hirt arð af þeim erlendis frá.
Viðreisnarstjómin losaði um
höft í utanríkisviðskiptum. Ýmsar
hrakspár vom þá uppi hafðar um
að slíkt myndi leiða til ófamaðar.
Sú varð ekki raunin. Nú er tíma-
bært að stíga næsta skref og losa
um hömlur á fjárstreymi að og frá
landinu. Til þessa hefur fé einung-
is mnnið inn í landið og erlendar
skuldir vaxið jafnt og þétt. Með
því að opna fjármagni leið út úr
landinu aukast líkur á að betra
jafnvægi náist í þessu efni.
Til langs tíma litið felur ákvörð-
un ríkisstjómarinnar um að
heimila kaup erlendra verðbréfa í
sér, að atvinnustarfsemin hér á
landi verður að standast atvinnu-
rekstri annarra þjóða snúning.
Hvað er eðlilegra? Hvemig geta
lífskjör hér á landi staðist samjöfn-
uð við það sem best gerist, ef
undirstaðan, verðmætasköpun at-
vinnulífsins, gerir það ekki?
Hlutabréf
Hlutabréfaviðskipti eiga sér
nánast enga hefð hér á landi.
Skattalög og raunar fleiri atriði
hafa staðið spamaði í formi hluta-
fjárkaupa fyrir þrifum. Afleiðingin
er sú, að íslensk fyrirtæki em
skuldsett um of. Hlutabréfmark-
aður gæfi fyrirtækjum færi á að
breyta fjárhagslegri uppbyggingu
sinni og styrkja með auknu eigin
fé. Með þessum hætti má bæta
rekstur fyrirtækja, auka arðsemi
fjárfestinga og hækka kaup
starfsmanna. Atvinnulíf, sem
byggðist í auknum mæli á eigin
fé, væri betur búið undir að mæta
og draga úr þeim sveiflum, sem
einkenna íslenskt efnahagslíf. Inn-
viðir þjóðarbúsins myndu því
styrkjast við þessa breytingu.
Unnið er að því á ýmsum
vígstöðvum að skapa möguleika á
bættri eiginfjárstöðu atvinnu-
rekstrarins. Ríkisstjómin hefur
lýst yfir því að hún hyggist ryðja
úr vegi skattalegum hindrunum
þess að almenningur spari í formi
hlutafjárkaupa. Jafnframt hefur
verið skipuð nefnd til að samræma
lög og reglur um erlent áhættufé
í íslensku efnahagslífí með það að
markmiði að áhættufé geti komið
í stað lánsfjár. Hér skiptir vita-
skuld miklu að búa svo um hnúta,
að erlendir aðilar nái ekki tökum
á náttúruauðlindum lands og sjáv-
ar.
Ríkisvíxlar
Aukinni útgáfu ríkisvíxla er
ætlað það hlutverk að skapa ríkis-
sjóði aðgang að lánsfé er væri til
þess fallið að draga úr þörf fyrir
yfírdrátt á viðskiptareikningi ríkis-
sjóðs í Seðlabanka, en slík aðgerð
heitir á mæltu máli seðlaprentun
og verðbólga. Með aukinni útgáfu
ríkisvíxla má girða fyrir verð-
bólguáhrif þess misræmis, sem
skapast vegna þess að tekjur, sem
dreifast tiltölulega jafnt yfír árið,
hrökkva ekki ávallt fyrir gjöldum,
sem að mestu leyti falla á fyrir
hluta árs.
Ríkisábyrgð
Með þeirri ákvörðun að fella
niður ríkisábyrgð á skuldbinding-
um opinberra fjárfestingarlána
vinnst a.m.k. tvennt. Annars vegar
verður lánsfé ekki sótt til útlanda
í skjóli ábyrgðar ríkisins á fíárfest-
ingarlánasjóðum. Hér koma því
áhættumat og arðsemiskröfur í
stað ríkisábyrgðar og mega það
teljast heldur góð skipti. A hinn
bóginn er með þessari ráðstöfun
jöfnuð samkeppnisstaða fjárfest-
ingarlánasjóða.
Fijálsræðisstefna
Ráðstafanir ríkisstjómarinnar
em nauðsynlegar til að takast á
við þann vanda sem leiðir af því
að lát er að verða á góðærinu.
Með auknu frjálsræði varða þær
leiðina fram á veginn og gera efna-
hagslífíð nútímalegra og styrkara.
Höfundur er efnahagsráðgjafi
ríkissjjómarinnar.
Borgarstjórn:
Tillaga um
könnun á
þörf fyrir
Ferðaþjón-
ustu fatlaðra
BORGARSTJÓRN sam-
þykkti samhljóða á fundi
sínum á fimmtudag að vísa
til fjárhagsáætlunar, til-
lögu frá Helgu Jóhanns-
dóttur borgarfulltrúa
Sjálfstæðisflokksins, um
könnun á þörfum fatlaðra
á Ferðaþjónustu fatlaðra.
í tillögu Helgu felst að gerð
verði könnun á þörf fyrir
Ferðaþjónustu fatlaðra og þá
einkum haft í huga að lengja
opnunartíma þjónustunnar og
stytta þann fýrirvara sem
áskilinn er um pantanir á þjón-
ustu.
Þessi fyrirvari getur verið
mjög langur, eins og nú er
ástatt, allt upp í þijá og hálfan
sólarhring um helgar. Þetta
þýðir að panta verður þjónustu
sem óskað er eftir á mánudags-
kvöldi eigi síðar en fyrir
klukkan 16 föstudaginn áður.