Morgunblaðið - 11.12.1987, Blaðsíða 10
10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 1987
Vatnið
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Guðmundur Daníelsson: Vatnið.
Skáldsaga. Bókaútgáfa Menning-
arsjóðs. Reykjavik 1987.251 bls.
Guðmundur Daníelsson á að baki
meira en hálfrar aldar rithöfundar-
feril. Ritaskrá hans telur yfir 50
verk og sjálfur er hann orðinn 77
ára gamall. Hann er að sjálfsögðu
einn af þekktustu og virtustu rithöf-
undum þjóðarinnar. Þrátt fyrir háan
eldur er hann í fullu ijöri til skrifta
að því er virðist. Á þessari bók er
a.m.k. engin leið að greina elli-
merki. Það eitt sér maður að
lífsreyndur maður og þrautþjálfaður
höfundur heldur um penna.
Óneitanlega finnst mér ég færast
mikið í fang að fara að rita um jafn
mikilhæfan höfund og Guðmundur
Daníelsson er. Ég tel mig á engan
hátt þess umkominn að gera neina
úttekt á verki hans. Þetta verður því
lítið annað en kvittun fyrir lestur
með þakklæti fyrir þá eftirminnilegu
stund sem lesturinn tók.
Þessi bók höfundar ber ótvíræð
höfundareinkenni hans, sem komu
snemma fram og ég man raunar vel
eftir þegar ég las á unglingsárum Á
bökkum Bolafljóts. Það er einhver
undarleg dýpt og mér liggur við að
segja myrkur í mannskilningi hans.
Ég fann til einhvers geigs er ég las
þá bók. Og í öllum bókum Guðmund-
ar sem ég hef lesið er að finna
einhvem óhöndlanlegan og óútskýr-
anlegan sannleika, sem kemur ekki
alltaf notalega við lesandann.
Kannski er það af þessum sökum sem
Guðmundur hefur aldrei orðið neinn
tískuhöfundur. Því að enginn getur
kvartað yfir skorti á stílsnilld eða
öðrum þeim formsins gæðum sem
menn vilja að ritverk séu prýdd.
Það er erfitt að lýsa þessari sögu
Guðmundar því að yfirborð hennar
og atburðarás segir ekki mikið. En
svið sögunnar virðist vera Þingvalla-
vatn og jörðin Nesoddi þar á
bakkanum og raunar Þjóðgarðurinn
sjálfur eins og hann leggur sig. Eyj-
an Bjartey í Vatninu kemur og mikið
við sögu. Bára Álfsdóttir er aðalper-
Guðmundur Daníelsson
sóna sögunnar. Hún er alin upp á
Nesbala, dóttur útlends veiðimanns
sem drukknaði í Vatninu. Bára á
heima á Nesodda ásamt móður sinni
og stjúpföður. Nú, móðir Báru fyrir-
fer sér í vatninu, hverfur þar til
elskhuga síns. Og Bára endar þar
líka ævidaga sína ásamt sínum ást-
vini.
Þessi saga er að mínu viti magn-
þrungin ástarsaga. Hún íjallar um
ást milli manna, en einnig djúpa ást
til náttúrunnar, til Vatnsins sem býr
yfir því dularafli að draga alla sem
elska það til sín.
Höftindur kafar djúpt í samskipti
manns og náttúru, svo djúpt að eign-
arréttarhugtakið leysist upp og erfítt
verður að vita hver á hvem. Eignar-
réttarhugtakið verður raunar bæði
fáránlegt og hlægilegt, þegar náttúr-
an er orðin söluvara. Það verður
þannig hjákátlegt þegar kaupmaður-
inn í Reykjavík kaupir jörð Báru og
þykist eiga hana. Friðlýsingarstefna
ríkisstjómarinnar verður líka furðu-
lega utangama þegar hún er séð í
þessu ljósi. Það er eitthvað allt annað
að _„eiga“ land og að „njóta" þess.
í þessari bók sinni hreyfir Guð-
mundur Daníelsson vissulega við
mikilvægum spumingum og gerir
það sums staðar svo vel að eftir-
minnilegt verður. Þessi saga er
ákaflega íslensk í orðsins bestu
merkingu. Það er í henni rammur
safi blóðs og moldar.
Vatnið er skáldsaga þeirrar gerðar
að hún á það skilið að vel sé eftir
henni tekið og að hún verði lesin af
mörgfum.
Stundir verða að árum
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Óskar Þórðarson frá Haga:
Á HLJÓÐUM STUNDUM.
Kvæði. 108 bls. Hörpuútgáfan.
1987.
Þeir, sem lásu Æskuna í gamla
daga, litu á Óskar Þórðarson frá
Haga sem eins konar lárviðarskáld.
Hann var líka fyrirmynd þeirra sem
reyndu að yrkja fyrir Æskuna. Dag
einn var bemskan að baki og búið
að segja upp áskrift að Æskunni.
Sjálfsagt hefur maður búist við að
einn góðan veðurdag tækju að koma
út bækur eftir þetta ágæta skáld.
En árin liðu, fleiri og fleiri, hraðar
og hraðar; og sýnt var að skáldið,
sem forðum orti í Æskuna, hafði
snúið sér að öðru. Þar til fyrir fjór-
um árum að Óskar sendi frá sér
endurminningar, maður kominn á
efri ár. Nú koma svo ljóð hans, ort
á hálfri öld, hin elstu frá 1936. Þá
var Óskar sextán ára. Og orti vel
— fyrir sinn aldur, mjög vel. Þar
fór gott efni. En Óskar varð ekki
atvinnurithöfundur heldur erfiðis-
maður; og segir nú um sjálfan sig
að hann kæri sig »kollóttan um
stefnur, ef einhverjar em, en leggur
afurð sína í skúffu og hirðir ekki
um að sníða af vankanta.«
Þótt safn þetta sé allmikið að
vöxtum er berlegt að skáldskapur-
inn hefur verið Oskari tómstunda-
iðja. Hann hefur að sönnu fylgst
með breytingum þeim sem orðið
hafa á ljóðlistinni þá hálfu öld sem
safnið spannar og lagað sig eftir
þeim að nokkm. Erfitt er þó að
stíga þess háttar skref til fulls fyr-
ir þann serh mótaður er af öðmm
tíma, einkum ef skáldskapariðkan-
imar em hjáverk einungis. En sem
dæmi þess hvemig Óskar leitast við
að koma tíl móts við nýja tíma, án
þess þó að hverfa frá uppmna
sínum, dettur mér í hug að taka
ljóð sem heitir Vinátta.
A vináttu okkar
í vöku
og reynd
ég veit ekki skil
í minningu þess sem við
fundum
og misstum
engin íjarlægð er til
og þrátt fyrir allt
er það hamingja okkar
að hafa mætst
ég rétti þér hönd
til að horfast í augu við draum
Óskar kallar ljóðagerð sína tóm-
stundagaman en kveðst þó vona að
lesandinn hafi nokkra ánægju af
að lesa kvæðin sín. Það hafði undir-
ritaður, en svarar ekki fyrir aðra.
Þegar öllu er á botninn hvolft er
safn þetta of seint á ferð, allt of
seint. Eitt vil ég þó undan skilja:
Ferskeytlur hefur Óskar ort og
skipar allnokkrum þeirra aftast í
bókinni. Svo lífseigt er það form
að litlu breytir hvort góð vísa var
ort fyrir fimmtíu ámm eða — í
gær! Og stökur Óskars eru smelln-
ar; eins og raunar fleira í þessari
bók.
Úr einu atriða leikritsins Hinn eini sanni Seppi eftir Tom Stoppard.
Ljósmynd/G.Sv.
Leikgleði í Dynheimum
Leiklist
Bolli Gústavsson í Laufási
Leikklúbburinn Saga á Akur-
eyri. Hinn eini sanni Seppi eftir
Tom Stoppard. Leikstjóri: Skúli
Gautason.
Leikklúbburinn Saga á Akur-
eyri hefur starfað í rúman áratug.
Hann varð til eftir námskeið í leik-
list, sem haldið var á vegum
æskulýðsráðs bæjaríns veturinn
1975 til ’76. Síðan hefur starfsem-
in eflst og félögum ijölgað og
þegar árið 1978 fékk Saga inn-
göngu í Bandalag íslenskra leik-
félaga. Lengst af hafa sýningar
klúbbins verið í félagsmiðstöðinni
Dynheimum á Akureyri, sem er í
næsta nágrenni við aðalleikhús
bæjarins. Félagar Sögu em ungir
að ámm og með réttu má segja,
að klúbburinn sé vettvangur ný-
liða, sem þó em komnir misjafn-
lega langt áleiðis á reynsluvegi
Thalíu. Þetta er því leikhús eftir-
væntingar og fyrirheita og ekki
ofsögum sagt, að ánægjulegt sé
að koma á leiksýningu í stærsta
salnum í gamla Lóni eða Dyn-
heimum, eins og húsið heitir nú.
Raunar er aðstaða þar býsna góð,
m.a. ágæt lýsing og vönduð tæki
til hljómflutnings. Þá er hátt til
lofts í salnum, svo áhorfendur
eiga létt um andardrátt og líður
í alja staði vel.
Á fmmsýningu á Hinum eina
sanna Seppa eftir Tom Stoppard
ríkti ósvikin leikgleði, sem verkið
gefur ærið tilefni til. Er um að
ræða skoplegan útúrsnúning á
dæmigerðu sakamálaleikriti með
hnyttinni þátttöku tveggja gagn-
rýnenda, sem sitja í hliðarstúku
og hafa að ýmsu að hyggja á
meðan á sýningu stendur og meira
en góðu hófi gegnir, áður en yfir
lýkur. En höfundurinn, Tom
Stoppard, sem upphaflega bar
nafnið Straussler, er tékkneskur
Breti og víðkunnur fyrir frumleg
leikhúsverk. Hann hóf ritferil sinn
sem blaðamaður í Bristol á Eng-
landi, en fluttist síðar til Lundúna
og starfaði þar á eigin vegum,
þ.e. „freelance". Fyrst kom hann
fram sem leikritahöfundur árið
1960 og var leikrit hans „A Walk
on the Water" sýnt í bresku sjón-
varpi 1963 og á sviði í Hamborg
og Vínarborg árið 1964. Síðan
. hefur hann skrifað fjölda verka
fyrir sjónvarp og útvarp, auk þess
sem virt leikhús víða um heim
hafa sýnt leikrit hans, eitt þeirra
„Albert’s Bridge" hlaut viður-
kenninguna „Prix Italia" 1968.
Og allt til þessa dags hefur Stopp-
ard notið gengis í hörðum heimi
óvæginnar samkeppni, sem
ósjaldan verður honum að yrkis-
efni, og þá er hann snjallastur í
beinskeyttri ádeilu og í nákvæmri
beitingu orðaleikja. Það veltur því
á miklu að vel sé til þýðinga van-
dað og hefur Guðjón Olafsson
a.m.k. gætt þess, að snara Seppa
á lýtalausa íslensku og lipra. Og
greinilega gætir leikstjórinn Skúli
Gautason þess að leikarar komi
textanum vel og greinilega til
skila. Er býsna gaman að fylgjast
með því, hversu þeir vanda fram-
sögn og þó án þess að draga úr
hressilegum og óþvinguðum við-
brögðum. Friðþjófur í. Sigurðsson
og Magnús Sigurólason leika
gagnrýnendur og lætur Magnúsi
sérlega vel að ærslast og leika
snaggaralega persónu. Eru þeir
félagar kostulegar andstæður,
enda vel við hæfi í þessu tilviki.
Inga Vala Jónsdóttir er skondin
lítil yfirstéttarfrú og hressilega
ýkt, en ekki fer á milli mála, að
nokkurs er að vænta af Þráni
Bijánssyni, sem leikur alvörugef-
inn og dularfullan major í hjóla-
stól. Aðrir Ieikarar eru þau María
Loftsdóttir í hlutverki ungrar
blómarósar, Þóra A. Jósefsdóttir
leikur frú Puðu, Haraldur Daví-
ðsson sjarmörinn Símon Graf-
stein, Ámar Kristinsson hinn
ábúðarmikla Seppa lögreglufor-
ingja og Rebekka Þráinsdóttir
sýnir mikið þolgæði í hlutverki
líks, sem liggur á senunni frá
upphafi til enda sýningarinnar.
Það er ástæða til að fagna sýn-
ingu sem þessari og hvetja fólk
til þess að styrkja þá listrænu
viðleitni og njóta þeirrar ósviknu
leikgleði, sem er við völd þessa
dagana í Dynheimum. Og víst er,
að leikstjórinn hefur unnið vel.