Morgunblaðið - 11.12.1987, Blaðsíða 17
17
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 1987
tölubætur gagnslausar með öllu og
má líkja þeim við stíflu á floti.
Öðru máli gegnir í þessu efni um
fastgengisstefnuna. Hún veitir
þorra seljenda vöru og þjónustu það
aðhald um að halda verðhækkunum
í ske§um sem ekki verður umflúið
fyrir utan það, að innflutt vara, sem
er svo stór liður í útgjöldum heimila
hér á landi hækkar ekki nema um
erlendar verðhækkanir sé að ræða.
Það má vekja athygli á því, að frjáls-
ræði það í viðskiptum við önnur lönd
sem við nú búum við gerir fastgeng-
ið að enn virkara tæki en áður var
til þess að halda verðbólgu í skefjum
og tiyggja þar með kaupmátt launa.
Nú er varla til sú framleiðslustarf-
semi fyrir innlendan markað, sem
ekki á beint eða óbeint í samkeppni
við innflutning. Þetta var á annan
veg, þégar dulbúnum gengislækk-
unum, svo sem útflutningsbótum
og höftum, var beitt til þess að
hindra það að innlend verðbólga
ylli verulegum halla á viðskiptajöfn-
uði. Þá var innlendi markaðurinn
þannig „girtur af“ gagnvart áhrif-
um erlendis frá, þannig að gengis-
skráningin hafði ekki þau verðlags-
áhrif, sem nú. Verkalýðshreyfingin
var þá oft höll undir þá skoðun, að
slíkar dulbúnar gengishækkanir
voru almenningi hagstæðari en hin-
ar ódulbúnu. Þó að það sé að vísu
á misskilningi byggt, þá var þessi
afstaða skiljanleg vegna þess að
dulbúnu gengislækkanimar höfðu
ekki þau beinu áhrif á vísitölu fram-
færslukostnaðar eins og þær
ódulbúnu.
En eftir það að við gerðumst
aðilar að EFTA og þeim samningum
sem í kjölfar þess voru gerðir við
Efnahagsbandalag Evrópu myndi
afturhvarf til uppbóta- og hafta-
stefnunnar skaða aðstöðu okkar á
erlendum mörkuðum svo, að um það
hygg ég að sé ekki lengur ágreining-
ur, hvorki milli þeirra stjómmála-
flokka, sem nú eru starfandi né
stjómmálamanna, að þesskonar úr-
ræði séu óraunhæf.
Nú segja vafalaust margir sem
svo, að vissulega væri það mjög
æskilegt að geta haldið genginu
fostu, en miðað við núverandi að-
stæður í íslenzku efnahagslífí sé
fastgengisstefna óraunhæf. Það
skal síður en svo vefengt að þröngt
sé í búi hjá ýmsum þeim atvinnu-
greinum, sem framleiða til útflutn-
ings eða eiga í harðri samkeppni
við innflutta vöm vegna kostnaðar-
hækkana hér innanlands og að því
er snertir útflutning til Banda-
ríkjanna vegna gengisfalls dollar-
ans. Einhver leiðrétting á genginu
er því sennilega forsenda raun-
hæfrar fastgengisstefnu, enda getur
gengi sem leiðir annaðhvort til stór-
fellds viðskiptahalla eða atvinnu-
leysis aldrei orðið „fast“ gengi. En
gengisfellingar, sem bættar eru að
fullu með hærra kaupi, bæta ekki
afkomu þeirra atvinnugreina, sem
þannig á að hjálpa, nema aðeins um
stundarsakir. Það getur því komið
til kasta launþegasamtakanna að
meta það, hvort þau vilji taka á sig
éinhveijar stundarfómir gegn lo-
forði stjómvalda um óbreytt gengi,
til loka þess tímabils, sem samið er*
fyrir og fá þannig í aðra hönd þá
raunhæfustu kaupmáttartryggingu,
sem völ er á.
Almennar kauphækk-
anir eða breytt launa-
hlutföll
Hér að framan hafa einkum verið
rædd skilyrðin fyrir þvi, að hækkun
kaupgjalds geti leitt til hækkunar
raunlauna eða kaupmáttar, og
hvemig kaupmáttinn megi tryggja.
En er það nú þetta, sem kjaradeilur
þær, sem nú standa fyrir dyrum,
snúast fyrst og fremst um? Mér er
það Ijóst, að í huga mikils fjölda
launamanna em önnur atriði, er
launabaráttunni tengjast öllu mikil-
vægari en þau, sem hér hafa verið
rædd og má þar einkum nefna átök-
in um launahlutföll. Þessu sjónar-
miði til stuðnings má nefna það, að
í kröfugerð ýmissa launþegasam-
taka svo sem Verkamannasam-
bandsins, virðist, ef marka má
frásagnir fjölmiðla — sjálfa kröfu-
gerðina hefí ég ekki séð — vera lögð
megináherzla á bætt kjör þeirra,
sem lægstu launin hafa og þeirra,
sem dregist hafa aftur úr, vegna
launaskriðsins, sem átt hefir sér
stað frá þvi að síðustu samningar
vom gerðir.
Ekki er vafi á því, að þessi stefnu-
mörkun er í frillu samræmi við
almenna réttlætiskennd og þó að
svigrúmið til þess að veita raun-
hæfar kjarabætur verði vafalaust
minna á næsta ári en því, sem nú
er að líða, þá eykur slíkt einmitt
nauðsyn á því að þetta takmarkaða
svigrúm verði notað í þágu þeirra,
sem mesta hafa þörfina.
En stóra vandamálið í sambandi
við framkvæmd slíkrar stefnu, sem
lrtUl ágreiningur virðist vera um, er
það, hvemig afmarka megi þá hópa.
sem einkum hafa þörf fyrir kjara-
bætur, svo að það sem gert er
breiðist ekki út um allt þjóðfélagið
og endi í verðbólgu, sem leiði til
þess, að enginn verði betur settur
en áður. Hér má nefna lágmarks-
launin, sem svo mjög hafa verið til
umræðu að undanfömu og áherzla
virðist lögð á i kröfum Verkamanna-
sambandsins, sem út af fyrir sig er
í fullu samræmi við hina mörkuðu
kjaramálastefnu. Vissulega ættu
allir að vera sammála um það, að
gera beri það sem unnt er til þess
að öllum megi tryggja lágmarks-
laun, sem telja megi „mannsæm-
andi“ þó að það sé nú að visu æði
óákveðið hvað í því felst. En bæði
hér á landi og annars staðar, sem
slíkt hefir annaðhvort verið lögboðið
eða samið um milli launþega og
vinnuveitenda, hafa reynst miklir
örðugleikar á því að tryggja það að
slík lög eða samningsákvæði næðu
tilgangi sínum. Það virðist vera rík
tilhneiging til þess í öllum þjóðfélög-
um, óháð því hvemig efnahagsmál-
um er skipað, að tekjuskiptingin og
launahlutföilin, sem eru einn mikil-
vægasti þáttur hennar, séu háð
einhverskonar ósveigjanleika eða
„inexorabilia" eins og mig minnir
að ég hafi einhvemtíma heyrt eða
séð Halldór Laxness orða það, þótt
hann væri þá að vísu að tala um
annað en tekjuskiptingu og launa-
hlutföll.
Hagfræðingar hafa hreyft þeirri
mótbáru gegn lágmarkslaunum að
hætta væri á því, að þau leiddu til
meira atvinnuleysis meðal þeirra,
sem þau ættu að hjálpa, og hefír
gjaman verið í því sambandi vitnað
í þá leiðinlegu staðreynd, að í kjöl-
far þeirrar launajöfiiunar, sem átt
hefir sér stað í Bandaríkjunum mitli
hvítra manna og svartra — nokkuð,
sem flestir ef ekki allir okkar Islend-
inga teljum sjálfsagt réttlætismál —
hefir siglt stóraukið atvinnuleysi
svertingja.
í okkar verðbólguþjóðfélagi er
þessi hætta ekki fyrir hendi nema
að takmörkuðu leytL En þar hefir
annað komið tfl, sem valdið hefir
þvi, að launajöfnun sú sem reynd
hefir verið að stefna að, hefir ekki
borið tilætlaðan árangur, 'en það er
hættan á því, að launahækkanir
þær, sem samið hefir verið um fyrir
þá lægst launuðu fari upp allan
launastigann, þannig að eini árang-
urinn af þessu verði aukin verð-
bólga, en telguskipting og
launahlutföll haldist óbreytt.
Þó að beinir allsheijarsamningar
um lágmarkslaun öllum til handa,
mismunandi þó fyrir fagiærða og
ófaglærða, sem er eðlilegt, hafi mér
vitanlega ekki verið gerðir fyrr en
um síðustu áramót, þá hefir ASÍ
um langt skeið lagt áherzlu á það
að lægstu kauptaxtar hækkuðu
meira en þeir hærri og síðustu 4
árin, eða frá því að almennir kjara-
samningar voru gerðir um áramótin
1983-84 hefir þetta verið tekið
fastari tökum en áður. En þrátt
fyrir það sem gert hefir verið í þessu
efni, þá er því nú haldið fram af
hálfu ýmissa formælenda verkalýðs-
hreyfingarinnar, að launamisrétti
hafi aldrei verið meira en nú. Ég
hefi nú að v!su ekki séð neinar óve-
fengjanlegar tölur, er staðfesti þá
fullyrðingu en vafalaust er einhver
sannleikskjami í þessu, því að ef
launaskrið verður snar þáttur í því
kaupgjaldi sem greitt er, þá er ólík-
legt að það sé „litli maðurinn", sem
þar ber mest frá borði. En áreiðan-
legar upplýsingar um það hve mikið
kveði að hinu mjög umtalaða launa-
skriði munu aðeins i takmörkuðum
mæli vera fyrir hendi og sjálfsagt
er erfitt að afla þeirra. Alþýðusam-
bandið hefir ásakað bæði vinnuveit-
endur og ríkisstjóm um það að ekki
hafi verið staðið við þá „þrihliða”
samninga, sem gerðir vom fyrir
síðustu áramót, þar sem kenna
megi þessum aðilum um stórfellt
launaskrið og sérsamninga við ein-
staka starfshópa þar sem samið
hafi verið um allmiklu meiri kaup-
hækkanir en í hinum almennu
kjarasamningum auk þess sem
skattar hafi hækkað meira en ráð
hafi verið fyrir gert, þegar þríhliða
samkomulagið var gert. Ekki skal
hér dæmt um réttmæti slíkra ásak-
ana enda hefir samkomulagið án
efa sumpart verið munnlegt og fall-
ið undir það sem engilsaxar kalla
„gentlemen’s agreement".
Þetta breytir þó engu um það,
að þríhliða viðræður og samkomulag
milli ríkisstjómar og beggja aðila
vinnumarkaðarins er skilyrði þess,
að geiðir samningar nái a.m.k. að
einhveiju leyti þeim árangri sem
þeir aðilar er samningana gera
stefna að. Það væri fásinna að bú-
ast mætti við því að hægt væri að
bæta hag láglaunafólks með því
einu að knýja atvinnurekendur til
þess, að semja um einhveija kaup-
hækkun að krónutali en skilja svo
alla enda eftir lausa hvað snertir
flármögnun kauphækkananna. '
Sjálfvirkar vísitölubætur leysa hér
engan vanda eins og grein hefir hér
verið gerð fyrir.
Það gegnir í rauninni furðu, þeg-
ar forystumenn launþegasamtaka ■
eru gagnrýndir fyrir það, að taka
þátt í slíkum þríhliða viðræðum og
jafnvel ásakaðir fyrir þýljmdi og
undiriægjuhátt gagnvart stjómvöld-
um. Slíkir menn lifa í fortíðinni og
gera sér ekki grein fyrir þeirri
grundvallarbreytingu sem verður á
allri aðstöðu í kjaramálum þegar
horfið er frá gullfæti eða föstu gengi
og tekinn upp pappírsfótur og fljót-
andi gengi. Fyrmefnda peninga-
kerfið tryggði það, að atvinnurek-
endur gátu ekki samið á kostnað
annarra en sjálfra sín og þá vom
öll afskipti stjómvalda af kjara-
samningum óþörf. En í síðara tilvik-
inu verður það algeriega háð stefnu
stjómvalda í peninga- og gengismál-
um hvort hinir gerðu samningar
verða „verðbólgusamningar" eins
og það orð hafi verið skilgreint héi
og hafa þá engar kjarabætur í föi
með sér þar sem þær em sóttar :
vasa launþeganna sjálfra eða hvort
þeir leiða til einhverra raunhæfra
kjarabóta.
Miðað við slíkar aðstæður væri
það beinlínis ábyrgðarleysi af verka-
lýðsfoiystunni gagnvart umbjóð-
endum sinum ef hún ekki gerði sitt
til þess að fá einhveija tryggingu
stjómvalda fyrir því, að kjarabætur
þær, sem um er samið verði ekki
þvi sem næst sjálfkrafa að engu þvi
að þrátt fyrir það, sem urskeiðis
hefir vafalaust farið frá því að
síðustu kjarasamningar vora gerðir
þá sýnist mér iauslega áætlað, að
kaupmáttur launa hafi vaxið álíka
mikið eða jafnvel meira en síðastlið-
in 10 ár samanlagt. Einhver kynni
nú að segja að þetta sé góðu ár-
ferði að þakka en ekki forystu
launþegasamtakanna. Auðvitað er
það góðærið, sem er undirstaða
kjarabótanna en gott árferði og
hagvöxtur leiðir ekki sjálfkrafa til
bættra kjara launþega. Um slíkt
þarf auðvitað að semja.
í upphafi þessarar greinar var
vikið að þeim ótta, sem þegar gætir
meðal almennings að meiri eða
minni átök séu nú framundan á
vinnumarkaðinum með þeim óþæg-
indum, sem slikt veldur hinum
óbreytta borgara. Skal nú aftur vik-
ið að þessu í lok greinarinnar.
Það er auðvitað mál verkalýðs-
hreyfingarinnar hvaða löglegum
tækjum hún beitir til þess að ná
árangri í baráttu sinni. Vissulega
þrýsta hótanir sem vinnustöðvanir
og framkvæmd þeirra á atvinnurek-
endur um það að semja, því að þeir
vilja forðast þann kostnað og óþæg-
indi sem vinnustöðvun bakar þeim.
En nú sem oft áður hefir það
vakið nokkra furðu mína þegar
reyndir verkalýðsleiðtogar tala eins
og þeir hafi ekki áttað sig á þeirri
gjörbreyttu aðstöðu í kjaramálum
sem breytingin frá gullfæti til geng-
isflots, ef svo mætti segja, veldur.
A gullfótartímabilinu var hægt að
selja punkt þar sem samningagerð-
inni lauk og kauphækkanir og
raunhæfar kjarabætur fylgdust að.
Ef kaupkröfrir vom óhóflegar gat
slíkt valdið atvinnuleysi, en slíkt var
jafnan tekið með í reikninginn þegar
kröfumar vom mótaðar. En nú
standa aðilar vinnumarkaðarins, ef
þeir em látnir einir um samninga-
gerðina gagnvart þeirri .stóra
spumingu óleystri hvemig §ár-
magna skuli þær kauphækkanir,
sem um hefir verið samið. Það kem-
ur svo í hlut ríkisstjómar og
bankakerfisins að skera úr því,
hvort nauðsynlegt sé að velta öllum
verðhækkunum yfir í verðlagið með
gengislækkun og lánsfiárþenslu eða
hvort atvinnurekendum sé ætlað að
taka einhvem hluta kauphækkan-
anna á sig. Auðvitað verður niður-
staðan í þessu efni háð mati
sljómvalda, en ég hygg, að spum-
ingin sé um allt eða ekkert, þannig
að millistig, þar sero gert væri ráð
fyrir því að verðhækkununum sé
einhvem veginn skipt milli atvinnu-
rekenda og neytenda séu óraunhæf.
Annaðhvort verður gengið fellt eða
ekki, þannig að ef um hóflegar
kauphækkanir að mati stjómvalda
er að ræða þá verður genginu ekki
breytt sem þýðir, að atvinnurekend-
ur bera kauphækkanirnar að mestu,
eða gengisfelling á sér stað nægi-
lega mikil til þess að fyrirtækin
hafi svipaða aflcomu og var áður
en hinir nýju kjarasamningar vom
gerðir.
Þótt mótsagnakennt kunni' að
virðast má draga þá ályktun af þvi
sem hér hefir verið sagt að vinnu-
veitendur geta stundum talið sér
hagkvæmara að semja um miklar
kauphækkanir en litlar, því að i
fyrra tilvikinu verður auðveldara að
sannfæra stjómvöld um nauðsyn
gengisfellingar en í þvi siðara. Þessi ’
mótsögn verður e.Lv. enn auðsærri
er við hugleiðum, að af þessu leiðir
að skoðanir öfgamanna í báðum
herbúðum falla saman þannig að
annarsvegar em óróaseggir í hópi
launþega, sem vilja átök og óraun-
hæfar kauphækkanir og hinsvegar
skammsýnir einstaklingar úr röðum
atvinnurekenda sem vilja verðbólgu-
samninga sem samkvæmt þeirri
skilgreiningu sem hér hefír verið
gefin kostar atvinnurekendur ekkert
þegar á heildina er litið annað en
þau vandræði sém af verðbólgunni
leiða fyrir alla. En til þess að gerð-
ir samningar verði verðbólgusamn-
ingar þurfa atvinnurekendur á
einhveiju að halda sem „þiýstir" á
ríkisstjómina að hverfa frá fast-
gengisstefnunni og hvað er þá betra
en miklar og almennar kauphækk-
anir að undangengnum verkfallsá-
tökum?
Höfundur er fyrrverandi prófess-
or við viðskiptaf ræðideild Háskóla
íslands. Hann var um langt árabil
alþingismaður fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn íReykjavíkogeinn belzti
talsmaður flokksins i efnahags-
málum svo ográðunautur ríkis-
stjómarinnar um iratugaskeið.
Svo sem : Rafmagrrúrakvélar, hár)
hnakkapúðar ogAiaðvogir.
ur, krulluiárn,,frarblásarar, hitapúðar,
Og enniremur,: Hraðsuðukatla, hrærivótúr, djúpsteikingafpotta, rafmagnspotta,
pönptir, potta, mlnúpJQrill, kaffikönmjr, ryksugur, öll sjaérri heimilistækjfeldhús
og baðinnréttingaf 'fataskápar, jóiaserlur og perunPutiserlur ofl. oþS
LÆKJARGÖTU 22 HAFNARfIRÐI SÍMI 5)