Morgunblaðið - 30.03.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. MARZ 1988
Viðhorf í orkumálum
og verkefni Orkustofn-
unar í næstu framtíð
eftir Jakob Björnsson
1. Inngangxir
I þessari grein verður fyrst fjall-
að um horfur í alþjóðlegum orku-
málum, sérstaklega varðandi olíu-
verð, og í framhaldi af því rætt um
stöðu og horfur í íslenskum orku-
málum, sem eru vissulega tengd
hinum alþjóðlegu. í ljósi þessara
viðhorfa verður því næst fjallað um
helstu rannsóknarverkefni sem bíða
úrlausnar hjá Orkustofnun í næstu
framtíð, og að endingu vikið að
stöðu stofnunarinnar til að takast
á við þessi viðfangsefni.
2. Breytt viðhorf
í orkumálum
2.1 Viðhorf í alþjóðlegum orku-
málum.
Ástand og horfur í alþjóðlegum
orkumálum hafa breyst verulega á
undanförnum árum. Um og upp úr
1980 var olíuverð hátt. Skráð verð
var um og yfír 40 USD á tunnu á
verðlagi 1987. Flestir áttu þá von
á að þetta verð yrði varanlegt, jafn-
vel að það hækkaði enn meir. Meg-
inþátturinn í orkumálastefnu flestra
vestrænna iðnríkja var þá að draga
sem mest úr notkun olíu. Það var
einnig stefna íslenskra stjómvalda.
Það er m.a. þessi stefna sem hefur
leitt til þess að jarðhiti sér nú fyrir
85% af húshitunarþörf landsmanna,
og að hitun með olíu er nær horfín.
Hún hefur einnig stuðlað að olíu-
spamaði þar sem aðrir orkugjafar
urðu ekki með góðu móti nýttir,
eins og í fiskiskipaflotanum. (Sjá
1. mynd).
Allt er þetta nú breytt. Olíuverð
hefur stórlækkað. Það komst niður
fyrir 10 USD á tunnu á miðju ári
1986 á uppboðsmarkaðinum í Rott-
erdam, en var 51 USD á tunnu
þegar það var hæst, í janúar 1981,
reiknað á sama verðlagi. Sem
stendur er verðið á uppboðsmarkað-
inum um 14 USD á tunnu.
Nú búast flestir við að olíuverðið
haldist svipað og nú í megindráttum
fram um miðjan næsta áratug eða
svo, en hugsanlega með miklum
skammtímasveiflum (innan ársins
eða frá einu ári til hins næsta).
2.2 Viðhorf í íslenskum orkumál-
um.
Breytt samkeppnisstaða inn-
lendrar orku gagnvart innfluttri.
Þessi þróun olíuverðsins hefur
gerbreyttt samkeppnisstöðu raf-
orku og jarðhita gagnvart olíunni á
sviðum þar sem um samkeppni er
að ræða, eins og t.d. í húshitun-
inni. Frá árinu 1983, þegar olíuverð
var hæst hér á landi, og niður í
áætlað meðalverð ársins í ár, hefur
verð á gasolíu lækkað um 65% að
raunvirði. Verð á heitu vatni frá
Hitaveitu Reykjavíkur hefur á sama
tíma hækkað um 18% að raunvirði;
verð á óniðurgreiddri raforku frá
Rafmagnsveitum ríkisins til hús-
hitunar lækkað um 26%, og á niður-
greiddri raforku um 23%. (Sjá 2.
mynd).
Samkeppnisstaða innlendrar
orku á húshitunarmarkaðnum hefur
þannig stórversnað síðan 1983, og
við lesum nú í blöðum að margir
hafi hug á að taka upp olíukynd-
ingu að nýju, og jafnvel að ódýrara
sé að framleiða sjálfur rafmagn
með olíu í dísilstöð en að kaupa það
í smásölu af rafveitu. Þetta er raun-
ar ekki séríslenskt viðfangsefni.
Um þessar mundir dregur víða um
heim úr þeirri viðleitni til olíuspam-
aðar sem ríkt hefur frá fyrstu orku-
kreppunni og olíunotkun vex.
Skattlagning orku
Mörg ríki, eins og t.d. Danmörk
og Svíþjóð, hafa brugðist við olíu-
verðslækkunum síðustu tveggja ára
með breytilegri skattlagningu á
olíuvörur þannig að neytandinn
verður aðeins að takmörkuðu leyti
var við lækkunina. Hvað gerum við
í skattlagningu á orku? Við skatt-
leggjum raforku til allra annarra
nota en húshitunar og stóriðju, en
hvorki jarðvarma né olíu. Jarðvarm-
ann ekki vegna þess að hann er
fýrst og fremst notaður til hús-
hitunar; olíuna ekki af tillitssemi
við útgerðina. Við skattleggjum
heldur ekki eigin vinnslu á raforku.
Notandi, t.d. frystihús, sem kýs að
vinna eigin raforku í dísilstöð, borg-
ar engan skatt af þeirri vinnslu, en
söluskattur er lagður á ef hann
kaupir orkuna af rafveitunni í stað-
inn. Að auki á notandinn kost á
skattlausri olíu að heita má til
vinnslunnar.
það ekki eins ljóst hvað er til ráða.
Ein hugsanleg ráðstöfun er sú, að
hvetja alla rafhitanotendur, sem
eiga nothæfar olíumiðstöðvar, til
að setja þær í gott stand, koma
fyrir í þeim hitöldum og gefa þeim
kost á ótryggu rafmagni á lágu
verði á hitöldin. Þegar nóg er til
af rafmagni í landinu, eins og nú,
fengju þeir rafmagnið það ódýrt að
það ryður braut olíunni; í annan
tíma, þegar minna er um rafmagn,
væri olía notuð, og rafmagnið gæti
þá farið til verðmætari nota. Stýr-
ingin á notkuninni færi þannig fram
í gegnum rafmagnsverðið, sem
væri breytilegt eftir stöðunni í raf-
orkumálum hveiju sinni. Þetta hef-
ur þann kost að skapa sveigjanleika
á rafhitunarmarkaðinum, sem er
mikilvægt þegar óvissa ríkir um
þróun olíuverðs og búast má við
miklum sveiflum. Jafnframt myndi
þetta stækka markaðinn fyrir
ótryggt rafmagn hér á landi, en á
því er mikil nauðsyn, eins og oft
Jakob Björnsson
*
„A Orkustofnun er
saman komin mikil
þekking og reynsla,
sem orðið hefur til í
áranna rás, og er þjóð-
félaginu verðmæt eign.
Samdrátturinn má ekki
ganga svo langt að
þessari eign verði á glæ
kastað, uppbygging
undanf arandi ára gerð
að engu, þannig að
byggja þurfi nánast frá
grunni að nýju ef við-
horf breytast og verk-
efni aukast aftur.“
USD/fat
SkráÖ verö á hráolíu, (ftrabiau Light),
1. janúar ár hvert.
A verðlagi ársins 1987.
45
40
35
30
25
20
15
10
m
O R K USTO F N U N
1. Mynd
■iii.
II111 RR "
I I
I I I I I I I I I
I I I I I I I I I
I I I I I I I I I
II I R R R R I I
'73 '74 '75 ' 7G '77 '78 '79 '80 '81 '82 '83 '84 '85 '86 '87
Vilji stjómvöld halda fast við að
takmarka innflutning á olíuvörum
sem mest er ástæða til að endur-
skoða þessa skattlagningu. Koma
þar ýmsir kostir .til álita. en einnig
er ástæða til að taka til endurskoð-
unar sjálfa stefnuna, að draga sem
mest úr olíuinnflutningi. Eru sömu
rök fyrir henni og áður? Árið 1979
kostaði þessi innflutningur okkur
19,4% af útflutningstekjum okkar;
1987 7,6%. Vesturlönd eru ekki í
neitt svipuðum mæli og áður háð
olíunni frá Mið-Austurlöndum.
Viðbrögð orkufyrirtækja
Orkufyrirtækin þurfa að hugsa
sinn gang ef þau ætla ekki að verð-
leggja sig út af húshitunarmark-
aðnum. Fyrir hitaveitur kæmi þar
einkum til álita að hækka verulega
fastagjald en lækka orkugjald sam-
svarandi, þannig að orkugjaldið
verði samkeppnisfært við olíuna.
Margir eiga enn nothæfar olíukynt-
ar miðstöðvar í húsum sínum en
myndu líklega fæstir vilja aftengj-
ast hitaveitunni til að losna við
fastagjaldið. Þessi gjaldskrárbygg-
ing, með tiltölulega háu fasta-
gjaldi, en lægra orkugjaldi, er líka
í samræmi við samsetningu kostn-
aðarins hjá hitaveitum. Til lengri
tíma litið kunna menn að byggja
hús með olíukyndingu, í stað þess
að tengjast dýrri hitaveitu, ef olíu-
verðið helst lágt til langframa.
Fyrir rafhitunarmarkaðinn er
hefur verið rætt um, vegna vatns-
rennslissveiflna milli ára og til að
brúa bil milli virkjana. Sama hátt
mætti hafa á í nýbyggðum húsurtl
með olíukyndingu. Fyrir notendur
með beina rafhitun kemur þessi leið
ekki að haldi. Gagnvart þeim virð-
ist helst koma til álita svipuð leið
og minnst var á fyrir hitaveiturnar,
þ.e. hærra fastagjald með svo lágu
orkuverði að það keppi auðveldlega
við olíuna.^
Orkuspár
Orkuspámefnd sendi frá sér raf-
orkuspá á árinu 1985 sem ætlað
var að ná fram til 2015. Reynslan
af þeirri spá til þessa er sú, að árið
1985 var notkunin (leiðrétt fyrir
útihitastigi, en spáin miðast ávallt
við meðalhitastig) 26 GWh lægri
en spáin, 1986 41 GWh lægri, en
1987 20 GWh hærri. Spáin hefur
nú verið endurreiknuð á grundvelli
þessara reynslutalna, en með öllum
forsendum óbreyttum að undanskil-
inni mannflöldaspánni, sem nú er
lægri en áður. Niðurstöðumar sjást
á 3. mynd. Endurreiknaða spáin er
lægri en hin fyrri. Orkuspárnefnd
sendi á síðasta ári frá sér spá um
notkun jarðhita fram til 2015. Sést
hún á 4. mynd.
Báðar þessar spár taka einungis
mið af almennri notkun raforku og
jarðvarma og núverandi orkufrek-
um iðnaði en ekki af nýrri stóriðju.
Vöxtur almennrar raforkunotkunar
yfir þetta tímabil er um 2,5% á ári
að meðaltali borið saman við ná-
lægt 10% á ári um miðbik aldarinn-
ar og um 5,5% á ári upp úr 1980.
Vöxtur jarðvarmanotkunar er áætl-
aður á sama tímabili 1,2% á ári að
meðaltali borið saman við 7,5% árin
1973—1986, á árunum sem ég vil
kalla hitaveitutímabilið mikla. Þessi
samanburður sýnir vel hversu mjög
dregur úr vexti raforku- og jarð-
varmanotkunar hér á landi ef þess-
ar spár ganga eftir.
Ný not fyrir jarðvarma
hér á landi
Enda þótt jarðvarmaspáin feli
ekki í sér nýja jarðvarmafreka stór-
iðju þá felur hún í sér ýmiskonar
notkun jarðvarma sem hefur verið
lítil eða engin til þessa, svo sem til
fiskeldis og snjóbræðslu. 5. og 6.
mynd sýnir notkun til þessa tvenns
samkvæmt spánni. Notkun til fisk-
eldis er talin munu 15-faldast og
7,4-faldast til snjóbræðslu fram til
2015.
Ný stóriðja
Það hefur gengið mun verr að
selja orku til nýrrar stóriðju á und-
anfömum árum en menn gerðu sér
vonir um í byijun þessa áratugar.
Á síðasta ári fékkst sú niðurstaða,
að sem stendur væri ekki grundvöll-
ur undir kísilmálmverksmiðju á
Reyðarfirði, hvað sem síðar verður.
Þessi verksmiðja hefði orðið fremur
lítill stóriðjunotandi; með um 350
GWh fastaorkunotkun á árin. Á
síðasta ári varð einnig ljóst að
Alusuisse hafði ekki áhuga á að
standa að stækkun álversins í
Straumsvík. Tóku þá íslensk stjóm-
völd fmmkvæðið að frekari upp-
byggingu áliðnaðar á íslandi.
Starfshópur um stækkun álvers hóf
þá, samkvæmt rendumýjuðu um-
boði Friðriks Sophussonar, iðnaðar-
ráðherra, fmmathugun á hag-
kvæmni nýrrar álbræðslu í
Straumsvík, sem byggð yrði í
áföngum og hefði 180.000 tonna
afkastagetu á ári. Fóm fram óform-
legar viðræður milli starfshópsins
og nokkurra álframleiðenda í Evr-
ópu um myndun samsteypu til að
eiga og reka slíkt álver. Þessar
fmmathuganir leiddu til jákvæðrar
niðurstöðu um hugsanlega hag-
kvæmni slíks álvers, en mun ítar-
legri athuganir þurfa þó að fara
fram á henni áður en til nokkurra
ákvarðana kemur. Er hugmyndin
að sérstakt undirbúningsfélag ann-
ist þær athuganir, og er nú verið
að kanna hvort þessir álframleið-
endur hafa áhuga á að standa sam-
an að því. Fæst væntanlega úr því
skorið næsta sumar.
Slíkt álver notar um 2.400
GWh/a af fastaorku, auk nokkurrar
ótryggrar orku. Þegar haft er í
huga að vinnsla á fastaorku nam
3.656 GWh árið 1987 sést vel, að
um mjög stóran orkunotanda er að
ræða.Gert er ráð fyrir að álverið
gæti verið komið að fullu í gagnið
1994.
Ef ákveðið verður að reisa slíkt
álver hefur sú ákvörðun áhrif á
verkefni Orkustofnunar á næstu
ámm. Nú em fimm vatnsaflsvirkj-
anir á svonefndu verkhönnunarstigi
til að mæta þessari auknu raforku-
þörf, auk Blönduvirkjunar, sem er
í byggingu, og þijár jarðgufuvirkj-
anir koma einnig til álita í því sam-
bandi. Reisa þarf 2—4 vatnsafls-
virkjanir fyrir 1995 til að mæta
þörfinni, eftir því hvaða virkjunar-
staðir em valdir og því, hve margar
þessara jarðgufuvirkjana yrðu
reistar. Þótt virkjanir þessar séu á
verkhönnunarstigi er samt eftir við
þær ýmsar rannsóknir sem tengjast
lokahönnun og útboði. Að auki þarf
rannsóknir vegna jarðgufuvirkjan-
anna. Er nú verið að fara yfír það
hve mörg rannsóknarársverk hér
er um að ræða.
Útflutningur á raforku
Nú að undanfömu hefur mikið
verið rætt um útflutning á raforku
um sæstreng til Bretlandseyja.