Morgunblaðið - 29.06.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 1988
19. flokksráðstefna sovéskra kommúnista í Moskvu
• •
„Orlög ríkisins ráðast
á næstu fimm árum“
- sagði Míkhaíl Gorbatsjov í setningar-
ræðunni og gaf ófagra lýsingu á ástandinu
Reuter
Vegfarandi á leið fram hjá Lenin-bókasafnmu í Moskvu. í tilefni
flokksráðstefnunnar hafa opinberar byggingar verið skreyttar með
myndum af mikilsmetnum mönnum.
Moskvu. Reuter.
MÍKHAÍL Gorbatsjov, leiðtogi
Sovétríkjanna, hvatti í gær til
róttækra umbóta í stjórnmála-
og stjómkerfinu og sagði, að
landsmenn yrðu að losna úr
viðjum hins „steinrunna fortí-
ðarkerfis".
Gorbatsjov setti 19. flokksráð-
stefnu sovéska kommúnistaflokks-
ins með ræðu og talaði í hálfa
Qórðu klukkustund. Sagði hann,
að veigruðu Sovétmenn sér við
nauðsynlegum breytingum myndi
„perestojka", áætlun hans um
nútímalegt og lýðræðislegt þjóð-
félag, koma fyrir lítið.
Fólkið vill lýðræði
„Við getum ekki leyft „per-
estrojku“ að mistakast vegna
kreddutrúar og afturhaldssemi,"
sagði Gorbatsjov við ráðstefnufull-
trúana, sem eru 4.991 og alls stað-
Vitnaði í
Prótagóras
og Kennedy
Moskvu, Reuter.
MÍKHAÍL Gorbatsjov gekk í
ræðustól á flokksráðstefn-
unni sem hófst í gær með
bleikt eintak af ræðu sinni
um umbætur f sovésku
þjóðlífi. Sumir viðstaddra
sögðu litinn táknrænan fyrir
framtíðarsýn Gorbatsjovs.
„Við lítum á sósíalismann sem
mannúðlegt kerfí þar sem mað-
urinn er mælikvarði allra hluta,“
sagði leiðtoginn með vísan til
gríska sófistans Prótagórasar.
Gorbatsjov vitnar gjama í griska
heimspekinga og er þess
skemmst að minnast að þegar
hann átti fund með Frans Jósef
Strauss í Moskvu fyrr á árinu
vitnaði hann í Herakleitos og
sagði „Panta hrei“, eða „Allt
rennur" og átti með því við að
jafnvel Sovétkerfíð væri breyt-
ingum undirorpið. Nú var sem
sagt röðin komin að Prótagór-
asi, hinum fræga sófista, sem
sagði manninn mælikvarða þess
sem er en orð hans hafa verið
túlkuð á þann veg að enginn
„sannleikur" sé öðrum æðri.
En Gorbatsjov gerðist einnig
svo djarfur að vísa til Johns F.
Kennedys, fyrrverandi Banda-
rikjaforseta, er hann talaði um
„ný landamæri perestrojku".
Á meðan ræðunni stóð saup
Gorbatsjov öðru hveiju á vökva
sem líktist helst mjólk. Það var
og eitt fyrsta verk hans eftir
að hann komst til valda fyrir
þremur árum að segja drykkju-
skap Sovétborgara stríð á hend-
ur.
Sumir viðstaddra sögðu það
kaldhæðnislegt að Gorbatsjov
skyldi krefjast þess í ræðu sinni
að flokkurinn hætti að sliga
fundi og ráðstefnur með of stífri
dagskrá. Flokksráðstefnunni nú
er nefnilega ætlað að endur-
skipuleggja stjómkerfi landsins
á einungis fjórum dögum.
Upphaf ráðstefnunnar virtist
einnig í litlu samræmi við það
takmark Gorbatsjovs að innleiða
lýðræði. Fyrirfram hafði verið
ákveðið hvaða 112 menn
gegndu forsæti á ráðstefnunni
og var val þeirra samþykkt sam-
hljóða án nokkurra vífillengna.
ar að úr Sovétríkjunum. „Hér dug-
ir engin hálfvelgja. Á næstu fímm
árum munu örlög þessa ríkis verða
ráðin. Fólkið vill lýðræði, fullkom-
ið og fyrirvaralaust lýðræði."
Gorbatsjov vék að sögunni og
sagði, að þegar hann hefði komið
til valda árið 1985 hefði ríkið ver-
ið komið að fótum fram vegna
„skriffínnskualræðisins ... vegna
fyrirskipanaflóðsins af ofan“.
Sagði hann, að flokkurinn yrði að
láta af þeim leiða vana að skipa
fyrir um allt milli himins og jarðar
og greiða í þess fyrir því, að kjöm-
ar stjómamefndir fái að starfa í
friði.
Hroðalegur arfur
Sovétleiðtoginn gerði hér hlé á
máli sínu, fékk sér vatnssopa og
sagði síðan, að hann og samstarfs-
menn hans hefðu í fyrstu ekki
gert sér grein fyrir því hroða-
ástandi, einkum í efnahagsmálun-
um, sem þeir hefðu tekið við.
„Við vissum ekki, að stöðnunin
og hnignunin væru orðin jafn al-
varleg og raun ber vitni,“ sagði
hann og bætti því við, að afleiðing
„stöðnunartímans", eins og stjóm-
arár Leoníds heitins Brezhnevs frá
1964-82 eru nú kölluð, væri sú,
Útifundur leystur
upp á Púskín-torgi
Moskvu, Reuter.
MIKHiL fjöldi forvitinna
Moskvubúa og ferðalanga úr
nágrenni höfuðborgarinnar
flykktist um Kreml þegar
flokksráðstefna kommúnista-
flokksins var sett í gær. Augljóst
er að ráðstefnan vekur miklar
vonir meðal sovésks almennings.
Samtök sem kalla sig Lýðræðis-
bandalagið, og krefjast fjöl-
flokkakerfis i Sovétríkjunum,
hugðust efna til útifundar á
Púskin-torgi í miðborg Moskvu í
tilefni ráðstefnunnar. En áður
en tíl þess kom tók óeinkennis-
klædd lögregla sjö félaga i sam-
tökunum höndum og ók þeim á
brott.
Fréttamaður Æeuíers-fréttastof-
unnar spurði tuttugu vegfarendur
fyrir utan Kreml hvort þeir hefðu
fylgst með ræðu Míkhafls Gorb-
atsjovs Sovétleiðtoga þá um morg-
uninn. Enginn játaði því og sögðust
menn hafa verið uppteknir. En nær
allir sögðust vona að ráðstefnan
myndi ryðja umbótastefnu leið-
togans braut, en hún hefur undan-
fama mánuði mætt andstöðu aftur-
haldsafla í Sovétríkjunum.
„Ráðstefnan markar tfmamót.
Ég vonast eftir miklum breyting-
um,“ sagði miðaldra kona áður en
eiginmaður hennar dró hana á brott
og skammaði hana fyrir að tala við
vestrænan fréttamann.
Kvartanir hundsaðar
Sumir höfðu ferðast hundruð
kflómetra til að afhenda fulltrúum
frá héraði sfnu beiðnir og kvartanir
sem þeir ættu að koma á framfæri
á ráðstefnunni. Einn þeirra var fjár-
að sovéskur almenningur léti sér
flest í léttu rúmi liggja. Gorbatsjov
sagði, að umbætumar „hefðu
gengið betur ef ekki hefði komið
þvergirðingsháttur og afturhalds-
semi ráðuneyta og stjómarstofn-
ana, sem héldu dauðahaldi í mið-
stýringarvaldið". „Skipanakerfíð",
sem blómstrað hefði á valdatíma
Stalíns, hefði haft sín áhrif á öllum
sviðum þjóðlífsins og vaidið aftur-
för í iðnaði, landbúnaði, vísindum,
menntun og menningarstarfí.
Fyrstu skref in í lýðræðisátt
„Við erum að reyna að stíga
fyrstu skrefin í átt til lýðræðis,
reyna að læra að eigast lög við
og segja hvert öðru sannleikann.
Við erum að sjálfsögðu ekki að
færast neitt lítið í fang en við
verðum að þora að viðurkenna hér
og nú, að verði engar breytingar
á stjómmálakerfínu, munu engar
umbætur verða hér í landi.“
Trúað fólk jafn rétthátt
Gorbatsjov ítrekaði fyrri hug-
myndir sínar um að embættismenn
á öllum stigum í flokki og ríki-
skerfínu mættu ekki vera lengur
í starfí en tvö fímm ára tímabil
og það þriðja í undantekningartil-
fellum. Þá sagði hann, að breyta
þyrfti landslögunum til „að koma
í veg fyrir valdníðslu ... til að
hirðirinn Míkhaíl Búdarin frá
Stavropol, heimahéraði Gorb-
atsjovs. Hann sagðist hafa reynt í
sjö ár að leita réttar síns gagnvart
yfirvöldum í Moskvu eða síðan
embættismenn heima fyrir neituðu
að sækja sauðaþjóf einn til saka.
Búdarín sagðist hafa trúa á per-
estrojku en því miður hefðu fulltrú-
amir frá Stavropol neitað að taka
trygSa borgurunum stjómar-
skrárbundin réttindi og frelsi“.
Sagði hann síðan: „Allt trúað fólk,
hvaða trú, sem það játar, eru fuli-
gildir borgarar í Sovétríkjunum."
Gorbatsjov fordæmdi hins vegar
þá, sem vildu notfæra sér lýðræð-
isleg réttindi í ólýðræðislegum til-
gangi. „Sumir halda, að með þessu
móti megi ieysa öll vandamál,
við beiðninni.
Aðspurður um ræðu Gorbatsjovs
sagði Júrí Tsjerintsjenkó, rithöfund-
ur og fulltrúi Moskvuborgar á ráð-
stefnunni: „Hún ljómaði af glasnost
og fól í sér góð tíðindi fyrir lista-
rnenn."
„Nú er nóg komið. Víkið í burtu.
Þér truflið starfíð fulltrúanna á
ráðstefnunni," sagði lögreglumaður
umbylta landamærum og stofna
stjómarandstöðuflokka," sagði
hann og eru þau orð túlkuð þann-
ig, að Moskvustjómin ætli ekki
að ganga að kröfum Armena á
hendur Azerbajdzhönum. Þau eru
líka til marks um, að ekki stendur
til að leyfa stofnun flokka, sem
andvígir eru kommúnistaflokkn-
við fréttmann Reuters-fréttastof-
unnar þegar Tsjerintsjenkó var á
braut.
„Ráðstefnan verður orðin tóm
eins og venjulega," sagði móðir með
átta mánaða gamalt bam. „Raun-
veruleg perestrojka fyrir mig væri
að geta keypt pappírsbleiur eins og
þið getið í vestri en þurfa ekki enda-
laust að þvo rýjumar í baðkerinu."
um.
Moskvubúar kveðast bínda
vonir við flokksráðstefnuna
Reuter
Vestrænir fréttamenn fylgdust með ræðu Míkhaíls Gorbatsjovs Sovétleiðtoga á risastórum skermi í
upplýsingadeild sovéska utanríkisráðuneytisins.