Morgunblaðið - 26.11.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1988
HONIG
-ómissandi
á matarborðið.

LOKSINS
komið aftur
„Nálastungutækið"
sem ætti að vera til á hverju
heimili og vinnustað.
NEISTARINN
RAFMAGNSMEÐFERÐ
„Sjálfsmeðferð viðverkjum, þrautum, harðsperrum,
krampa, sinadrætti, tognun, sinabólgu, taugabólgu,
gigt, liðagigt, settaugabólgu (ískístaug), sliti, tauga-
verk, höfuðverk o.fl. Á sviði húðsjúkdóma dregur
úr áhrifum ýmissa kvilla, s.s. exemi og kláða.“
(Dr. D. Dervieux, sérfræðingur í gigtarsjúkdómum.)
ÚTSÖLUSTAÐIR
Kristín - Innflutningsverslun,
Skólabraut 1, Seltjarnarnesi,
póskröfusími: (91)611659.
Glóey hf., Ármúla 19.
Heilsuhúsið,
Skólavörðustíg 3.
Heilsuhúsið, Kringiunni.
Heilsubúðin, Reykjanes-
vegi 62, Hafnarfirði.
Verslun Jóns og Stefáns,
Borgarbraut 57, Borgarnesi.
ísafjarðarapótek,
Hafnarstræti 18, Isafirði.
Ferska,
Aðalgötu 1, Sauðárkróki.
Studio Dan,
Hafnarstræti 20, ísafirði.
Heilsuhornið,
Skipagötu 6, Ákureyri.
Egilsstaðaapótek,
Lagarási 18, Egilsstöðum.
Spilverk hljóðanna
og hugnr mannsins
Lévi-Strauss áttræður
eftir Gísla
Pálsson
Helsti kenningasmiður í mann-
fræði á þessari öld, Claude Lévi-
Strauss, verður áttræður næstkom-
andi mánudag, 28. nóvember.
Kenningar hans, sem kenndar eru
við formgerðarstefnu eða strúktúr-
alisma, hafa ávallt verið umdeildar.
Engum blandast þó hugur um að
Lévi-Strauss hefur haft mikil áhrif
á kenningalega mannfræði, senni-
lega meiri en nokkur annar núlif-
andi mannfræðingur. Með aðferðir
hljóðkerfísfræðinnar að vopni varp-
aði hann nýju ljósi á starfsemi
mannshugans, menningu og sam-
félag. Hver er þessi aldraði speking-
ur og hvað hefur hann lagt af mörk-
um?
Lévi-Strauss er af frönskum gyð-
ingaættum. Langalangafi hans,
Isaac Strauss, var kunnur fiðluleik-
ari og hljómsveitarstjóri sem vann
um skeið með tónskáldinu Offen-
bach, eins af stuðmönnum síðustu
aldar. Lévi-Strauss hefur sagt frá
því að í æsku hafi hann þekkt tón-
list Offenbachs til hlítar, á heimili
sínu hafí lög hans verið rauluð við
hvert tækifæri. Faðir Lévi-Strauss
stundaði nám við verslunarskóla og
starfaði um skeið við verðbréfa-
markað. Þar komst hann í kynni
við umboðsmann helstu kúbistanna
í franskri málaralist, Kahnweiler,
og það varð til þess að hann tók
sjálfur til við málaralistina, en
reyndar hafði hann haft áhuga á
málaralist allt frá barnæsku. Þrátt
fyrir borgaralegan uppruna bjuggu
foreldrar Lévi-Strauss við kröpp
kjör. Málaralistin fæði þeim litlar
tekjur. Móðir Lévi-Strauss var dótt-
ir rabbía og var fjölskyldan meðal
annars af þeim .sökum fastheldin á
ýmsa siði úr gyðingdómi, en annars
hirtu þau lítið um trúmál.
Lévi-Strauss stundaði háskóla-
nám í París, fyrst í lögum og síðan
í heimspeki, og þar lauk hann prófi
árið 1931. Hann kenndi heimspeki
við menntaskóla um tveggja ára
skeið en að því loknu réðst hann
til háskólans í Sao Paulo í Brusilíu
á vegum franska ríkisins. Heim-
spekinámið hafði kveikt hjá honum
áhuga á mannfræði_ og „frumstæð-
um“ samfélögum. Á árunum 1935
til 1939 stundaði hann mannfræði-
rannsóknir meðal frumbyggja á
Mato Grosso-svæðinu og við Amaz-
onfljót. Hann hvarf aftur til heima-
lands síns um það leyti sem síðari
heimsstyijöldin braust út, en honum
varð ekki vært í Frakklandi eftir
að innrás Þjóðveija hófst. Þegar
Gísli Pálsson
franski herinn varð að gefast upp
flúði hann til Bandaríkjanna.
Á meðan á stríðinu stóð um-
gekkst hann fjölskrúðugan hóp
menntamanna af evrópskum upp-
runa. Hann kenndi við New School
for Social Research í New York-
borg og vann að málefnum franskra
útlaga, meðal annars stofnaði hann
ásamt nokkrum öðrum École Libre
des Hautes Études. Árið 1945 var
hann gerður að menningarfulltrúa
við sendiráð Frakklands í Banda-
ríkjunum, en þremur árum síðar
sagði hann því starfi lausu til að
geta sinnt rannsóknum sínum.
Hann komst í kynni við suma af
helstu mannfræðingum Banda-
ríkjanna, meðal annarra Franz
Boas, en afdrifaríkust urðu þó kynni
hans af rússneska málfræðingnum
Roman Jakobson. Meðal á dvölinni
í New York stóð stundaði hann
skriftir og rannsóknir af kappi og
þegar hann hvarf aftur til Frakk-
lands árið 1949 sendi hann frá sér
viðamikið verk, Les Structures éle-
mentaires de la parenté (Frumgerð-
ir sifjakerfa), sem hann lagði fram
til doktorsvarnar við Sorbonne-
háskóla. Eftir heimkomuna var
hann gerður að aðstoðarfram-
kvæmdastjóra franska mannfræði-
safnsins (Musée de l’Homme) en
síðar réðst hann til École Pratique
des Hautes Études. Árið 1959 var
hann skipaður prófessor í mann-
fræði við Collége de France og
þeirri stöðu gegndi hann allt til
ársins 1982.
Við lok heimsstyijaldarinnar
síðari var frönsk mannfræði í mol-
um. Lévi-Strauss reisti hana við á
ný á fáum árum og gerði hana að
stórveldi. Um leið lagði hann grunn-
inn að nýrri kenningu, kenningu
sem átti eftir að hafa áhrif langt
utan Frakklands, raunar langt út
fyrir raðir mannfræðinga. Hann
hefur verið óhemju afkastamikill
rithöfundur, eftir hann liggja nærri
tveir tugir bóka og á annað hundr-
að greinar. Helstu rit hans, auk
þess sem þegar er nefnt, eru Ant-
hropologie structurale I-II (Strúkt-
úral mannfræði, 1958, 1973), Le
Totémisme aujourd’hui (tótem-
hyggja á vorum dögum, 1962), La
Pensée Sauvage (Frumstæð hugs-
un, 1962), og Mythologiques I-IV
(Rökfræði goðsagna, 1964—1971).
Flest rit hans hafa verið þýdd á
ensku.
Formgerðarstefha
Lévi-Strauss
Bylting Lévi-Strauss var einkum
fólgin í því að beita aðferðum mál-
vísinda, umfram allt aðferðum
hljóðkerfisfræðingsins Romans
Jakobson, á félagsleg og menning-
arleg fyrirbæri. Utlínur kenningar-
innar eru ljósar þegar í fyrstu grein-
um Lévi-Strauss frá því um 1945.
Hann gerir ráð fyrir að starfsemi
mannshugans lúti ákveðnum lög-
málum og því beri allt sem maður-
inn skapar ákveðin samkenni. Hug-
ur mannsins, segir hann, teflir sam-
an hljóðum, sem eru í sjálfu sér
merkingarlaus, en merking þess
sem sagt er ræðst af afstöðu hljóð-
anna hvers til annars. Tvö tungu-
mál hljóta að vera sambærileg á
einhvern hátt, hversu ólík sem þau
annars kunna að vera, vegna þess
að sams konar hugarstarf býr að
baki. Sama er að segja um aðrar
afurðir mannshugans, til að mynda
goðsögur.
Goðsögur greina frá tilurð mann-
heims, þeim öflum sem skópu hann
og þeim rökum sem hann lýtur.
Höfundar þeirra telja þær heilagan
sannleika. Ljóst má vera að margt
af því sem maðurinn skapar, svo
sem húsagerðir og hjúskaparform,
þarf að svara ýmsum ytri kröfum,
náttúruskilyrði leyfa einfaldlega
ekki alia þá möguleika sem hægt
er að hugsa sér. í goðsögnum eru
engar slíkar kröfur gerðar, manns-
hugurinn hefur endalaust svigrúm.
Slíkar sögur eru því kjörið við-
fangsefni fyrir strúktúralista. Þeir
telja að þrátt fyrir hið ytra frelsi,
sem höfundunum er búið, séu sög-
urnar býsna keimlíkar, sömu stef
megi greina í goðsögum Grikkja til
forna, í norrænni goðafræði og
goðsögum indíána við Amazonfljót.
Lévi-Strauss segir að goðsögur
beri að túlka líkt og tónlist. „Boð-
skapur" tónverks ræðst ekki ein-
ungis af laglínu, heldur einnig af
samhljóm. Að sama skapi ræðst
Þegar lífið stöðvast
Aðventuhugleiðing
eftirAlfreð
Jolson, S.J.
Þegar hið myrka tímabil ársins
fer að okkur kynnum við, hvort
fyrir sig, að skyggnast um hið innra
með okkur, hvort þar sé að fínna
nokkum vott myrkurs í anda og
sál. Þá er þörf á að létta af því
svarta myrkri sem fylgir því að
okkur verða á mistök, menn vísa
okkur frá sér og að við verðum
fyrir ranglæti. Ljós heilagrar Lúsíu
og sjálfra jólanna kunna að verða
okkur til hjálpar en ef til vill færir
sá atburður, að lífíð stöðvast, okkur
einnig ljós.
í hinu kunna orðtaki „allt er fer-
tugum fært" birtist viðhorf, sem
felur í sér bjartsýni og hvatningu.
En oft nemur lífið staðar löngu
áður en fertugs aldri er náð. Mistök
snemma á ævi eða ranglæti getur
stöðvað lífíð. Atvinnumissir, flutn-
ingur í starfi eða löng bið eftir
stöðuhækkun eru allt atburðir, sem
hæglega eru þess megnugir að
binda enda á lífshlaup manna. Slíkir
atburðir geta gerst hvenær sem er
í lífínu og valdið sárum, sem koma
í veg fyrir frekari þroska. Sá sem
fyrir þessu verður er líklegur til að
skella skuldinni á einhvem annan
— forstjórann, yfirmanninn eða
samstarfsmann. Vitandi vits eða
ómeðvitandi heldur hann áfram að
vera með hugann við atburðinn:
Sárið grær ekki. Afleiðingin getur
orðið beiskja, svo djúpstæð og þrá-
lát, að hún eitrar mannlegt um-
hverfí, en fyrst af öllu líf þess
manns, sem gripinn er heiftinni.
Þegar einhver hefur orðið fyrir
áfalli, sem hugsanlega leiðir til
Hísstöðvunar, er úr vöndu að ráða:
Annaðhvort lætur hann fyrirberast
á veginum eða heldur ferðinni
áfram. Áskorunin beinist að því að
halda áfram. Hemingway skrifaði
eitt sinn: „Lífíð brýtur okkur öll
niður öðru hveiju, en sumir tvíefl-
ast við mótlætið." Sérhvert bakslag
og jafnvel sérhver mistök veita
tækifæri til þroska. Gamalt mál-
tæki minnir okkur á þetta: „Þegar
einar dyr lokast opnast tvennar
aðrar.“
Hvemig er hægt að koma í veg
fyrir að mistök, afturkippur eða
vonbrigði stöðvi lífið? Nauðsynlegt
er að horfast í augu við það, sem
gerst hefur, og taka því. Þetta er
hægara sagt en gert. Mörgum reyn-
ist erfitt að ná svo langt, einir og
óstuddir — jafnvel einir með Guði.