Morgunblaðið - 26.11.1988, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1988
/
t
Guðmunda Þorgeirs-
dóttir — Kveðjuorð
Kveðja frá fyrrverandi sam-
starfsfólki i bókasafni Alþingis.
Höggið sem reið yfir okkur öll
við fregnina um hið sviplega fráfall
Mundu vinkonu okkar og sam-
starfskonu var þungt og skelfílegt.
Öll orð verða gagnslítil og fátækleg
þegar staðið er andspænis svo vá-
legum atburði. Hér gefst því hvorki
stund né staður til málalenginga
eða málskrúðs, enda hefði þeirri
góðu konu Mundu trauðla getist
að slíku eftir þeim kynnum sem við
höfðum af henni — og allra síst
hugarvíl — því hún var allra kvenna
óvflsömust — hressileg og glöð í
daglegri umgengni og ef eitthvað
bjátaði á djörf og úrræðagóð.
Þessi fáu orð verða kveðja okkar
til hennar með þökk fyrir ljúfa og
trausta samfylgd og auk þess heitar
óskir um bjarta verund þar sem
andi hennar fer frjáls. Bömunum
hennar, systrum og öðru venslafólki
vottum við djúpa samúð.
Björg Hermannsdóttir
í gær var borin til moldar tengda-
móðir mín, sem lést í bílslysi þann
17. nóvember sl. Munda var Reyk-
víkingur í húð og hár, fæddist fyrir
sjötíu árum við Túngötu, sleit
bamsskónum á Bergstaðastíg og
fluttist 15 ára gömul með fjölskyldu
sinni á Öldugötu 25a, þrjár hæðir
og ris sem faðir hennar hafði reist
af miklum dugnaði. Hún gekk fyrst
í Miðbæjarskólann og tók síðan
próf upp í Menntaskólann í
Reykjavík þar sem hún nam einn
vetur en varð þá að hætta námi að
læknisráði vegna meðfædds sjón-
galla sem ágerðist við álagið. Og
auðvitað var það á Hótel Borg sem
hún hitti sinn lífsförunaut, Gunnar
Pétursson, rómantískan sjéntil-
mann af Vesturgötunni sem dans-
aði eins og engill. Mér vitanlega
gerði Munda bara eina tilraun til
að fara að heiman og það var þeg-
ar hún fór ásamt vinkonu sinni til
Kóngsins Kaupmannahafnar með
Gullfossi til að læra dönsku og sjá
sig um í heiminum. Lengi vel hélt
ég að Kaupmannahafnardvöl
Mundu hefði varað í marga mán-
uði, svo margar dásamlegar sögur
hefur hún sagt manni úr þeirri ferð,
en í raun liðu ekki nema sex vikur
þar til hún hélt aftur heim á leið.
Stríðið var að skella á og þó henni
byðist vinna í Höfn beið Gunnar á
íslandi. Og skömmu síðar giftu þau
sig með pompi og pragt og hófu
búskap í risinu á Oldugötunni. Þar
með voru þær systur allar búnar
að stofna heimili og bjuggu nú hver
á sinni hæð á Öldugötu 25a. Þetta
var mikið fjölskyldulíf. Sigga eign-
aðist fjögur af sínum fímm bömum
í þessu húsi, Gunnar tvö og Munda
sjö. Allur þessi bamaskari var eins
og stór systkinahópur, þær systur
með eindæmum samrýndar og
kirsuberin ofan á ijómatertunni
vom svo amma Jódís, afi Þorgeir
og Einar bróðir — allt bjó þetta
fólk undir einu og sama þaki.
Þear sú sem þetta ritar kynntist
Guðmundu fyrir rúmum tuttugu
ámm, sem vinkona Péturs sonar
hennar, vom Jódís og Þorgeir látin
og Sigga og Gunna fluttar úr hús-
inu með sínar fjölskyldur. En ekki
var ég búin að vera lengi viðloð-
andi Öldugötuna þegar ég áttaði
mig á því að hér var á ferðinni
óvenju samheldin og samlynd stór-
íjölskylda sem Guðmunda og systur
hennar vom kjaminn í. Þó þær
byggju ekki lengur í sama húsi
héldu systumar þijár viðstöðulausu
sambandi með mörgum símtölum á
dag og sjaldan liðu margir dagar
án þess að fundum þeirra bæri sam-
an. Sæi maður eina mátti bóka að
hinar vom ekki langt undan. Og
ekki nóg með að þær systur væm
hver annarri vinir og athvarf — að
auki sýndu þær börnum hver anrí-
arrar, bamabörnum og meira að
segja okkur tengdabömunum móð-
urlega umhyggju og hlýju.
Þegar bamahópurinn var kominn
á legg og Guðmunda fór að vinna
utan heimilis hélt gamli bærinn
áfram að vera athafnasvæði henn-
ar. Fyrst vann hún á skrifstofu
Styrktarfélags vangefina í Banka-
stræti um nokkurra ára skeið.
Haustið 1968 hóf hún svo störf á
bókasafni Alþingis í Vonarstræti
og var starfsmaður Alþingis sam-
fellt í tuttugu ár, eða þar til yfír
lauk. Hún var á leið heim úr vinnu
þegar slysið sem varð henni að ald-
urtila bar að höndum.
Munda var mikill göngumaður.
Auk þess sem hún gekk á milli
Öldugötu og Alþingis mörgum sinn-
um á dag og fór í skemmtigöngur
með Gunnu systur sinni í kringum
Tjömina í hádeginu, ferðaðist hún
mikið um bæinn og helst gang-
andi. Yfírferð hennar var með ólík-
indum. Þrátt fyrir vaxandi umferð
var hún alltaf eins og fiskur í vatni
í gamla bænum sem hún gekk þver-
an og endilangan. Þegar miðbænum
sleppti spilaði hún af fullkomnu
öryggi á leiðakerfí Strætisvagna
Reykjavíkur og nágrennis sem gerði
henni kleift að skjóta inn afmælis-
gjöfum, heimsækja vini og sinna
öllum sínum óteljandi áhugamálum;
átti samt aldrei bfl. Hún var sann-
kölluð Reykjavíkurdama og þó hún
hefði einstaka ánægju af ferðalög-
um, ekki síður í náttúru íslands en
erlendis, kom oft í ljós þegar komið
var út fyrir bæjarmörkin hvflíkt
borgarbam hér var á ferð. í fyrsta
lagi var hún nú yfirleitt of fín; þeg-
ar átti að fara að stika yfír þúfur
og stökkva yfír læki kom iðulega í
ljós að hún var í þröngu pilsi og
gott ef ekki á hælaháum skóm! Og
svo vom öll dýr henni mjög fram-
andi. Henni stóð hálfgerður stuggur
af hundum og köttum, að ekki sé
minnst á hesta og kýr og önnur
stærri dýr. Hins vegar kunni hún
mjög að meta kosti borgarlífsins
og þá einkum allt sem snertir menn-
Minning:
Kristrún Guðmunds
dóttir í Hléskógum
Kristrún Guðmundsdóttir í Hlé-
skógum lést sl. föstudag, 18. nóvem-
ber, áttræð að aldri. Hún fæddist í
Hjaltastaðahvammi í Blönduhlíð 8.
apríl 1908, dóttir hjónanna Sólveigar
Jónsdóttur og Guðmundar Péturs-
sonar bónda þar og víðar um Skaga-
íjörð, síðast í Smiðsgerði. Við andlát
föður síns fluttist Kristrún 12 ára
austur í Hnjóskadal til Jóns bróður
síns og Hólmfríðar Jónsdóttur konu
hans að Fomastöðum og síðar að
Skógum og að Bimingsstöðum og
var hjá þeim til 15 ára aldurs, en
réð sig þá í kaupavinnu hér og þar,
en var einatt hjá bróður sínum, eink-
um á vetmm.
Kristrún varð fyrir því áfalli haus-
tið 1932 að taka lömunarveikina og
vom báðir fætur með öllu máttlaus-
ir fyrst í stað og sá vinstri alla ævi
og sömuleiðis var bakið mikið lam-
að. í viðtalsþætti við Kristrúnu í bók
Jóns frá Garðsvík, Fólk sem ekki
má gleymast, er látlaus en áhrifa-
mikil frásögn _ Kristrúnar af
lífsreynslu sinni. Á Landspítalanum
var hún samfleytt í eitt og hálft ár.
Síðan fluttist hún til Helgu systur
sinnar og Kristjáns Albertssonar frá
Halllandsnesi síðar vegaverkstjóra
að Litla-Hvammi og síðar að Bim-
ingsstöðum.
Á Bimingsstöðum gengu þau
Kristrún og Þórir, bróðir Kristjáns,
í hjónaband. Eldri sonur þeirra,
Guðmundur, fæddist 12. júní 1935,
og er kvæntur Kristrúnu Gunnars-
dóttur frá Böðvarsgarði, fædd 25.
febrúar 1943, og eiga þau einn son,
Gunnar, fæddan 10. júlí 1967 og er
hann í vélfræðinámi. Yngri sonur
þeirra Kristrúnar og Þóris er Sigurð-
ur, fæddur 30. september 1945.
Þórir fæddist 24. september 1896
og dó 2. ágúst 1985.
Saga þeirra Kristrúnar og Þóris
var mikil hetjusaga. Hann var
víkingsmaður til allra verka og mik-
ill burðarmaður, grófur á ytra borði
en raungóður og greindur vel.
Kristrún var fíngerð kona en hug-
djörf og hafði gleði af að umgang-
ast dýr. Þótt ekki hafí hún verið
nema einn vetur í Laugaskóla og
engrar skólagöngu notið nema þeirr-
ar var hún sjór af fróðleik, fylgdist
vel með og hafði fram í andlátið
gaman af að talaum viðburði líðandi
stundar eða bækur sem nýútkomnar
voru eða um hvaðeina sem á góma
bar. Þótt hún væri bundin við hjóla-
stólinn flaug hugurinn víða og áhug-
inn var ódrepandi.
Árið 1942 fluttu þau Þórir að
Melum í Hnjóskadal og bjuggu þar
í 20 ár, en þá brann ofan af þeim
og upp úr því fluttu þau að Hléskóg-
um og bjuggu þar ásamt sonum
sínum og tengdadóttur til dauða-
dags. Mér hefur verið sagt, að það
hafí undrum sætt, hversu vel þau
bjuggu að Melum við erfiðar aðstæð-
ur og að áhugi Kristrúnar hafí verið
þvílíkur, að hún hafí farið út og reynt
að hjálpa til við heyskapinn. Fjöl-
skyldan hefur alltaf verið einstak-
lega samhent og synimir borið móð-
ur sína á höndum sér í fyllsta skiln-
ingi þeirra orða, að ógleymdri
Kristínu, sem var óþreytandi ef hún
gat gert tengdamóður sinni lífið létt-
ara. Fjölskyldan á Hléskógum hefur
kannski ekki alltaf verið á sama
máli, en hún hefur kunnað að standa
saman. Það fínnur maður um leið
og maður kynnist búskaparháttum
á Hléskógum og þeim myndarbrag,
sem þar er innan dyra og utan.
Kristrún í Hléskógum verður okk-
ur hjónum minnisstæð. Ég sé hana
fyrir mér, horfí í augu hennar og
heyri röddina. Hún hefur frá miklu
að segja og margs að spyija og
íslenskan leikur henni á tungu. Það
er sjónarsviptir að slíkri konu, en
allt og allir eiga sitt endadægur.
Fjölskyldunni bera þessar línur sam-
úðarkveðjur. Guð blessi minningu
Kristrúnar Guðmundsdóttur.
Halldór Blöndal
ingu og listir. Hún sótti stíft hvers-
kyns listviðburði, tónleika, mál-
verkasýningar, en þó stóð henni
leikhúsið næst hjarta. Það var með
ólíkindum hvað hún komst yfir að
sjá. Hún var að sjálfsögðu með föst
áskriftarkort á sýningar atvinnu-
leikhúsanna, en auk þess hafði hún
brennandi áhuga á vaxtarsprotun-
um í leikhúslífi borgarinnar, klöngr-
aðist upp á galdraloft og hana-
bjálka, lét sig aldrei vanta í nem-
endaleikhúsið og helst þurfti hún
líka að sjá sýningar menntaskól-
anna. Þótt hún ætti erfítt með lest-
ur fylgdist hún með öllu því mark-
verðasta í íslenskum bókmenntum
og aldrei var hún svo blönk að hún
hefði ekki efni á að kaupa bækur,
átti reyndar prýðisgott bókasafn.
Eins og fram hefur komið var
Guðmunda mikil fjölskyldumann-
eskja og ættmóðir. Hun var skipti-
borð stórrar fjölskyldu og kjalfesta.
Trygglyndi hennar og umhyggja
fyrir fjölskyldu sinni og vinum var
takmarkalaus, náði raunar út fyrir
líf og dauða, því fáa veit ég hafa
sýnt minningu látinna vina og ætt-
ingja meiri rækt. Og öll árin sem
við Pétur sonur hennar vorum er-
lendis, gátum við reiknað með því
jafn örugglega og daglegri upp-
komu sólar, að Munda sendi bréf
og blaðaúrklippur vikulega.
Helst hefði hún viljað hafa öll sín
böm, bamaböm og tengdaböm plús
systur sínar hjá sér öllum stundum,
en auðvitað var það ekki hægt, svo
hún lét sér nægja að nota hvert
einasta tilefni sem gafst til að hóa
saman bömunum sínum sjö, mökum
þeirra og bömum. Og því ekki það:
tengdaforeldrum þeirra, mágum,
mágkonum og bömum þeirra — auk
þess sem vinir bama hennar vom
miklir aufúsugestior. Það vom oft
ansi margir sem átu og dmkku við
gnægtaborð Guðmundu. Um ára-
tuga skeið var eldaður gríðarstór
pottur af gijónagraut á Öldugöt-
unni í hádeginu á laugardögum og
þangað komu allir sem vildu og
gátu. Þegar gijónagrautshópurinn
var kominn á þriðja tug gerðum við
yngri kynslóðin byltingu og heimt-
uðum að heimilin skiptust á að
hýsa grautinn. Munda var treg, en
varð að beygja sig undir álit meiri-
hlutans.
Bamabömin kölluðu hana ömmu
Buddu af því hún var alltaf með
veskið á lofti, útausandi íjármunum
út yfír öll efni. Hún var þeirra
tryggasti aðdáandi og stuðnings-
maður. Hafði ódrepandi og for-
dómalausan áhuga á öllu sem þau
tóku sér fyrir hendur. Ég gat ekki
varist brosi þegar í ljós kom af til-
viljun um daginn að Munda hafði
misst af einum unglingaþættinum
sem Dagur, 14 ára sonur minn, sá
um á útvarpi Rót. I öll hin skiptin
hafði hún semsé stillt á Rótina og
hlustað á klukkutímaskammt af
þungarokki og unglingafyndni. Léki
eitthvert bamabamanna í skólaleik-
riti, á nemendatónleikum eða dans-
aði fallandi laufblað í dansskólanum
var óbrigðult að amma Munda var
í klappliðinu, hvort sem það var í
Reykjavík eða hjá bamabömum
austur í Flóa. Henni fannst nú ekki
stórmál að labba út á Umferðarmið-
stöð og hoppa uppí Selfossrútuna.
Auk þess sem hún hlustaði andakt-
ug á fyrsta stautið, dáðist að teikn-
ingum og féll í stafí yfír framförum
á öllum sviðum. Enda var hún þeim
hugstæð. Þegar við fórum til út-
landa leið ekki á löngu þar til þau
voru farin að semja bréfin til ömmu.
Fyrstu smíðisgripimir þeirra voru
handa ömmu. Yngri sonur minn,
Gunnar, var einmitt að ljúka við
fyrstu jólagjöfina í ár; keramik-
kertastjaka handa ömmu Buddu.
Hann, eins og öll hin bamabömin,
vissi að hún kynni að meta það sem
hann gerði. Raunar hafði hún alveg
einstakt lag á að láta fólk á öllum
aldri fínnast það vera bæði merki-
legt og skemmtilegt. Þátt í þessu
átti sá sómi sem hún sýndi manni
og þær höfðinglegu móttökur sem
maður fékk ævinlega þegar maður
kom í heimsókn.
Já, Munda var ráðgáta í mörgum
skilningi. Lífskraftur hennar og
orka var með eindæmum. í fréttum
af slysinu var talað um „gamla
konu“, „roskna konu“ og „aldraða
konu“. Þó Munda hafí orðið sjötug
á þessu ári eru þetta síðustu lýsing-
arorðin sem kunnugum dettur í hug
til að lýsa henni, slíkur var kraftur-
inn og vinnuþrekið auk þess sem
lífsgleði hennar var eins og hjá
unglingsstúlku. -Þrátt fyrir allt sem
hún kom í verk man ég aldrei eftir
að hún hafí talað um að hún væri
þreytt.
Guðmunda var víðsýn og um-
burðarlynd, en samt ákaflega skoð-
anaföst og var ósýnt um að liggja
á sannfæringu sinni, heldur hélt
henni fram við hvem sem var og
ekki síður ef við ofurefli var að
etja. Hún var róttæk jafnaðarmann-
eskja og hafði viðbjóð á yfirgangi
og ofbeldi. Það angraði hana stund-
um hversu efnin vom þröng. Það
var engu líkara en forlögin hefðu
verið að gera á henni tilraun; setja
manneskju með konunglega höfð-
ingslund í þær aðstæður að hafa
aldrei úr nógu að spila. Hún var
aldrei rík af veraldlegum gæðum
heldur tók þann kost að setja allt
sem inn kom í gjafir og risnu og
það veit sá sem allt veit að engum
hef ég kynnst sem gaf höfðinglegri
gjafír eða veitti af meiri rausn en
hún. Raunar gat það farið í taug-
amar á manni hve fimlega hún vék
sér undan fyrirhöfn sem sneri að
henni sjálfri. Henni fannst svo
gráupplagt að hún væri alltaf veit-
andinn en við hin þiggjendur. Á
þessum sjálfhverfu tímum þegar
hver og einn á svo fullt í fangi með
að hugsa um sjálfan sig og sína
eigin velferð var Guðmunda svo
sannarlega stök.
Nú er þetta stórveldi orðið hluti
af veröld sem var og ég á ekki von
á að kynnast mörgum sem fara í
fötin hennar með vinskapinn, rækt-
arseminaj reisnina og höfðings-
skapinn. I máli hennar kom oft fram
að hún taldi sig eiga marga ókomna
ævidaga fram undan. En horfðist
þó í augu við skapadægur sitt sem
hlyti að koma og þá var söknuður,
hennar jafnan bundinn ástvinum
hennar, einkum barnabörnunum —
að fá ekki að fylgjast lengur með
þeim. Og vissulega er þeirra missir
mikill. En þau fengu líka mikils að
njóta. Og sá fjársjóður mun búa
með þeim um aldir.
Hrafnhildur Ragnarsdóttir
Við kveðjum Guðmundu Þor-
geirsdóttur í miklum söknuði. Hún
var látlaus kona, en mig hefur hins
vegar í seinni tíð grunað æ fastar,
að hún sé máttarstólpi í þjóðlífi hé'
og menningu. Hún byggði upp mei
blíðu viðmóti og reisn. Fjöldi manns
fékk hjá henni þessa undirstöðu
með persónulegum kynnum, — aðr-
ir hafa grundvallað eitthvað úr lífi
sínu á bókum og öðrum listaverkum
sem hún hefur blásið lífsanda í. Því
ekki er nóg með að Guðmunda hafí
alið upp indæl böm og jafnvel sér-
staklega sem skapandi listamenn,
heldur streymdi styrkur hennar við
það til annars listafólks.
Drungi og þess háttar óþarfi
gufaði skyndilega upp, ef maður
var svo heppinn að mæta Guð-
mundu á götu. Hún geislaði af sér-
stæðri og hressandi eftirvæntingu
og áhuga, sem virtist beinast að
heiminum í heilu lagi og allan
tímann. Hjá Mundu fékk fólk and-
lega þjálfun, og tók ekki eftir því,
fyrr en kannski löngu seinna, að
glaðværðin hafði verið í takti með
dýrustu speki siðmenningarinnar.
Nokkrir lánsamir unglingar, sem
á sínum tíma máttu kallast heimilis-
vinir hjá Guðmundu, Gunnari og
bömum þeirra, mældu fljótlega einn
eðlisþátt hennar, sem í fljótu bragði
virtist stríða gegn náttúrulögmál-
unum. Eftir því sem tíminn leið og
unglingamir gerðust ófrýnilegri,
síðhærðari, skítugri og hysknari,
fundu þeir fasið kólna í réttu hlut-
falli hjá eldri kynslóðinni. Með einni
undantekningu. Ekkert af þessu
virtist hrífa á Guðmundu. Bros
hennar og kankvísi fölnaði ekki
baun, og jafnvel held ég hreinlega
að maður hafí af einhveijum orsök-
um fengið aukaklapp á bakið.
Ósköp voru sumir nú reyndar þakk-
látir fyrir þetta.
Þessi merka kona skilur eftir sig
andlegan arf. Okkar er að ávaxta
hann dyggilega. Hvíli hún í Guðs
friði.
Ólafiir H. Torfason