Morgunblaðið - 26.11.1988, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1988
29
Áfengiskaup Magnúsar Thoroddsen forseta hæstaréttar
Magnús Thoroddsen um áfengiskaupin:
Brýtur ekki í bága við almenna
réttlætiskennd eða siðferði
Ekki rétt að ég ákveði sjálfur að víkja úr réttinum
áfengi á kostnaðarverði og fleiri
hafa notfært sér hann en ég, tel
ég rétt að það sé dómur sem sker
úr um það hvort ég segi af mér
dómarastarfi. Það er ekki rétt að
ég taki þá ákvörðun.“
Magnús sagði að ekki væri tekið
fram í ákvæðum um Hæstarétt í
stjórnarskránni hver ætti að vera
ákærandi ef víkja ætti dómara úr
sæti með dómi. „Að mínu mati
kæmu tveir til greina, annars vegar
ríkissaksóknari, hins vegar dóms-
málaráðherra. Það mál yrði þá fyrst
höfðað í héraði, og síðan áfrýjað
til Hæstaréttar."
Magnús var spurður hvernig
hann skýrði hið mikla magn áfeng-
is, sem hann hefði fest kaup á
meðan hann hafði forsetavald á
höndum og hvað hefði orðið um
það. Hann svaraði því til að sums
hefði hann neytt, annað veitt, og
afganginn ætti hann ennþá. Reynd-
ar væri hann ekki viss um hvort
rétt væri að sitja uppi með svona
mikið af umtöluðu áfengi. „Maður
ætti kannski að losa sig við það,“
sagði hann.
Hann gagnrýndi hins vegar með-
ferð fjármálaráðherra, Ólafs Ragn-
ars Grímssonar, á málinu. „Mér
fmnst það ekki rétt að hlaupa með
það beint í ijölmiðla þegar Ríkisend-
urskoðun gerir athugasemd við
þessa áfengisúttekt. Ríkisendur-
skoðun gerir þúsundir slíkra at-
hugasemda árlega og það er ekki
byijað á því að rjúka með þær í
fjölmiðla. Slíkt er slæm stjómsýsla
og svona eiga ráðherrar ekki að
haga sér að mínum dómi.“ Magnús
sagðist ekki hafa vitað af yfirlýsing-
um.fjármálaráðherra fyrr en blaða-
menn hefðu haft samband við sig
undir kvöldið í fyrradag.
„Þegar Ríkisendurskoðun gerir
athugasemdir svarar maður þeim
auðvitað. Hvað þessi áfengiskaup
varðar hefði ég haft samband við
ríkisendurskoðanda og spurt hann
hvað væri hæfilegt í þessum efnum
og eftir hvaða reglum ætti að fara.
Þannig hefði ég leiðrétt málið og
Magnús Thoroddsen.
þannig er farið með flestar athuga-
semdir í stjómsýslu á íslandi," sagði
Magnús.
MAGNÚS Thoroddsen, sem í gær
sagði af sér embætti forseta
Hæstaréttar, sagði í samtali við
Morgunblaðið að hann teldi að
kaup sín á miklu magni af áfengi
á kostnaðarverði brytu ekki í
bága við almenna réttlætiskennd
eða siðferði. Hann teldi að virð-
ing Hæstaréttar hefði ekki skað-
ast, en sjálfur væri hann ekki
þess umkominn að dæma um
áframhaldandi setu sína í dóm-
arasæti. Ef sú krafa kæmi fram
að hann viki úr starfi, yrði að
skera úr henni með dómi.
„Þessi réttur til að taka út áfengi
á kostnaðarverði hefur fylgt forseta
Hæstaréttar þegar hann hefur verið
handhafi forsetavalds. Eg þekki
ekki neinar reglur sem setja hatt á
það hvað megi taka mikið. Þetta
em hlunnindi sem fylgja starfinu
og menn hafa notfært sér þetta
áður. Ég veit að sjálfsögðu ekki í
hversu miklum mæíi það hefur ver-
ið gert og eflaust má alltaf deila
um það hvað maður á að nota svo
öllum líki við,“ sagði Magnús. „Eng-
inn er dómari í sjálfs sín sök.“ ___________________________________________________________________________________________________
Magnús sagði að hann hefði ekki
frfeSuí eðfnetaunfF^ufsf Afengiskaup embættismanna einungis vegna embættisverka:
er hann átti með dómsmálaráðherra
í gær, hefði heldur ekki breytt neinu
þar. um. Dómarar Hæstaréttar
hefðu rætt málið og tekið þá sam-
eiginlegu ákvörðun að hann segði
af sér vegna umræðnanna, sem um
hann hefðu skapast, og til þess að
skapa frið um réttinn.
Magnús sagðist ekki vita hvort
forverar sínir í forsetaembætti
hefðu notað rétt sinn til áfengis-
kaupa í sama mæli og hann hefði
gert. „Það kemur þá í ljós ef það
verður kannað hvernig menn hafa
notað þennan rétt,“ sagði Magnús.
„Ég held að þetta mál hafi ekki
skaðað virðingu Hæstaréttar. Með
þessari ákvörðun viljum við skapa
frið um réttinn,“ sagði Magnús.
Aðspurður hvort hann teldi sér
fært að sitja áfram í réttinum sem
dómari eftir umræðumar, sem um
hann hafa skapast, sagðist hann
ekki geta dæmt um það sjálfur. „Ég
tel þetta ekki bijóta í bága við al-
menna réttlætiskennd eða siðgæði.
Þar eð forsetar Hæstaréttar hafa
sem handhafar forsetavalds haft
þennan möguleika til að kaupa
Mönnum er treyst til að
misnota ekki reglurnar
- segir Ólafiir Ragnar Grímsson flármálaráðherra
ÓLAFUR Ragnar Grimsson seg-
ir að áfengiskaup ýmissa emb-
ætta á kostnaðarverði, tengist
eingöngu gestgjafaskyldum
embættanna. Hann segir að sam-
þykktir ríkisstjórnarinnar um
þetta efiii séu settar í þessum
tilgangi og ekki eigi að þurfa
mikla dómgreind til að ákveða
hvernig með þær eigi að fara.
„Þess vegna var kerfið á þann
veg að menn treystu dómgreind
þeirra, sem þennan rétt hafa, til
að nýta hann til þess eins að
standa straum af þessum emb-
ættisskyldum. Það er ekki verið
að veita einstaklingum í þessum
embættum þennan rétt. Þetta er
ekki einkamál," sagði Ólafur
Ragnar.
Hann benti á að handhafar for-
setavalds væru þrír, sem komi
ávallt fram sem heild. „Þeir eru
þess vegna einskonar fjölskipað
stjómvald, og forseti hæstaréttar
hefur engan rétt, einn og sér, til
að framkvæma stjómarathafnir, og
eðli málsins samkvæmt, hefur hann
einn og sér engum embættisskyld-
um að gegna sem handhafí forseta-
valds hvað gestamóttöku snertir.
Alvarleg mistök
— segir Steingrímur
Hermannsson for-
sætisráðherra
Steingrímur Hermannsson
forsætisráðherra segist telja að
um alvarleg mistök hafi verið að
ræða, þegar Magnús Thoroddsen
forseti Hæstaréttar keypti 1440
áfengisflöskur á kostnaðarverði,
sem handhafi foi setavalds í fjar-
veru forseta íslands.
Steingrímur sagðist, í samtali við
Morgunblaðið, ekki telja það óeðli-
legt að stofnanir, ráðuneyti, Alþingi
og forsetaembættið hafi vissa risnu,
en það væri spuming hvort hún
væri rétt notuð. „Það voru felld
niður réttindi til einstaklinga eins
og forseta alþingis árið 1971, en
af einhveijum ástæðum hefur þetta
haldist inni fyrir handhafa forseta-
valds. En ég held að það sé skilning-
urinn, að það sé vegna þess kostn-
aðar sem þeir þurfa hugsanlega að
standa undir I fjarveru forseta.
Aðalatriðið með allt svona er, að
það sé rétt og skynsamlega farið
með það. Vitanlega hefur þetta mál
valdið mikilli tortryggni og vekur
mann til umhugsunar um hvort það
sé víðar í kerfinu einhverskonar
reglur, sem eru misnotaðar," sagði
Steingrímur.
Hann sagði að Magnús Thor-
oddsen hefði fært þetta í tal við
sig, sl. laugardag, þegar þeir fóm
að taka á móti forseta við komu til
landsins, og m.a. spurt sig hvort
hann hefði notfært sér þessa heim-
ild. „Þá var ekkert minnst á fjár-
hæðir eða magn, og ég verð að við-
urkenna það, að ég kom alveg af
fjöllum þegar ég heyrði þessa tölu
núna því mér datt ekki í hug að
um neitt þessu líkt væri að ræða,“
sagði Steingrímur.
Hann bætti við að sér þætti þetta
Steingrímur Hermannsson.
mjög leitt, þar sem hann þekkti
Magnús að ágætu einu. „En þama
hafa honum auðsjáanlega orðið á
mjög alvarleg mistök."
Það þarf væntanlega ekki að út-
skýra fyrir forseta Hæstaréttar
muninn á því að vera forseti í dóms-
valdi og '/3 af æðsta hluta fram-
kvæmdavaldsins," sagði Ólafur.
—Forseti Hæstaréttar hefur sagt
að fyrri forsetar réttarins hafi túlk-
að þessar reglur á sama hátt og
hann. Er það rétt?
„Ég hef óskað eftir upplýsingum
um áfengiskaup þeirra sem gegnt
hafa handhafaembættunum und-
anfarin ár, en hef ekki fengið þær
enn. Það er þó alveg ljóst, af því
sem ég hef séð nú þegar, að þetta
tilvik, er hvað stærðargráðu og
tegundir sem keyptar voru, er ekki
á nokkum hátt sambærilegt við það
sem áður hefur tíðkast, og það em
dæmi um að annar handhafi for-
setavalds hafí keypt áfengi á þess-
um kjörum, en skilað hluta þess
aftur, sennilega vegnaþess að hann
hafi ekki notað það allt.“
—Er það þá rangt að þetta hafi
verið einskonar risna sem forsetar
Hæstaréttar hafí haft?
„Það er alveg ljóst að þetta er
ekki hluti af risnu forseta Hæsta-
réttar, enda skylst mér að þetta
sé ekki bókfært í reikningum rétt-
arins. Þetta er ekki heimild til for-
seta Hæstaréttar sjálfs, sem er
undirstrikað með því, sem Magnúsi
Thoroddsen er fullkunnugt, um, að
hann hefur aðeins heimild til þess-
ara kaupa þegar forseti er erlend-
is. Ég skil heldur ekki þessa fullyrð-
ingu um risnu Hæstaréttar. Mér
er ekki kunnugt um að Hæstiréttur
haldi mikið af veislum. Það væri
þá fróðlegt að fá upplýsingar um
það hvað hann haldi mikið af boð-
um, hveijum er boðið í veislurnar
og hverir greiði annan kostnað. Ég
hef aldrei heyrt um veislur Hæsta-
réttar en það getur verið að þær
Magnús sagðist ekki vita til þess
að sá skilningur hefði áður verið
lagður í áfengiskaupaheimildina að
hana ætti aðeins að nota til kaupa
á áfengi, sem notað væri í veislum
vegna embættisskyldna handhafa
forsetavalds. „Ég hef ekki áður
heyrt þennan skilning sem fjár-
málaráðherra leggur í þessar regl-
ur. Þegar ég hef boð er það alveg
á minn kostnað og ég sendi ekki
neinn reikning til Hæstaréttar eftir
á.“
Magnús sagðist hafa notað til
áfengiskaupanna nokkurn veginn
það fé sem hann hefði fengið í laun
sem handhafí forsetavaldsins í fjar-
veru forseta á árinu. „Þessi laun
eru greidd eftir á, en pantanir eru
fyrir áfenginu eru hins vegar lagðar
inn á meðan forseti er erlendis,
þannig að maður veit ekki nákvæm-
lega hvort það stenst á endum,“
sagði Magnús. Hann sagði að er
hann hefði frétt af því að hann
hefði þessi fríðindi hefði einhver
sagt sér að þessari reglu væri beitt.
Hann myndi hins vegar ekki hver
það hefði verið.
Magnús sagðist telja að allar
hliðar málsins væru nú komnar
fram. Hann hefði enn ekki samið
skýrslu þá, sem hann á að skila
dómsmálaráðherra eftir helgi, og
gæti því ekki sagt nákvæmlega,
hvort hann myndi segja þar frá ein-
hveijum atriðum, sem ekki væru
þegar kunn. Aðspurður hvort hann
ætti von á því að mál þetta drægi
dilk á eftir sér, sagði hann að það
yrði að koma í ljós. „Ef þeir vilja
að ég hætti í Hæstarétti þá veit ég
það þegar dómur fellur."
Ólafur Ragnar Grímsson
séu miklar, þannig að þetta mikla
magn þúrfi að notast þar.“
—Þú segir að menn hljóti að
treysta dómgreind embættismanna
til að túlka áfengiskaupareglumar
eins og þú lýsir. Ertu ekki um leið
að draga dómgreind forseta
Hæstaréttar S efa og segja að hann
sé óhæfur til að gegna embætti
sínu sem hæstaréttardómari?
„Ég vil ekki gefa út slíkar yfir-
lýsingar. En þau svör, sem forseti
Hæstaréttar hefur gefið um þetta
mál, hafa valdið mér vonbrigðum.
Hann hefur sagt að þessi kaup séu
hans einkamál; það geta þau aldrei
verið í neinum skilningi jafnvel
þótt hann líti á það sem risnu
Hæstaréttar, vegna þess að Hæsti-
réttur er opinber stofnun, þetta eru
opinberir ijármunir. En það er hins
vegar ljóst að það eru tímamörk á
þessum kaupum, þau eru aðeins
leyfð meðan forseti er erlendis, og
það eitt ætti að segja forseta
Hæstaréttar það, að það er ekki
sem forseti Hæstaréttar sem hann
hefur þennan rétt, heldur sem ígildi
forseta lýðveldisins,“ sagði Ólafur
Ragnar Grímsson.