Morgunblaðið - 06.12.1988, Blaðsíða 24

24 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. DESEMBER 1988
eftir Gylfa Þ.
Gíslason
Fyrir skömmu ritaði Sigurður
Einarsson, forstjóri Hraðfrysti-
stöðvar Vestmannaeyja hf., mjög
yfírvegaða grein í Morgunblaðið um
stefnuna í fiskveiðimálum. Megin-
niðurstaða hans er sú, að íslending-
ar séu að taka of mikið úr fiskistofn-
unum og nýti þá oft ekki skynsam-
lega. Hann er hins vegar andvígur
því, að hið opinbera selji leyfí, telur
það jafngilda því að taka rétt af
mönnum, sem stundað hafi sjó og
gert út áratugum saman. Segir
hann þetta svipað því, að tekinn
væri réttur af manni til þess að
stunda iðn, sem hann hefði lært
til, og að öllum yrði leyft að stunda
hana, sem keyptu sér leyfi.
Grein Sigurðar Einarssonar ber
þess vott, að hann hefur velt ræki-
lega fyrir sér þeim mikla vanda,
sem tengist allri fiskveiðistjóm.
Hann sér nauðsyn þess, að flotinn
minnki og hagkvæmni við veiðamar
aukist. Tillaga hans er sú, að veiði-
heimildimar séu veittar til langs
tíma, en að þær séu áfram bundnar
við skipin. Þá geti útgerðarmenn
sameinað veiðiheimildir á skipum,
minnkað flotann með þeim hætti
og gert veiðamar hagkvæmari.
Þessar hugleiðingar Sigurðar
Einarssonar veita kærkomið tilefni
til þess að ræða nokkur grundvall-
aratriði í sambandi við fiskveiði-
stjóm.
II
Engin ákvæði S stjómskipun okk-
"bÖcT
vörur
Vara-
hlutir
Verðkönnun *
sýnirað bíleigendur
geta sparað þúsundir
króna hjá okkur.
★ Bílablaðið Bíllinn 4. tbl. 1988.
eftirBaldur
Símonarson
Miðvikudaginn 7. desember kl.
20.00 verður óperan Rauða strikið
eftir Aulis Sallinen sýnd af mynd-
bandi í íslenzku óperunni. Að-
gangur er öllum heimill. Upptakan
er frá fínnska sjónvarpinu (1983).
Þetta er ekki upptaka af leik-
sviði, heldur er myndin sérstaklega
gerð sem sjónvarpsmynd. Okko
Kamu stjómar sinfónfuhljómsveit
fínnska útvarpsins, leikstjóri er
Kalle Holmberg, en gerð kvik-
myndarinnar annaðist Hannu
Heikinheimo. f aðahlutverkum eru
Tumo Hákkilá (Topi), Eeva-Liisa
Naumanen-Saarinen (Riika),
Kalevi Koskinen (Puntarpáá) og
Anita Válkki (Kaisa). Sýningin
tekur tæpa tvo tíma.
Finnska tónskáldið Aulis Sallin-
en (f. 1935) er eitt merkasta tón-
skáld samtímans. Einkum eru
óperur hans athyglisverðar, en
þær hafa náð miklum vinsældum
og verið sýndar víða um Iönd.
Fyrsta ópera hans, Riddarinn
(Ratsumies), var frumflutt á
óperuhátíðinni f Savonlinna suma-
rið 1975, Rauða strikið (Punainen
viiva) var frumflutt í Knnsku óper-
unni í Helsinki 1978 og Konungur-
inn fer til Frakklands (Kuningas
láhtee Ranskaan) í Savonlinna
sumarið 1984.
Rauða strikið er byggt á sam-
nefndri skáldsögu eftir Ilmari
Kianto (1874-1970) sem kom út
snemma á öldinni. Sallinen gerði
sjálfur texta óperunnar. Sagan
gerist í Finnlandi veturinn 1906-
1907. Leiguliðinn Topi býr við
kröpp kjör ásamt konu sinn i Riiku
og bömum. Bjamdýr gengur laust
í skóginum og drepur fé Topis.
Hann segist ætla að bana bjam-
dýrinu, en Riika hæðist að honum.
Kotið er matarlaust, og Topi
dreymir að bömin séu dáin og að
hann leiti á náðir prófastsins, sem
neitar að liðsinna honum. Topi
vaknar og heldur til þorpsins til
að selja fugla sem hann hefur
veitt. Farandsali staldrar við og
skemmtir bömunum með því að
leggja fyrir þau gátur. Topi kemur
aftur og segir fréttir úr þorpinu.
Kosningar em á næsta leiti. Punt-
arpáá, erindreki jafnaðarmanna,
og ungur, íhaldssamur prestur
leiða saman hesta sfna á fram-
boðsfundi. Topi, Riiika og ná-
grannar þeirra ræða stjómmál og
hvort þau eigi að merkja með
rauðu striki við lista jafnaðar-
manna á kjörseðlinum. Eftir kosn-
ingamar fer Topi að vinna við
skógarhögg. Þegar hann kemur
aftur með björg í bú er það of
seint, bömin em dáin úr vesöld.
Ópemnni lýkur með því að fréttir
berast af kosningaúrslitunum.
Bjamdýrið kemur að kofa þeirra.
Topi ætlar að drepa það, en dýrið
leggur hann að velli. Úr hálsi Top-
is lagar blóð, eins og þar hafí ver-
ið dregið rautt strik.
Tónlist Sallinens er áheyrileg
og aðgengileg. Mörg atriði í Rauða
strikinu em lagræn og eftirminni-
leg, t.d. þegar farandsalinn segir
bömunum sögu, víxlsöngur Punt-
arpáás og unga prestsins með
tveimur kómm og vögguljóð
grannkonunnar Kaisu yfir látnu
bami Topis og Riiku. Margir telja
tónlist hans nokkuð í stíl Sjostako-
vits eða Janáceks. Sallinen velur
sér góð bókmenntaverk sem yrkis-
efni. Söguþráðurinn er oft auðug-
ur að táknmáli og líkingum og
persónumar margslungnar. Hvaða
táknrænt gildi hefur bjamdýrið?
Hvers konar maður er Puntarpáá,
erindreki jafnaðarmannaflokks-
ins? Er hann hetja, er hann afkára-
leg persóna sem er ekki í andlegu
jafnvægi eða er hann kaldrifjaður
og undirfömll?
Rauða strikið fjallar öðmm
þræði um stjómmál og þess vegna
þykir hlýða að gera stutta grein
fyrir stjómmálasögu Finnlands á
þessum tíma. Að lokinni styijöld
Rússa og Svía 1808-1809 kom
Finnland undir yfírráð Rússa.
Finnland varð stórhertogadæmi,
sem naut vemlegrar sérstöðu, og
vom Rússar framan af fremur
afskiptalitlir um fínnsk málefni.
Keisaramir Alexander I. (1801-
1825) og bróðursonur hans, Alex-
ander II. (1855-1881) vom Finn-
um á margan hátt hliðhollir. Und-
ir lok 19. aldar hertu Rússar tökin
á Finnum í stóm sem smáu. Ólga
fór vaxandi, og hinn illa þokkaði
landstjóri, Nikolai Bobrikov, var
myrtur í júní 1904. Rúmu ári síðar
var efnt til allsherjarverkfalls, sem
jafnaðarmenn stóðu fyrir, en með
stuðningi og þátttöku borgara-
legra afla. öfarir og niðurlæging
Rússa í styijöldinni við Japani
1904-1905 urðu til þess að þeir
neyddust til að slaka á klónni um
sinn. Fram að þessu hafði verið
stéttaþing í landinu, en það var í
raun mjög valdalítið. Kosning-
aréttur var takmarkaður við aðals-
menn, borgara, presta og sjálfs-
eignarbændur. Framkvæmdavald-
ið var í höndum ríkisráðs, en keis-
arinn eða stórhertoginn réði miklu
um hveijir sátu þar.
Árið 1906 var ákveðið að stétta-
þingið skyldi lagt niður, en að í
stað þess kæmi þjóðkjörið þing
sem sæti í einni deild. Kosning-
aréttur var veittur öllum sem vom
eldri en 24 ára, án tillits til efna-
hags. Finnland var fyrsta Evrópul-
andið og hið annað í heiminum ;
þar sem konur fengu kosning-
arétt. Landinu var skipt í nokkur
stór kjördæmi sem kusu allmarga
þingmenn hvert samkvæmt hlut-
fallskosningareglum d’Hondts, en
þær em t.d. notaðar í sveitar-
stjómarkosningum hérlendis.
Hvert kjördæmi fékk þingmanna-
fjölda í hlutfalli við íbúatölu. Þing-
sæti vom 200, og kosningar vom
leynilegar. jll
í stéttaþinginu og ríkisráði hafði
orðið til vísir að flokkaskiptingu.
Gamal-fínnski flokkurinn var
íhaldssamur borgaraflokkur sem
Kvótinn til einstakl-
inga en ekki skipa
ar né nokkurs ríkis, sem ég þekki
til, veita vissum stéttum eða ein-
staklingum einkarétt til þess að
stunda þá atvinnu, sem þeir eða
forfeður þeirra hafa stundað.
Bóndasonur á ekki rétt á því að
stunda áfram búskap, þótt forfeður
hans hafí búið á erfðajörð hans öld-
um saman. Þjóðfélagsaðstæður
geta gert það nauðsynlegt, að bú-
skap sé hætt á jörðinni. Ef svo er
vaknar spuming um, hvort sam-
félagið eigi að aðstoða unga mann-
inn til þess að leita sér annarrar
atvinnu. Enginn iðnaðarmaður á
rétt á því að stunda óbreytt þau
störf, sem hann lærði á námsámm
sínum, né með þeim tækjum, sem
þá tíðkuðust. Sé ekki lengur þörf
fyrir þau störf verður hann að
breyta til. Þeir útvegsmenn, sem
eiga skip í dag, eiga auðvitað ekki
neinn einkarétt á því að halda áfram
veiðum, þótt þeir og forfeður þeirra
hafi stundað veiðar öldum saman.
Hugmyndin um, að útvegsmenn
greiði gjald fyrir veiðileyfí sviptir
engan rétti til að stunda veiðar.
Að vísu þarf þá að greiða gjald
fyrir nýtingu miðanna. En í því
sambandi standa allir jafnt að vígi.
Gjaldtakan er meira að segja nauð-
synleg til þess að koma í veg fyrir
mismunun, þ.e. að einstökum aðil-
um séu ekki afhent verðmæti
ókeypis.
Allir eru sammála um og Alþingi
hefur einum rómi sett löggjöf um,
að stjóm fiskveiða sé nauðsynleg.
En kjami allrar fískveiðistjómar er
sá, að takmarka verður nýtingu
fískistofnanna. Rétturinn til físk-
veiða er skammtaður. Stóra spum-
ingin í þessu sambandi er, hvemig
sú skömmtun eigi að fara fram —
hvaða skilyrðum hún skuli bundin.
Segja má, að rétturinn til þess
að stunda iðnaðarstörf sé einnig
skammtaður. Að því leyti er skiljan-
legt, að Sigurður Einarssn skuli
nefna þennan rétt í sambandi við
fískveiðistjómina. En ástæða þess,
að ríkisvaldið heimilar ekki hveijum
sem er að stunda t.d. rafvirkjun,
er ekki sú, að of mikill fjöldi raf-
virkja mundi hafa skaðleg áhrif á
einhveija auðlind þjóðarinnar, og
ekki einu sinni sú, að ríkisvaldið
telji ástæðu til þess að koma í veg
fyrir, að rafvirkjar yrðu svo marg-
ir, að sumir þeirra yrðu atvinnulaus-
ir, heldur blátt áfram sú staðreynd,
að til þess að stunda störf rafvirkja
þarf vissa kunnáttu, ef tryggt á að
vera, að störfín séu vel af hendi
leyst. Þess vegna setur ríkisvaldið
reglur um iðnpróf.
Af þessum sökum er með engu
móti hægt að bera saman rétt út-
vegsmanna'til fískveiða og rétt iðn-
aðarmanns til þess að stunda iðn
sína. Ef meistari seldi verzlunar-
manni meistarabréf sitt og hinn
síðamefndi hæfi störf samkvæmt
því gerðust báðir brotlegir við lög.
Það er hins vegar fyllilega löglegt,
að handhafí veiðileyfís selji öðrum
útgerðarmanni kvóta sinn. Það er
meira að segja æskilegt, að svo sé,
og í mörgum tilvikum mjög hag-
kvæmt.
III
Þegar Sigurður Einarsson lýsir
skoðunum mínum — og þá um leið
okkar allra, sem mælum með sölu
veiðileyfa — segir hann, að við vilj-
um „ákveða fyrirfram heildarafla
hverrar tegundar og skipta honum
síðan milli skipa“. Hér er ekki sagt
rétt frá skoðunum okkar. Við teljum
nefnilega — og það er meira að
segja höfuðatriði í skoðun okkar —
að veiðileyfín eigi ekki að binda við
skip, heldur við útgerðarmenn, við
einstaklinga, en ekki hluti. Meðan
kvótamir eru tengdir skipum verður
ekki — nema þá á mjög löngum
tíma — sú minnkun á flotanum, sem
m.a. Sigurður Einarsson er jafn-
sannfærður um og við að er nauð-
synleg. Skýringin er sú, að sé kvóti
GylS Þ. Gíslason
„Núverandi skipan
kvótakerfísins er of
seinvirk til þess að
beina sókninni frá
óhagkvæmum til hag-
kvæmari skipa. Þessu
markmiði verður bezt
náð með almennum við-
skiptum með veiðileyfí.
Þannig geta þeir út-
gerðarmenn, sem hafa
hagkvæmastan rekstur,
tryggt sér þau veiði-
leyfí, sem veitt eru.“
veittur skipi, eykur það auðvitað
verðmæti skipsins hvernig sem hag-
kvæmni þess til veiða er háttað.
Ef kvótinn er veittur einstaklingi,
einkum ef hann er veittur til langs
tíma, margra ára, fær hann aðstöðu
til þess að velja sér þau veiðitæki,
þær veiðiaðferðir og þann veiðitíma,
sem hann telur skila beztri afkomu.
Að vísu er ákvæði um það í nýju
lögunum um fískveiðistjóm að flytja
megi aflamark frá skipi, sem hætt
er að gera út, til annarra skipa.
Þetta stuðlar að æskilegri hag-
kvæmni, en áhrifín eru langt frá
því að vera nógu fljótvirk.
Sigurður gerir sér fullljósan hluta
af þeim vanda, sem hér er um að
ræða. Hann sér, að veiðileyfín þarf
að veita til mun lengri tíma en nú
á sér stað til þess að aukin hag-
kvæmni í rekstri náist. Hann leggur
og áherzlu á, að útgerðarínönnum
eigi að vera fijálst, hvemig þeir
hagnýta leyfín. Hér þarf að vísu
að hafa á vissar takmarkanir, t.d.
vegna atvinnu- og byggðasjónar-
miða. En Sigurður Einarsson hefur
ekki gert sér ljóst, að sú skipan er
meingölluð að binda kvótana við
skip og yrði enn varhugaverðari,
ef leyfistíminn yrði lengdur vem-
lega, einsog þó er æskilegt. Eigend-
um skipa yrðu þá veitt algjörlega
óeðlileg forréttindi. Ókostur þess
að tengja kvótana skipum, en ekki
einstaklingum, er annars vegar sá,
að útgerð óhagkvæmra skipa er
haldið áfram, flotinn minnkar ekki
eða a.m.k. mjög hægt, og að eigend-
um skipa em afhent geysimikil
verðmæti, sem þjóðarheildin á.
Skoðun okkar, sem aðhyllumst
veiðileyfasölu sem mikilvægan þátt
fískveiðistjórnar, er sú, að með því
að selja einstaklingum kvóta, sem
gilti alllangan tíma, mundu kvót-
amir smám saman safnast á hend-
ur þeirra, sem stunduðu útgerðina
með hagkvæmustum hætti, og flot-
inn minnkar smám saman, þeim
skipum yrði smám saman lagt, sem
sízt væm fallin til veiða. Jafnframt
fengi samfélagið afgjalds af þeirri
auðlind, sem fólgin er í fískistofnun-
um við landið og Alþingi hefur kveð-
ið á um, að séu sameign þjóðarinn-
ar.
IV
íslenzka ríkið veitir einstakling-
um og fyrirtækjum ýmis réttindi
og það gera öll sjálfstæð ríki.
Stundum em þessi réttindi fyrst og
fremst veitt vegna almannahags-
muna, svo sem iðnréttindi. Stundum
em þau talin stuðla að hagkvæmum
rekstri, svo sem réttindi til flugs á
vissum flugleiðum. Ef samfélagið
er ekki talið fóma neinu vegna rétt-
indaveitingarinnar em réttindin
veitt ókeypis. Veiti ríkisvaldið hins
vegar leyfí til afnota af arðbærri
eign, sem það á, lætur það að sjálf-
sögðu greiða sér gjald. Bóndi, sem
býr á ríkisjörð, greiðir jarðarafgjald
og þeim mun hærra, sem jörðin er
verðmætari. Reykjavíkurborg á Ell-
iðaámar. Þær vom áður einkaeign,
Rauða stríkíð