Morgunblaðið - 04.01.1989, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. JANÚAR 1989
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. .IANÚAR 1989
25
fttínrgp Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvaemdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar FreysteinnJóhannsson, / Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst IngiJónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 70 kr. eintakið.
Gengislækkun og
langtímamarkmið
Gengi krónunnar var lækk-
að um 4% í gærmorgun.
Þessar ráðstafanir koma í kjöl-
far hækkunar á vörugjaldi,
hækkunar á tekjuskatti og mik-
illar hækkunar á eignaskatti.
Jafnframt hækkaði benzín um
áramót vegna aðgerða ríkis-
stjómar og bflar hækkuðu
vegna ákvarðana ríkisstjómar.
Lækkun á gengi og hækkun á
benzíni og bílum veldur því, að
lánskjaravísitalan hækkar
verulega og þar með skuldir
húsbyggjenda og atvinnufyrir-
tækja og greiðslubyrði þessara
aðila.
Gengislækkunin þýðir, að
sjávarútvegurinn býr við sömu
skilyrði og fyrir þremur mánuð-
um. Lækkun á gengi dollars á
þessum tíma hafði þurrkað út
áhrif gengisbreytingar í lok
septembermánaðar. Það er
auðvitað ljóst, að þessi gengis-
breyting ræður engum úrslitum
um rekstrarstöðu sjávarútvegs
eða samkeppnisiðnaðar. Þá
vaknar spumingin, hvort ríkis-
stjómin hyggst beita sér fyrir
frekari gengisbreytingu á
næstu vikum. Ef svo er má
aftur spyija, hvers vegna í
ósköpunum ekki er tekin
ákvörðun um slíka gengis-
breytingu strax í stað þess að
skapa óvissu um það, hvort
frekari gengislækkun er á
næsta leiti.
Ef það er hins vegar mark-
mið ríkisstjómarinnar að halda
genginu að mestu óbreyttu frá
því sem nú er, fer ekki á milli
mála, að frekari aðgerða er
þörf til þess að tryggja rekstr-
argrundvöll atvinnuveganna.
Hvemig verður það gert, ef
ekki á að koma til frekari geng-
isbreyting? Með nýju uppbótar-
kerfí?
Rök ríkisstjómarinnar fyrir
því að efna til takmarkaðrar
gengisbreytingar nú em vænt-
anlega þau, að nauðsynlegt
hafí verið að koma í veg fyrir
spákaupmennsku með gjald-
eyri. Það kunna út af fyrir sig
að vera gild rök en vandinn er
sá, að fólk hefur enga trú á,
að þetta gengisstig haldist.
Þess vegna munu menn halda
áfram að gera ráð fyrir frekari
breytingum á gengi með einum
eða öðmm hætti. Ríkisstjóm-
inni hefur ekki tekizt að skapa
kyrrð í fjármálalífí þjóðarinnar
með þessari gengislækkun,
þvert á móti skapar hún enn
þá meiri óróa vegna þess, að
efnahagsaðgerðin sem slík er
ófullnægjandi.
Ríkisstjómin hefur nú haft
þijá mánuði til þess að átta sig
á stöðu mála. Hveitibrauðs-
dagar hennar em liðnir. Nú í
janúarmánuði verða gerðar ein-
dregnar kröfur til þess, að hún
geri grein fyrir því, hvemig hún
ætlar að taka á vandamálum
atvinnuveganna. Hingað til
hefur hún aukið skatta á fyrir-
tæki. Að vísu hafa nafnvextir
lækkað en raunvextir lítið. Nú
er hins vegar að því komið, að
verkin verða að tala. Sú gengis-
breyting, sem framkvæmd var
í gær, er kák. Hún dugar varla
til þess að koma í veg fyrir
spákaupmennsku með gjald-
eyri.
Tæpast er lengur ágreining-
ur um það, að gengi íslenzku
krónunnar gagnvart dollar hef-
ur verið of hátt um skeið. Hins
vegar verða menn að átta sig
á því, að gengisbreyting ein,
jaftivel þótt hún væri stór, leys-
ir ekki allan vanda sjávarút-
vegsins. Eins og Morgunblaðið
hefur margoft bent á undanfar-
in misseri er tímabært að vinna
að meiriháttar endurskipulagn-
ingu í fískveiðum og físk-
vinnslu. Þær aðgerðir leysa
ekki aðkallandi vanda þessarar
atvinnugreinar. Hins vegar er
nauðsynlegt að móta langtíma-
stefnu í málefnum útgerðar og
vinnslu og og vinna samkvæmt
henni að endumýjun í þessari
atvinnugrein þannig, að hún
skili þjóðinni meiri arði á næstu
ámm og áratugum.
Sú endumýjun og endur-
skipulagning tekur langan tíma
en mikil aðsteðjandi vandamál
mega ekki verða til þess, að
slík verkefni verði lögð til hlið-
ar. Langtímastefnumörkun af
þessu tagi á ekki að vera í
höndum stjómvalda fyrst og
fremst heldur atvinnugreinar-
innar sjálfrar, fyrirtækjanna og
samtaka þeirra. Ríkisstjóm og
Alþingi verða að skapa þann
grundvöll, sem sú endumýjun
getur byggzt á. Það m.a. er
verkefni núverandi ríkisstjóm-
ar. Hún sýnir þess hins vegar
engin merki, að hún átti sig á
þessu hlutverki sínu. Aðgerðir
hennar hingað til hafa þvert á
móti snúið að því að íþyngja
atvinnurekstrinum í stað þess
að skapa honum eðlileg skilyrði
til endumýjunar.
Aibert Roels vill kynnast íslandi
og íslendingum.
í sjónvarpssal. Albert svarar spurningum um ísland.
Sigurvegari í spumingakeppni um ísland:
Æðsti draumurinn er að
þýða Njálu á flæmsku
Á jóladag voru sýnd í flæmska
sjónvarpinu í Belgíu úrslit í spum-
ingakeppni um ísland. Eftir tvísýna
baráttu bar 49 ára menntaskóla-
kennari, Albert Roels, sigurorð af
keppinaut sínum. Albert hefur aldr-
ei komið til íslands en á sér þann
draum heitastan að beija það land
augum einhvem tíma í framtíðinni.
Fréttaritari hitti Albert að máli þar
sem hann býr ásamt eiginkonu sinni
og sex bömum ekki fjarri hollensku
landamærunum í Flandri. Bömin
eru á aldrinum fímmtán til tuttugu
og fjögurra ára og dvelja flest í
heimavistum eða á stúdentagörðum
vegna náms.
I samræmi við íslenskar venjur
var hann spurður um uppmna og
ættir.
„Ég fæddist í Lokeren árið 1939.
Margir íslendingar kannast við það
þorp vegna þess að þar hóf Amór
Guðjohnsen knattspymuferil sinn í
Belgíu. Ég var tíundi í röð fimmtán
systkina. Faðir minn tilheyrði kyn-
slóð sem var óðum að hverfa, hann
var ólæs og óskrifandi þar sem
hann var elstur sinna systkina og
hafði tæplega ellefu ára gamall
byijað að vinna fyrir sér. Ég held
að hann sé upplýstasti maður sem
ég hef kynnst."
Hvemig gekk að afla upplýsinga
og undirbúa þátttöku í spuminga-
keppni um ísland?
„Erfíðast var að komast yfír
bækur um ísland. Flestar þeirra
fékk ég frá Englandi. Jafnvel í stór-
um héraðsbókasöfnum í Belgíu er
einungis að finna eina eða tvær
bækur um ísland. Þessar bækur,
a.m.k. sú sem ég fann, voru mjög
sérhæfð rit um jarðfræði. Ég var
sérlega vel undirbúinn í bókmennt-
um og jarðfræði, hins vegar hafði
ég trassað goðafræði og átti engan
veginn von á svo mörgum spuming-
um um þau efni. Auðvitað er germ-
önsk goðafræði ekki það sama og
íslendingasögur og að mínu mati
voru spumingar um þessi efni allt
of ítarlegar."
Hvert var álit þitt á spurningun-
um eftir nokkurra mánaða undir-
búning fyrir keppnina?
„Mér fannst skorta á jafnvægi í
spumingunum. Nokkrar voru of
léttar eins og t.d. spumingin um
hvar Nonnahús væri og við hvem
það væri kennt. Og sömuleiðis um
dvalarstað Hallgríms Péturssonar.
Mér fannst hins vegar spumingin
um andategundimar á Mývatni of
smásmuguleg og sömuleiðis spum-
ingar um Jólni og Syrtling við
Surtsey. Kannski hefði verið nær
að spyija hvers vegna var eyjan
kölluð Jólnir? Það hefði verið skárra
vegna þess að spumingar sem
byggja á innsæi eru betri en hrein
minnisatriði."
Teiur þú að þátturinn hafi vakið
athygli á íslandi?
„Eg held að fólk hafí horft á
þáttinn og vænst mikils af honum.
Það verður að hafa það í huga að
hér í Belgíu veit fólk næsta lítið
um ísland. Hér em og hafa verið
nokkrir góðir knattspymumenn
sem hafa vakið athygli Belga á til-
veru íslands. Ég hef helst heyrt
fólk spyija sig og aðra eftir þátt-
inn: hvemig búa Islendingar, hvað
gera þeir, hvemig er fískveiðum og
landbúnaði háttað? Em hús þar og
götur? Allt slíkt vantaði í þær mynd-
ir sem sýndar vom í þættinum.
Hátt í klukkutfma sýning á hrauni,
gijóti, jökulám og stöku hvönn gef-
ur varla rétta mynd af íslandi. Það
var hvergi minnst á fólk, engin hús
sáust eða fólk að störfum eða leik.
Þetta hlýtur að teljast heldur þunnt
efni sem landkynning. Það vantaði
íslendinga í þessar myndir um ís-
land.“
Hver var þá námsferill Belgíu-
meistaranq, í íslandsfræðum?
„Eftir menntaskóla stundaði ég
nám við háskólann í Gent, þar nam
ég germönsk mál og bókmenntir.
Áhugi minn á bókmenntum vaknaði
snemma, frá tólf ára aldri tryggði
ég mér klukkustund á dag til lestr-
ar. Þá fljótlega las ég bækur eftir
Albert Roels og kona hans, Gabie Anthunts, á heimili þeirra.
íslenska rithöfunda, m.a. Gunnar
Gunnarsson, í þýskum þýðingum.
Ég held að dálæti mitt á hinum
germanska menningararfi hafí ráð-
ið úrsliturn um val mitt á sérgrein
í háskóla. íslendingasögumar hafa
alltaf verið mér sérlega hjartfólgnar
og minnisstæðar og þá sérstaklega
Brennu-Njálssaga. Sú tæra frá-
sagnarsniíld sem birtist í þessum
sögum er mér endalaust tilefni til
aðdáunar. Sama gildir í rauninni
um sögur Halldórs Laxness, lýsing-
arnar eru hnitmiðaðar og hvert orð
er þmngið merkingu. Nálægð
víðáttunnar og þögnin em mér sér-
lega að skapi. Mig langar að nefna
til dæmis þegar Gunnar á Hlíðar-
enda hyggst kveðja sveitina sína,
auðvitað er hann ekki einungis að
tala um akrana heldur og bæinn
sinn, uppmna og sögu. Það er í
rauninni út í hött að tíunda merk-
inguna en öllum ætti að vera ljóst
að þar er með fæstum orðum sagt
mikið."
Hvað tókst þú þér fyrir hendur
að loknu háskólanámi?
„Eftir að ég lauk prófi hóf ég
kennslu og kenndi samfleytt í
fimmtán ár. Þá fannst mér kominn
tími til að söðla um. Bæði var að
hávaðinn og mengunin kringum
landa mína tmflaði mig og sömu-
leiðis ill umgengni þeirra við um-
hverfí sitt. Ég er aðdáandi einfaldr-
ar náttúm og ég trúi því að jörðin
geti ekki verið séreign fólks, a.m.k.
ekki til að misþyrma henni. Indíán-
ar í Bandaríkjunum höfðu á þessu
réttan skilning þegar þeir höfnuðu
sölu á landi sínu til alríkisstjórnar-
innar með þeim orðum að verið
væri að biðja þá um að selja land
feðra sinna, það væri ekki hægt
vegna þess að fólk gæti ekki átt
landið, ámar eða jarðveginn. Á
þessum forsendum gerðist ég inn-
flytjandi til vesturstrandar írlands.
Þar hafði ég ofan af fyrir mér með
trilluútgerð."
Lagðir þú þá stund á mál inn-
fæddra?
„Nei, það kom til af því að félagi
minn í útgerðinni var Þjóðveiji. Við
töluðum hins vegar ekki þýsku sam-
an vegna þess að hann blygðaðist
sín svo fyrir þátt landa sinna og
skyldmenna í styijöldinni að hann
talaði aldrei orð í þýsku. Við töluð-
um þess vegna saman á ensku í
róðmnum. Hann er þarna ennþá
og ég veit ekki betur en að hann
standi enn við heit sitt um tungu-
málið. Við stunduðum þessa útgerð
saman í tvö ár en að þeim loknum
bar heimþráin konuna mína ofurliði
og m.a. þess vegna fluttum við
heim aftur. Ég hefði gjarnan kosið
að vera lengur, sé að minnsta kosti
ekki eftir því að hafa verið þama.“
Eftir komuna til Belgíu, byrjar
þú þá aftur kennslu?
„Já, og hef síðan kennt_ þýsku,
flæmsku og bókmenntir. Ég held
að kennslan hafi heillað mig vegna
þeirra möguleika sem hún gefur til
að miðla öðmm hugðarefnum
sínum, í mínu tilfelli fyrst og fremst
bókmenntum. Ég fíalla í kennslu
minni jafnt um hollenskar og
flæmskar bókmenntir vegna þess
að tungumálið er hið sama. Auðvit-
að er munur á bæði bókmenntum
og viðhorfum þessara þjóða og sam-
komulagið hefur ekki alltaf verið
gott en skyldleikinn er óumdeilan-
legur."
Þú ferðast mikið um á reiðhjóli?
„Ég hef ánægju af því að hjóla
og bílpróf hefur aldrei freistað mín.
Ég held mér sé ekki lagið að keyra
bíl. Ég hjóla daglega 17 kílómetra
í skólann, hvora leið. Það fer nokk-
uð eftir færð og veðurfari hversu
langan tíma það ferðalag tekur, en
yfírleitt á bilinu 45 mínútur til einn
klukkutími og kortér. Þessi ferða-
máti hentar mér sérdeilis vel, á leið
minni í skólann á morgnana gleymi
ég þeim vandamálum sem við er
að glíma hér heima, og áður en
heimferðin úr skólanum er hálfnuð
eru allar áhyggjur vegna vinnunnar
foknar út í veður og vind. Þar að
auki fer ég náttúrulega þeirra er-
inda sem þarf á hjólinu."
Hver eru samskipti þín við ís-
land?
„Þau byggjast fyrst og fremst á
lestri mínum á íslenskum bók-
menntum. Ég_ hitti í fyrsta skipti,
svo ég viti, íslending fyrir fimm
mánuðum. Síðan þá hef ég setið
með þeim aldeilis makalaust
skemmtilegar veislur sem seint
munu líða mér úr minni. Ég er
ákveðinn í að veija frístundum
næstu fímm árin til að ná góðu
valdi á íslensku. Að því loknu ætla
ég að fara til íslands og setjast þar
á skólabekk á gamals aldri í því
skyni að fullkomna mig í íslensku.
Þá er draumurinn að setjast niður
og þýða íslenskar bókmenntir af
frummálinu yfír á flæmsku. Mig
grunar að margar þeirra þýðinga
sem til eru séu heldur bágar sem
ef til vill á rætur sínar að rekja til
þess að flestar þýðingar eru gerðar
ýmist úr dönsku, þýsku eða ensku.
Ég óttast að of mikið fari forgörð-
um við slíkar tilfæringar. Minn
stærsti draumur er að þýða
Brennu-Njálssögu yfír á flæmsku
og sömuleiðis hafa ævi og störf
Stephans G. Stephanssonar alltaf
heillað mig. Ég mundi gjaman vilja
spreyta mig á ljóðum hans. í raun-
inni eru þau viðfangsefni sem bíða
óendanleg en fyrst er að komast
til íslands og kynnast íslendingum
og þeirra raunverulega umhverfí.
Hitta fólk til sjávar og sveita."
Þú hefur sjálfur fengist við Ijóða-
gerð?
„Mér líkar vel einvera með hugs-
unum mínum, skáldskapur krefst
minna en aðrar listgreinar, t.d.
málaralist. Þar þarf efni, málningu
og striga og ekki síst bjargálna
kaupendur. Orðslist fellur mér vel,
í henni er jafnvel hægt að komast
af án pappírs svo sem íslendingar
sýndu svo vel með munnlegri geymd
sagnanna sinna. Eftir mig hafa
komið út tvær ljóðabækur og sú
þriðja er hjá útgefanda. Ég verð
að viðurkenna að mér hálfleiðist að
gefa út ljóðin mín. Það er eins og
friðhelgi manns og þess sem maður
er að sýsla við í einrúmi sé rofín."
Með þessum orðum kveður
fréttaritari þennan skeggprúða sér-
fræðing um ísland sem hefur frá
bamæsku unnað sögueynni hugást-
um en aldrei litið hana augum.
TEXTI OG MYNDIR: Kristófer
Már Kristinsson
Félagsstarf aldraðra i Hrafnistu.
Aldraðir Reykvíking-
ar og starf Hraftiistu
Hrafnista í Hafharfírði.
eftirPétur
Sigurðsson
í „Staksteinum" Morgunblaðsins
þ. 28. desember birtist útdráttur
úr grein í blaðinu „Höfuðborgin"
sem gefíð er út af Fulltrúaráði Sjálf-
stæðisfélaganna í Reykjavík.
Grein þessi er eftir Áma Sigfús-
son, borgarfulltrúa og formann fé-
lagsmálaráðs Reykjavíkurborgar.
Ef borgarfulltrúi sem gegnir þessu
trúnaðarstarfi er ekki betur kunn-
ugur högum aldraðra en fram kem-
ur í grein hans hlýtur sú spuming
að vakna — hve mikið vita allir
hinir?
Þar eð ég hefí haft með málefni
aldraðra að gera meira og minna í
nær 30 ár og verið þingmaður
Reykvíkinga í 27-28 ár, þekki ég
nokkuð til og vil því bæta við þann
fróðleik, sem borgarfulltrúar virð-
ast búa yfír.
í grein sinni segir Árni: „í dag
er 461 hjúkrunarrúm í Reykjavík
nýtt af Reykvíkingum. Þar munar
lang mest um Elli- og hjúkmnar-
heimilið Gmnd, en þar hafa nú um
125 Reykvíkingar hjúkmnarað-
stöðu. Það er einnig umhugsunar-
efni að Gmnd er sjálfseignarstofn-
un sem heldur uppi vandaðri þjón-
ustu, en er kostnaðarminnst fyrir
ríkið af öllum stofnunum með svip-
aða hjúkmnarþyngd.“
Ekkert af því sem ég skrifa hér
er á einn eða annan hátt beint að
Elliheimilinu Gmnd eða stjórnend-
um þess. Ég hefí um langt árabil
haft þá skoðun og skýrt hana opin-
berlega að Gísli Sigurbjömsson sé
fmmkvöðull að þeim nútímalega
aðbúnaði aldraðra, sem hófst m.a.
með byggingu og rekstri Gmndar
og hefur verið í stöðugri framþróun
síðan. Þessi staðreynd breytir hins
vegar ekki fullyrðingum Áma, sem
segir „að þar munar langmest um
Elli- og hjúkmnarheimilið Gmnd“.
Skoðum það nánar.
Hrafnistuheimilin í Reykjavík og
Hafnarfirði em sjálfseignarstofnan-
ir, sem em rekin sem um harðan
einkarekstur sé að ræða varðandi
viðskipti út á við, en sem heimili
er stjómast eiga af góðri þjónustu
og mannkærleika inn á við gagn-
vart vistfólki.
En öllu þessu em settar skorður
vegna laga- og reglugerða sem
þessi heimili hlíta að sjálfsögðu og
samninga sem fulltrúar ríkis fyrst
og fremst gera við viðkomandi
stéttarfélög starfsmanna.
Samkvæmt tölvuútskrift 28. des-
ember em á Hrafnistu í Reykjavík
42 karlar og 92 konur eða samtals
141, sem er 75% (af 188) af þeim
Pétur Sigurðsson
sem em á hjúkmnargjaldi og búa
{ Reykjavík.
Auk þessa em þar 66 karlmenn
og 55 konur eða samtals 121 eða
73,7% af vistmönnum (af 164) á
almennum deildum sem búa einnig
í Reykjavík.
Þar utan eiga Reykvíkingar í
„seli“ í Hafnarfírði. Olíkt góðum
bændum gleymist þetta „sel“ nema
á um kosningar, en þar em á hjúkr-
unarsviði 18 karlar og 50 konur eða
samtals 68 Reykvíkingar. Á vist-
deildum em 10 karlar og 20 konur
eða samtals 30. Samtals em því á
þessu heimili 98 Reykvíkingar.
Þá má og geta margra Reyk-
víkinga, sem eiga íbúð í vemduðum
þjónustuíbúðum við Boðahlein í-
næsta nágrenni við Hrafnistuheim-
ili, þótt í Garðabæ séu, enda fá íbú-
ar þeirra þjónustu eftir þörfum og
að óskum hvers og eins auk örygg-
is, en miðstöð þessa er í Hrafnistu-
heimilinu.
Það er full ástæða til þess enn
einu sinni að inna félagsmálaráð
Reykjavíkurborgar eftir svömm við
margítrekuðum spumingum sam-
taka okkar varðandi hagsmuni þess
fólks, sem þar býr og telst til Reyk-
víkinga. Horfí ég þá til laga um
lögheimili, sem einmitt var breytt
nokkm áður en bygging þessa
hverfís hófst. Það var gert til að
fyrirbyggja óréttmætt álag á lítið'
sveitarfélag (Garðabæ) vegna til-
flutnings úr öðmm sveitarfélögum
m.a. vegna kostnaðar við heimilis-
þjónustu.
Varðandi ýmislegt_ annað sem
kemur fram í grein Áma mun ég
sem gamall Sjálfstæðismaður gera
fulltrúaráðinu grein fyrir, ásamt
tillögum samtaka okkar. Þeirra er
að taka pólitíska afstöðu til leið-
beiningar Sjálfstæðismönnum hvort
þeir búa í Reykjavík eða úti á landi.
Enda hæg heimatökin, því í full-_
trúaráðinu er fjöldi mætra félaga
sem hefur kynnt sér málefni aldr-
aðra og vinnur að úrbótum þess sem
miður fer — sem enn er allt of
margt. Að sjálfsögðu mun ég senda
fulltrúum annarra pólitískra sam-
taka tillögur okkar jafnframt.
Höfundur er formaður Sjómanna-
dagsráðs.