Morgunblaðið - 02.06.1989, Page 9

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2.1 JÚNÍ 1989
9
Hob-nobs frá McVities er svo stökkt og
brakandi að nær ógerlegt er að borða það
hljóðlega.
Hob-nobs kökurnar eru stórar og
matarmiklar enda í þeim bæði hafrar og
heilhveiti.
Hob-nobs er hreinasta afbragð með kaffi
og sumum finnst það jafnvel enn betra með
svohtlu smjöri.
Hob-nobs. Það er þó ekki heimabakað?
Dreifing: Bcrgdal hf • Skútuvogi 12 • 104 Reykjavík ■ Sími 91-680888
FJARMflaS
IIDINDI®
TÍMARITUM
EFNAHAQSMÁL
GEFIÐÚTAF
HAGFRÆÐIDEILD
SEÐLABANKA
ÍSLANDS
JANÚAR-APRÍL 1989
wmmmmmmmmmmrjA cta n~7(
Miðstýring eða mark-
aðsbúskapur?
„Athyglisvert er, að þessi þróun [til frjáls-
ræðis og markaðshyggju] hefur ekki ein-
göngu átt sér stað meðal þeirra þjóða,
sem lengst hafa búið við markaðsbúskap
og lýðræðislega valddreifingu, heldur
gætir nú í vaxandi mæli sömu tilhneiging-
ar í þeim heimshlutum, þar sem ríkis-
forsjá og miðstýring eiga sér dýpstar
sögulegar rætur.“
Þessi orð eru úr forystugrein Jóhann-
esar Nordals, Seðlabankastjóra, í Fjár-
málatíðindum, tímariti um efnahagsmál,
sem gefið er út af hagfræðideild Seðla-
banka íslands. Staksteinar glugga í
þessa grein hér og nú.
Handstýring
sljóramála-
manna
í forystugrein Fjár-
málatiöinda segir in.a.:
„í umræðum um efna-
hagsmál hér á landi hef-
ur að undaniomu nyög
borið á deilum um það,
að hve miklu leyti skuli
beita beinni stjómun
fremur en almennum að-
gerðum til þess að ná tdl-
teknum árangri, t.d. í
peningamálum og verð-
lagsmálum. Hefur hið
lýsandi hugtak handstýr-
ing verið notað um þá
aðferð að grípa inn í
starfsemi markaðarins,
til að mynda með beinum
stjóravaldsákvörðunum
um vexti, verðlag og
!aun.“
Meginstef
þjóðmála-
umræðu
„Hér er vissulega ekki
um nýtt ágreiningsefhi
að ræða, hvorki hér á
landi né annars staðar.
Þvert á móti mætti segja,
að þessi umræða sé enn
eitt tilbrigðið við megin-
stef, sem einkennt hefur
þjóðmálaumræðu allra
nútímaríkja ...
Engin líkindi em til
þess, að deilur um grund-
vallaratriði af þessu tagi
verði nokkura tima til
lykta leiddar. Sé þróunin
hins vegar skoðuð í sögu-
legu samhengi, t.d. með
þvi að líta á þróun hag-
stjómar og efnahagsum-
ræðu undanfarinna ára-
tuga, kemur í ljós, að
ftjálsræði og markaðs-
hyggja hafá verið að
sælya á hvarvetna í
heiminum. Fyrst og
ákveðnast hefur þetta
komið fram meðal vest-
rænna iðnaðarríkja, þar
sem aukin áherzla á
markaðsbúskap heima
fyrir hefur haldizt í hend-
ur við afnám hvers konar
viðskiptatálmana milli
ríkja. Athygiisvert er, að
þessi þróun hefur ekki
eingöngu átt sér stað
meðal þeirra þjóða, sem
lengst hafa búið við
markaðsbúskap og lýð-
ræðislega valddreifingu,
heldur gætir nú í vaxandi
mæli sömu tilhneigingar
í þeim heimshlutum, þar
sem ríkisforsjá og mið-
stýring eiga sér dýpstar
sögulegar rætur.“
Reynslan af
miðstýringn
Síðar í greininni er
vikið að lærdómum
reynslunnar þar sem
miðstýring og ríkisforsjá
sitja í öndvegi:
„Þau þjóðfélög, sem þá
braut hafe gengið lengst,
hafa ekki aðeins náð
minni efnahagslegum ár-
angri en þær þjóðir, sem
búið hafa að markað-
skerfi, heldur hafa sum
þeirra beinlinis stefiit i
efiiahagslega og félags-
lega stöðnun, sem jafiivel
hefur komið andstæðing-
um þessa kerfis á óvarL
Langt er að sjálfsögðu
frá þvi, að menn geti
greint allar orsakir þess-
arar þróunar, en þó er
freistandi að benda hér á
tvo meginveikleika allra
kerfa, sem er ætlað það
hlutverk að koma í stað
markaðsaflanna, hvort
sem menn kenna þau við
handstýringu, skipulags-
hyggju eða áætlunarbú-
skap.
Fyrsti veikleikinn er
þekkingarskortur. Með
þessu er átt við það, að
sjaldan eða aldrei eru
nægilega miklar upplýs-
ingar um efiiahagsstarf-
semina, til þess að
ákvarðanir stjóravalda
um bein afskipti af mark-
aðinum séu verulega
markvissar. En um leið
og gripið er til slikra af-
skipta, glatast þær veiga-
miklu upplýsingar, sem
fijálst verðmyndunar-
kerfi veitir fyrirtækjum
og einstaklingum, sem
taka þurfa efiiahagslegar
ákvarðanir...
Hinn veikleikinn felst
í nánast óhjákvæmilegri
hlutdrægni þeirra, sem
ákvarðanir þurfa að taka
um efiiahagsleg afskipti.
í heimi, þar sem stjóm-
mál og hagsmunir eru
svo mikils ráðandi, er
óhugsandi, að menn geti
beitt áætlunarbúskap eða
handstýringu út frá ein-
hveijum algerlega hlut-
lægum sjónarmiðum, sé
þá slikur mælikvarði yfir-
leitt til í þjóðfélagsmál-
um...“
Höft og hand-
stýringá
Islandi
Þá segir í forystu-
greininni:
„Reynslan hefur þó
sýnt, að oft er erfitt að
tryggja nægilega virka
og heilbrigða samkeppni
innan einstakra ríkja, og
á það af eðlilegum ástæð-
um sérstaklega við meðal
smáþjóða með litínn
heimamarkað. Þegar svo
er ástatt, er ftjálsræði í
viðskiptum við útlönd
áhrifaríkasta leiðin til
þess að auka samkeppn-
ina nægilega mikið til
þess að skapa það aðhald,
sem nauðsynlegt er...
Langt er nú síðan þær
raddir þögnuðu, sem létu
í ljós efasemdir um hag-
kvæmni fijálsra vöruvið-
skipta við útlönd eða að-
ild Íslendinga að EFTA.
Enn skipta þó höft og
handstýring meira máli í
hagstjórn hér á landi en
annars staðar í V-Evrópu
auk þess sem útlit er fyr-
ir, að það bil eigi eftir
að breikka verulega á
næstu árum, einkum
vegna örrar þróunar
Efiiahagsbandalagsins í
átt til algerlega óheftra
innri viðskipta á öllum
I sviðum__“
Kannt þú nýja simanúmertö? ^/3x67
Steindór Sendibílar