Morgunblaðið - 29.06.1989, Blaðsíða 18
18
G8GI IVÍUt .es flUOAOUTMMra aiUAiEMUOHO]
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. JUNI 1989
Þú rnálar með hjartanu
Sagði Erró fyrir löngu síðan við
Soffiu Þorkelsdóttur sem nú held-
ur málverkasýningu á Flúðum
Um þessar mundir stendur yfir á Flúðum í Biskupstungum
sýning á málverkum eftir Soffiu Þorkelsdóttur. Þetta er fimmta
einkasýning hennar. Soffia hefur verið búsett í Auðsholti í
Biskupstungum undanfarna mánuði og þar spjallaði ég við
hana fyrir skömmu og skoðaði málverk hennar. Soffia var
marga vetur við nám í Handíðaskólanum, þar af einn vetur í
málaradeild skólans. Á síðari árum hefur hún stundað nám
við listaskóla í Danmörku. Verk Soffiu eru mjög margbreytileg
að stíl og yfírbragði enda segir hún sjálf að hún hafi aldrei
getað fest sig í neinu einu verklagi heldur hafi sífelld leit ein-
kennt hennar listsköpun. Hún fæst einnig nokkuð við að móta
í leir og er eitthvað af slíkum verkum einnig á sýningunni á
Flúðum.
Soffia Þorkelsdóttir með eitt verka sinna. Ljósm:Morgunbiaðið/EBB
Soffía Þorkelsdóttir er fædd 6.
janúar_ 1927, yngri dóttir hjón-
anna Ólafar Guðlaugsdóttur og
Thorkels Christians Hansens.
Soffía ólst að nokkru upp á Ála-
fossi, þar sem faðir var hennar
verkstjóri í verksmiðjunum. En
þegar hún var sex ára slitu for-
eldrar hennar samvistum og
Soffía flutti með móður sinni til
Reykjavíkur. Nokkru seinna gift-
ist móðir hennar Hannesi Þórðar-
syni leikfimikennara.
„Fyrsta endurminning mín
tengist þakherbergi sem ég átti
heima í ásamt móður minni eftir
að til Reykjavíkur kom. Ég man
að það var ekki hægt að læsa
þessu herbergi og mamma setti
jámkarl fyrir dymar svo enginn
kæmist inn,“ segir Soffía þegar
ég bið hana að rifja upp eitthvað
frá fyrstu ámm ævi sinnar.
„Líklega er mér þetta svona minn-
isstætt því það hefur tengst því
óöryggi sem kemur yfír böm við
skyndilega búferlaflutninga. En
seinna fluttum við á Njálsgötuna
og þaðan á ég flestar æskuminn-
ingar mínar. Frá bamæsku var
ég ákveðin í að verða listamaður
en það vafðist fyrir mér að ákveða
hvaða listgrein ég ætlaði að Ieggja
stund á. Eg hafði mikinn áhuga
á að verða ballettdansmær eða
fimleikakona en ennþó frekar
langaði mig þó að syngja eða
læra á hljóðfæri. Á mínum yngri
árum gerði ég tvær tilraunir til
þess að læra á hljóðfæri. Ég lærði
smávegis á gítar en svo kom
kunningi minn einn drykkfelldur
í heimsókn og fékk gítarinn minn
lánaðan til að veðsetja hann. Ég
fékk gítarinn aldrei aftur, hann
var tekinn upp í skuld og þar með
var búið með það nám. Seinna
lærði ég skamman tíma á man-
dólín en svo varð ég ófrísk að
mínu fyrsta bami. Vegna anna í
tilefni af barnsfæðingunni varð
lítið úr því námi líka. I vetur tók
ég svo upp þráðinn á ný og hef
verið að læra svolítið á orgel hjá
kennara á Flúðum.
Sem bam ætlaði ég ekki bara
að verða listamaður, ég ætlaði auk
þess að verða skógarmaður, dýra-
læknir og margt fleira. Ég byijaði
snemma að lifa í hálfgerðum æv-
intýraheimi. Ég var allt mögulegt
annað en ég sjálf. En í ævintýra-
heiminum man ég þó ekki til að
ég hafi sérstaklega ætlað að verða
myndlistarmaður. Teikningu
lærði ég auðvitað eins og önnur
böm í skólanum. Og líklega hef
ég bara verið allsæmileg því ég
man enn stolt mitt þegar þegar
Sigurður Helgason kennarinn
minn í Austurbæjarskólanum
kynnti mig fyrir yfirkennaranum
með þessum orðum: „Hér er svo
einn af þremur listamönnum
bekkjarins," þá var ég að teikna
voðalega ljóta beinagrind.
Eftir bamaskólanám fór ég í
Gagnfræðaskólann í Reykjavík.
Mig langaði ekki til að fara í þann
skóla en gerði það þó. Þar var ég
í einn vetur og einn dag. Þá gafst
ég upp vegna þess að við tókum
próf og ég lærði undir prófið það
sem við áttum að sleppa. Þetta
víxlaðist allt hjá mér. Mér féll
allur ketill í eld. Ég slapp þó upp
í C-bekk en mamma var ekki
ánægð með það og fór að tala við
skólastjórann. Hann ráðlagði
henni að senda mig í Handíðaskól-
ann. Hún gerði það og í þeim
skóla var ég í marga vetur, líklega
eina sjö vetur, og undi mér vel.
Lengst af var ég í kvöldskóla og
vann með ýmis störf. Þar lærði
ég m.a. bókband, útskurð og
smíðar og seinna myndlist. í for-
skóla myndlistardeildarinnar
kynntist ég Guðmundi Guðmunds-
syni, Erró, og pilti að nafni Jó-
hannes sem mig minnir að seinna
yrði blaðamaður. Þessir tveir vora
báðir mjög efnilegir. Jóhannes dó
ungur úr hvítblæði. Hann var
yndislegur maður, rómantískur og
myndimar hans vora í samræmi
við það. Með okkur í náminu var
líka strákur að nafni Einar. Hann
teiknaði mjög kröftugar myndir.
Erró gaf okkur tveimur þessar
einkunnir: Þú Soffía teiknar með
hjartanu en Einar með vöðvunum.
Ég bætti við: En þú Guðmundur
teiknar með höfðinu. Allt sem
hann gerði var markað kaldri rök-
hyggju. Mér fannst ekki mikil til-
fínning í hans myndum. En hann
var óumdeilanlega mjög fær.
Sverrir Haraldsson var fyrsti
kennarinn minn. Hann var mjög
ungur, innan við tvítugt þegar
hann fór að kenna í Handíðaskó-
lanum. Hann var óskaplega góður
teiknari og hjá honum lærði ég
mikið.
Ég hætti í Handíða- og mynd-
listarskólanum þegar ég gifti mig
Högna Högnasyni og við fóram
að eiga börn. Mér gafst fljótlega
lítið tóm til þess að mála því ég
eignaðist fimm börn með skömmu
millibili. Það segir sig sjálft að
það er fullt starf fyrir eina konu
að sinna fímm litlum bömum.
Seinna eignaðist ég tvö böm til
viðbótar. Þá vorum við hjónin flutt
að Amarstapa á Snæfellsnesi.
Lífsbaráttan var hörð og við efna-
lítil. Um margra ára skeið gekk
líf mitt gekk mest út á að koma
bömunum mínum til manns. Ég
reyndi að loka af alla löngun til
þess að mála. Sú löngum hefur
jafnan strítt mjög á mig. En nátt-
úran á Snæfellsnesi er slík að loks
gat ég ekki á mér setið að fara
að mála. Náttúrafegurð hefur allt-
af kynt undir löngun minni til að
mála, ég hef alltaf verið mikið
náttúrubam. Þegar ég fór að geta
aðeins litið upp úr bamastússi og
heimilisstörfum þá tók ég því aft-
ur til við að mála smávegis. Ég
málaði fuglana í bjarginu og blóm-
in á grandinni og reyndi að finna
tilfinningum mínum þann farveg
í málverkinu að aðrir fyndu hvað
mér liði. Mig langar til að reyna
að höndla andartakið. Ég hef allt-
af haft tilheigingu til að reyna
að mála tilfinningar mínar ef svo
má segja. Ég hef orðið fyrir
mörgu í lífinu sem mig langar til
að gefa öðram hlutdeild í á þenn-
an hátt. Gefa þeim mínar erfið-
ustu og bestu stundir í gegnum
málverkið. En til þess að það sé
hægt verður viss tækni að vera
fyrir hendi. Þar fannst mér tölu-
vert á vanta hjá mér og reyndi
að bæta úr því með því að læra
meira.
Fyrir nokkram áram fór ég í
danskan listaskóla, Akademiet for
kreativt virke. Þar lærði ég mikið
og þaðan fékk ég góð meðmæli
og hvatningu til þess að reyna
að fá styrk hjá Dansk-íslenska
félaginu í Kaupmannahöfn til þess
að halda áfram námi. Þann styrk
fékk ég ekki. Ég veit ekki af
hveiju því ég hafði mjög góð
meðmæli frá skólanum. Skömmu
seinna fór Myndlistarskólann í
'Reylqavík og var þar hálfan vetur
við nám í vatnslitun og teikningu
og í höggmyndadeild. Ég málaði
lítið fyrst eftir því námi lauk af
ýmsum orsökum en hér í Auðs-
holti hefur mér gefíst gott næði
til vinnu o g hér hef ég málað tals-
vert. Verkin sem era á sýning-
unni era flest frá þeim tíma sem
ég var í Danmörku og svo síðan
ég flutti hingað austur. Þessi verk
mín frá Danmerkurdvölinni era
þó ekki nema lítill hluti af því sem
ég málaði þar. Vegna peninga-
leysis þá seldi ég mikið af verkum
þar og sum þeirra vora í hópi
minna bestu mynda. Auk þess era
á sýningunni fáein verk sem ég
málaði meðan ég var enn með
annan fótinn vestur á Amar-
stapa.“
Soffía Þorkelsdóttir hefur eins
og fyrr sagði haldið fimm einka-
sýningar. Hún vígði Ásmundarsal
með sýningu fyrir tæpum tíu
árum. Hún hélt einnig sýningu í
Eden fyrir fáeinum árum. Og svo
hefur hún haldið smærri sýningar
vestur á Amarstapa og á Reykja-
lundi. Sýning Soffíu á Flúðum
stendur í skamman tíma eða fram
yfír næstu helgi.
Texti: Guðrún Guðlaugsdóttir
A Selvogsbanki að verða
sameign Evrópuþjóða ?
eftírBjörnS.
Stefánsson
Fullgilding Rómarsáttmálans frá
1957 um Efnahagsbandalag Evrópu
er nú mál málanna í samskiptum
ríkja Vestur-, Mið- og Suður-Evrópu.
Samkvæmt honum ráða hin einföldu
lögmál markaðsins ríkjum, líkt og
var fyrir 1914 eða 1930. Það er þó
ólíkt að nú eru viðskipti miklu öflugri
þáttur í kjörum almennings en var,
áður en sérhæfíng og verkaskipting
ásamt samgöngu- og samskipta-
tækni þróaðist á núverandi stig.
Til þess að tryggja að hin einföldu
og auðskiljanlegu öfl markaðsins
verði ekki sniðgengin afsala ríki
bandalagsins sér forræði yfír veig-
amiklum málum. Ljóst er þó að
margvísleg tilefni verða áfram til
ágreinings milli ríkja og meira mun
reyna á sanngimi meðal þjóða með
auknum samskiptum. Reynslan er
þar ekki á einn veg. Sumirtelja brest-
ina sem komnir era f júgóslavneska
sambandsríkið boða það hvernig fari
þegar sundurleitar þjóðir lúti sterkri
yfírstjóm eins og Rómarsáttmálinn
mótar. í Sviss hefur sambúð þjóða
hins vegar verið farsæl, en Svisslend-
ingar era öðrum tortryggnari á að
afsala sér yfirstjóm í hendur ríkja-
bandalaga, og fréttist ekki annað en
þeir vænti þess að háþróuðum iðnaði
þeirra verði vel borgið án aðildar að
Rómarsáttmálanum.
Þótt þorri ríkja Vestur- og Suður-
Evrópu hafí þannig fengið sameigin-
legan grundvöll fyrir viðskipti sín í
milli, hefur ekki fundizt ráð til að
treysta grundvöll frumþarfa manns-
ins í heimshlutanum, sem er hreint
loft, hreint vatn og fijór jarðvegur.
Þau mál eru að taka við sem vanda-
sömustu viðfangsefnin og ágrein-
ingsefnin í stað tolla og viðskipta-
hafta.
Mikil umskipti virðast nú vera í
afstöðu meginlandsþjóða til Íslend-
inga. Meðan fom germönsk menning
var mikils metin meðal mennta-
manna á 19. öld og fram eftir þess-
ari öld var litið upp til íslendinga sem
hinna fremstu arftaka þessarar
menningar. Er talið að það hafi ráð-
ið miklu um þá athygli sem íslenzkir
rithöfundar svo sem Gunnar Gunn-
arsson og Jón Sveinsson (Nonni)
nutu erlendis. Nú sýnist hins vegar
sem viðhorf hafí breyzt og að af-
staða til íslendinga sé eins og þeir
sem byggja afkomu sína á nýtingu
lífrænna endumýjanlegra auðlinda
og búa fjarri valdstöðvum (nú sjón-
varpsstöðvum) hafa oft þurft að
sæta. Þegar almenningur og stjórn-
vöid i Vestur-Þýzkalandi lætur
skipulögðum samtökum líðast að of-
sækja fólk og fyrirtæki fyrir að
stunda heiðarleg viðskipti með
íslenzkar afurðir hefur mikið breytzt
frá því að íslendingar nutu sérstakr-
ar virðingar meðal þýzks almennings
og menntamanna.
Fyrir réttum tveimur áratugum
greip um sig sú tilfinning meðal
ungs fólks í Vestur-Evrópu, aðallega
háskólafólks, að nú skyldi allt verða
sem nýtt. Þessi tilfínningaalda náði
síðar til íslands og einkenndi hreyf-
ingu vinstrimanna um skeið, en fékk
skýra umgjörð í Bandalagi jafnaðar-
manna. Ymsir virðast nú hugsa til
þess, þegar Rómarsáttmálinn kemur
til fullrar framkvæmdar með sömu
tilfinningu, og vilja þá sem von er
að íslendingar fái að vera þar með.
Þeir sem ekki hrífast með setja það
meðal annars fyrir sig að með aðild
að Rómarsáttmálanum mundu ís-
lendingar ekki mega halda evrópsk-
um fiskiskipum utan íslenzkra físki-
slóða, þar sem ekki er leyft að mis-
muna sjvarútvegsfyrirtækjum
Björn S. Stefánsson
bandalagsríkja við veitingu veiði-
lejrfa. Þess vegna yrði að afnema
fiskveiðilandhelgina gagnvart skip-
um aðildarríkja.
Við þessu þykjast menn sjá ráð,
en það er að íslenska ríkið selji veiði-
leyfi, með þeim rökum að fískislóðir
við Island séu sameign íslenzku þjóð-
arinnar. Ef erlend útgerðarfyrirtæki
bjóði betur í fískveiðiheimildir en
íslenzk, falli ávinningurinn í hlut
íslenzka ríkisins og sé gott eitt um
það að segja.
Mér er sem ég sjái fulltrúa Stóra-
Bretlands, Frakklands og Spánar,
sem gæta hagsmuna enskra, fran-
skra og spænskra sjávarútvegshér-
aða og fyrirtækja, fallast á að
íslenzka ríkið taki af fyrirtækjunum
gjald fyrir veiðar á fískislóðum sem
sótt var á af enskum, skozkum, þýzk-
um, frönskum og hollenzkum skipum
um aldir, en íslendingar hafa lengst
„Sagnfræðingar þess-
ara þjóða munu auð-
veldlega riija upp þá
tíma þegar fiskislóðirn-
ar við Island voru nýtt-
ar sameiginlega af ýms-
um þjóðum og þarf ekki
mikla hugvitsemi til að
velja málstaðnum að
lgörorði að fiskislóðir
Evrópu séu sameign
Evrópuþjóða. Það mun
almenningi stórþjóð-
anna sem nú hefur
gerzt andsnúinn mál-
stað íslands vel líka.“
af nýtt aðeins að litlum hluta. Sagn-
fræðingar þessara þjóða munu auð-
veldlega rifja upp þá tíma þegar físki-
slóðirnar við ísland voru nýttar sam-
eiginlega af ýmsum þjóðum og þarf
ekki mikla hugvitsemi til að velja
málstaðnum að kjörorði að fiskislóðir
Evrópu séu sameign Evrópuþjóða.
Það mun almenningi stórþjóðanna
sem nú hefur gerzt andsnúinn mál-
stað íslands vel líka. Ólíklegt er að
íslendingar mundu geta fundið vörn
í málinu ef þeir hefðu bundizt ákvæð-
um Rómarsáttmálans með aðild að
honum.
Höfundur er dr.scient. ogstundar
þjóðfélagsrannsóknir.