Morgunblaðið - 29.06.1989, Qupperneq 35

1......... .....................— ------------MORGUNái^ttá^ESsííÍÍfitílKM^ÍúÆí^fe^í
35
Arni Johnsen
„Á annan tug fiskibáta
með Olsenbúnaði hefur
farist á þessum tíma án
þess að búnaðurinn hafi
virkað eins og til var
ætlast og í engu tilviki
hefur sjálfvirki búnað-
urinn bjargað mannslíf-
og falsa staðreyndir. Skoðunarmenn
sjálfvirks sleppibúnaðar Sigmunds í
Vestmannaeyjaflotanum staðfesta
að um langt skeið hafí búnaðurinn
virkað við hvetja prófun, enda hafa
menn þar þróað eftirlit og fylgjast
með þar sem um hættustig er að
ræða, svo sem við málun báta, gal-
vaniseringu eða annað. Á smíðastigi
í upphafí var vírabúnaður úr hand-
fangi í stýrishúsi og í sjálfan sleppi-
búnaðinn sem vildi mótast og herð-
ast í beygjum og olli því að vírinn
vildi festast, en það vandamál var
leyst strax á fyrsta stigi með því að
skipta um vírtegund og í öll þessi
ár hefur þetta aldrei verið vandamál
svo fremi að tryggð hafí verið rétt
uppsetning búnaðarins.Á því hefur
þó víða verið misbrestur vegna skorts
á aðhaldi af hálfu Siglingamálastofn-
unar.í dag er Sigmunds-búnaðurinn
eini sjálfvirki sleppibúnaðurinn sem
stenst reglugerð og hvað hefur því
dvalið orminn langa, Siglingamála-
stofnun, að benda á staðreyndir
málsins í ljósi reynslu siðustu ára.-
Siglingamálastjóri víkur máli sínu
að fyrstu reglugerðinni um sjálf-
virkan sleppibúnað björgunarbáta og
lætur liggja að því að hún hafí fallið
af himnum ofan, en stofnuninni hafí
síðan verið falið að hafa eftirlit með
framkvæmd hennar. Auðvitað samdi
Siglingamálastofnun sjálf reglugerð-
ina þótt hún gerði því miður mun
minni kröfur til öryggis og möguleika
í sjálfvirkni en Sigmund Johannsson
gerði í sínum búnaði. Þetta mál hef-
ur því miður verið eitt allsheijar klúð-
ur hjá Siglingamálastofnun og nú
hafa íslenskir útgerðarmenn greitt á
annað hundrað milljónir króna fyrir
Olsen-búnað í bátaflotann í flestum
tilvikum samkvæmt ábendingum
siglingamálastofnunarmanna, búnað
sem nýjasta reglugerð Siglingamála-
stofnunar hefur dæmt úr leik á
grundvallaratriðum. Siglingamála-
stofnun hefur því miður verið að
þjóna tveimur herrum í þessu máli,
annars vegar öryggi sjómanna sem
stofnunin staðfestir að hafí aukist
með tilkomu búnaðanna þótt bilana-
tíðni hafí verið of há, hins vegar
kerfisþijóskunni og geðleysinu í stað
þess að taka af skarið og velja besta
búnaðinn að þeirra mati.
Hvenær hrukku erabætt-
ismenn fyrst við?
Skoðunarmaður Sigmunds-búnað-
arins í Vestmannaeyjum, Ævar Þór-
isson, segir í viðtali í blaðinu Fréttum
í Vestmannaeyjum 3. nóv. sl. að um
langan tíma hafí Sigmunds-búnaður-
inn virkað í öllum tilvikum þegar
hann hafi verið prófaður, en slíkt
tóku Eyjamenn upp sjálfír eftir að
Siglingamálastofnun hafði trassað
um árabil að taka upp mannsæm-
andi vinnubrögð við tæki sem sjó-
menn geta átt líf sitt undir. Siglinga-
málastofnunarmenn og aðrir land-
krabbar sem um þetta mál hafa fjall-
að hafa fast land undir fæti þótt
deilur hafi verið uppi i málinu, en
það hafa sjómenn ekki á hafi úti ef
þeir búa við öryggisbúnað sem virkar
ekki. Fyrsta slysið tengt Olsen-
búnaði sem ýtti óþyrmilega við emb-
ættismönnum átti sér stað í ísafjarð-
ardjúpi í kyrrum sjó og neðansjávar-
myndatökur bentu til þess að gúmm-
íbátarnir hefðu opnast alltof seint.
Það er viðkvæmt að fjalla um slík
mál þar sem menn farast, en hins
vegar kominn tími til að mistökunum
linni.
Hrapalleg mistök Siglinga-
málastofiiunar
Siglingamálastjóri víkur í grein
sinni að tengingu flöskulínu á Sig-
munds-búnaði og hangir þar á ótrú-
legum smáatriðum í framkvæmd
málsins þótt hann hafí lýst því yfír
að hann harmi að ákvörðun um
breytingu á Sigmunds-búnaðinum
hafí verið tekin án samráðs við höf-
und búnaðarins, þrátt fyrir það að
hann hafi lýst því yfír að Siglinga-
málastofnun sjái ekkert því til fyrir-
stöðu að taka þegar upp aftur þá
tengingu sem Sigmund miðaði við
og skiptir sköpum í notkun búnaðar-
ins og þrátt fyrir það að hann hafi
fengið bréf til staðfestingar því frá
langstærsta umboðsmanni gúmmí-
björgunarbáta á íslandi í júli sl. um
það að engar athugasemdir væru
gerðar við hugmyndir Sigmunds og
að síðustu þrátt fyrir það að siglinga-
málastjóri hafi staðfest við undirrit-
aðan við afhendingu fyrrgreinds
bréfs 27. júlí 1988, að strax næsta
dag myndi hann senda öllum skipa-
skoðunarmönnum landsins bréf þess
efnis að breyta ætti tengingu flösk-
ulínunnar aftur eins og Sigmund
hefði ætlast til. Siglingamálastjóri
hlýtur að hafa staðið við orð sín, en
það skyldi þó ekki hafa hlaupið
maðkur í mysuna á viðskiptalegum
grunni á síðustu stundu, Páll Guð-
mundsson yfírskoðunarmaður?
Meðfylgjandi þessari grein er bréf
máli mínu til staðfestingar. Siglinga-
málastjóri gerði því skóna í grein
sinni 1. nóvember sl., að framleiðend-
ur Sigmunds-búnaðarins hefðu ekki
gert athugasemdir við breytingu á
tengingu flöskulínunnar. Þeir voru
hins vegar aldrei spurðir, Siglinga-
málastofnun gaf einfaldlega út fyrir-
skipun sem siglingamálastjóri hefur
síðan harmað.
í því sjóslysi sem allt bendir til
að Sigmunds-búnaður hafi ekki skil-
að bát frá sér, Hvítingsslysinu, þar
sem tveir menri fórust, var tenging
flöskulínunnar röng samkvæmt boði
Siglingamálastofnunar og miðað við
tilraunir sem harðskeyttir baráttu-
menn fyrir öryggi sjómanna hafa
gert í Vestmannaeyjum í haust er
Ijóst að litlir möguleikar voru á því
að gúmmíbáturinn næði nokkum
tíma að blásast upp með þeirri teng-
ingu sem var á bátnum. Sigmar Þór
Sveinbjörnsson stýrimaður var for-
göngumaður um þessar tilraunir,
enda er hann einn af hörðustu, dug-
mestu og rökföstustu baráttumönn-
um landsins í öryggismálum sjó-
manna. Þessar tilraunir, sem byggð-
ust á því að sökkva gúmmíbjörgunar-
bátum og kanna opnunarmöguleika
þeirra, sýndu að bátur sem byijar
að blásast upp eftir að hann er kom-
inn í kaf fastur við öryggislínu á litla
möguleika á því að komast upp á
yfirborðið vegna þrýstingsins og
enga þegar hann er kominn niður á
ákveðið dýpi þar sem loftið ræður
ekki við þrýstinginn. Ef björgunar-
bátar losna á 30-50 metra dýpi koma
þeir alls ekki upp á yfírborðið.Breyt-
ing Siglingamálastofnunar á teng-
ingu flöskulínunnar var því hrapalleg
mistök og siglingamálastjóri hefði
orðið maður að meiri ef hann hefði
viðurkennt það til dæmis í grein sinni
eins og hann hefur gert bréflega til
hönnuðar búnaðarins í stað þess að
ráðast í rauninni sýknt og heilagt á
starf þess uppfindingamanns í ör-
yggismálum sjómanna á íslandi, Sig-
munds Johannssonar, sem mestu
starfí og mestum árangri hefur skil-
að, en endalaust í óþökk Siglinga-
málastofnunar. Skyldi það ekki vera
göfugra hlutverk Siglingamálastofn-
unar að hvetja slíka menn og reyna
að virkja vilja þeirra og hæfni, í stað
þess að lítillækka þá og gera þá tor-
tryggilega. Ótrúlegustu mistök Sigl-
ingamálastofnunar í þessu máli öllu
eru þó sá málflutningur stofnunar-
innar að þrýstilokinn á Olsen-búnað-
inum opnist á 1,5-3,8 metra dýpi.
Þetta atriði er annað grundvallarat-
riðið sem greinir á milli Sigmunds-
búnaðar og Olsen-búnaðar, því Sig-
munds-búnaður opnast sjálfvirkt um
leið og hann kemur í sjó. í mörg ár
hefur Siglingamálastofnun varið
þrýstilokann, en fyrir nokkru stað-
festi Rannsóknarnefnd sjóslysa að
þegar best lét í tilraunum opnaðist
Olsen-búnaðurinn við 1,8-3,7 kg
þrýsting á smz eða á 18-37 metra
dýpi. Sjálf Siglingamálastofnun hef-
ur í öll þessi ár staðið fyrir þeim
málflutningi að það þyrfti aðeins um
1,5-3,8 metra dýpi til þess að opna
Olsen-búnaðinn. I sumum tilvikum
virkaði þrýstilokinn á 70 metra dýpi.
Hefði nú ekki verið hyggilegra fyrir
siglingamálastjóra að geta þessara
mistaka, jafnvel þótt hann tæki að-
eins tillit til sjómanna, sem standa í
góðri trú um að þeir séu með alvöru
öryggistæki um borð. Þó má virða
það við skoðunarmenn Siglingamála-
stofnunar að þéir eru famir að stað-
festa á skoðunarvottorðum að þrýsti-
lokamir eigi að opnast við ákveðinn
þrýsting, um 3,8 kg á fersentimetra.
Hvað meinar Siglingamálastofnun
með því að vekja ekki athygli á þess-
um mistökum. í hvaða hlutverki er
stofnunin í þessu máli?
Grundvallaratriðin sem
ráða úrslitum
I fyrrgreindri nýrri reglugerð um
sjálfvirkan sleppibúnað björgunar-
báta og gefin var út af ráðherra 1.
febrúar 1988, hljóða fyrstu tveir lið-
imir í 8. grein svo:
„8.1. Hvert skip 8 m eða lengra,
önnur en skemmtibátar undir 15 m
að lengd, skal búið a.m.k. einum
gúmmíbjörgunarbáti sem unnt er að
losa og undirbúa til notkunar fyrir-
varalaust með einu handtaki. Jafn-
framt skal a.m.k. einum gúmmí-
björgunarbáti á framangreindum
skipum minni en 24 metrar að lengd,
fest með sjálfvirkum búnaði sem los-
ar gúmmíbjörgunarbátinn ef skipinu
hvolfir eða það leggst á þá hlið sem
gúmmíbjörgunarbáturinn er stað-
settur á og tryggja jafnframt að
báturinn byiji að blásast upp um leið
og hann losnar.
8.2. Á skipum 15 m og lengri
skal losunarbúnaðurinn samkvæmt
ákvæðum í gr. 8.1. jafnframttryggja
að gúmmíbjörgunarbáturinn fari út
fyrir borðstokk, þó að búnaðurinn
sé ísbrynjaður og á kafí í sjó, hvem-
ig sem skipið snýr. Sjósetningarbún-
aður samkvæmt reglum þessum telst
lunningabúnaður, hliðarbúnaður,
skutbúnaður eða stefnisbúnaður, allt
eftir gerð búnaðarins."
Þama skilur á milli feigs og ófeigs.
Sigmunds-búnaðurinn losar bát og
byijar að blása hann upp um leið og
hann kemur í sjó, sjálfvirkt, þótt
einnig sé hægt að losa hann hand-
virkt og Sigmunds-búnaðurinn er
færslubúnaður, en ekki skotbúnaður,
og færir bátinn út fyrir hættupunkta
hvemig sem skipið snýr, ef tenging
er rétt og frágangur samkvæmt því
sem hönnuður ætlast til, en ekki eft-
ir geðþóttaákvörðun yfirskoðunar-
manns Siglingamálastofnunar. 01-
sen-búnaðurinn gerir hvoragt í flest-
um tilvikum, báturinn byijar ekki
að blásast upp fyrr en í fyrsta lagi
löngu eftir að slysið átti sér stað og
í öðra lagi era 95% Olsen-búnaðarins
um borð í íslenska fiskiskipaflotanum
staðsettur á stýrishúsi þannig að
skotbúnaðurinn uppfyllir ekki þær
kröfur að skila bát öragglega út fyr-
ir borðstokk. Þessi sannindi hefði
Siglingamálastofnun átt að auglýsa
rækilega þegar 1. febrúar í fyrra .
Öryggismálanefiid sjó-
manna krafðist úttektar
Siglingamálastjóri segir í grein
sinni að ábendingar og tillögur
áhugamanna um öryggismál í Vest-
mannaeyjum og meiri kröfur til bún-
aðarins en reglur gerðu ráð fyrir,
hefðu valdið umræðum í Siglinga-
málaráði og Siglingamálastofnun um
úttekt á búnuðunum og tilraunir.
Þetta er ekki rétt orðað hjá siglinga-
málastjóra, því við Eyjamenn gerðum
þær kröfur að reglugerðin gerði eins
miklar kröfur og Sigmunds-búnaður-
inn miðaði við og það varð niðurstað-
an. Við gerðum vissulega greinar-
mun á sleppibúnuðunum, enda era
þeir eins og dagur og nótt í grand-
vallaratriðum. Siglingamálastjóri
gleymir því að það var Öryggismála-
ncfnd sjómanna, nefnd 9 alþingis-
manna undir forsæti Péturs Sigurðs-
sonar, sem lagði það mjög ákveðið
til fyrir nokkram árumiað gerð yrði
fagleg úttekt hjá hlutlausum aðila á
sjálfvirku sleppibúnuðunum. Allir
nefndarmenn vita mæta vel að sigl-
ingamálastjóri var mótfallinn slíkri
úttekt þá og taldi hana móðgun við
Siglingamálastofnun. En hvers
vegna vildi þingmannanefndin að
hlutlaus aðili sinnti verkinu? Vegna
þess að málatilbúnaður og fram-
kvæmd Siglingamálastofnunar
stóðst ekki. Þetta atriði var eitt af
fjölmörgum áhersluatriðum sem
þingmannanefndin lagði til og það
er rétt að starf þeirrar nefndar olli
byltingu í öryggismálum sjómanna
þótt það hefði ef til vill frekar átt
að vera hlutskipti Siglingamálastofn-
unar íslands. Öryggismálanefnd sjó-
manna útvegaði jafnframt íjármagn
til þessara tilrauna og úttektar á
sínum tíma, en það leið svo langur
tími þar til Siglingamálastofnun tók
af skarið um framkvæmd að fjárveit-
ingin var fallin úr gildi.
Á að stöðva þróunina
með kerfisþrjósku
Fátt er það í búnaði manna sem
ekki má endurbæta með reynslu og
tíma, en siglingamálastjóri ætti að
sjá sóma sinn í því að viðurkenna í
orði að búnaður Sigmunds Johanns-
sonar hefur staðið fyrir sínu en aðrir
búnaðir ekki. Slugs í eftirliti, sinnu-
leysi og hringlandaháttur heyrir von-
andi fortíðinni til. Eg hef varið sigl-
ingamálastjóra í mörgu og hann veit
manna best að sá bakhjarl sem ég
hef verið honum þar sem ég hafði
tækifæri til í þágu styrkari Siglinga-
málastofnunar, skipti veralegu máli,
en í þessu máli hefur honum fatast
flugið og er nú mál að linni. Menn
eiga ekki að búa til sögu á fölskum
forsendum. Allir geta gert mistök
og það er mitt mat að það sé betra
að gera mistök, heldur en ekki neitt
ef það leiðir að lokum til betri árang-
urs en ella. Vonandi getum við Magn-
ús Jóhannesson verið sammála um
það að framtíðin skiptir meira máli
en fortíðin, en til þess að svo megi
verða ber okkur að læra af reynslu
fortíðárinnar. Siglingamálastofnun
íslands á ekki að hrekja baráttumenn
í öryggismálum sjómanna með óvön-
duðum vinnubrögðum. Siglingamála-
stofnun íslands á að þola gagnrýni
og sækja fram í stað þess að vera
sífellt í vörn. Reynslan, tæknin og
þróunin hafa sýnt að yfirleitt má
gera betur í öllu er lýtur að tækni.
Annar aðili tók hugmynd Sigmunds
á sínum tíma og útþynnti hana í
samráði við Siglingamálastofnun í
stað þess að Siglingamálastofnun
átti auðvitað að óska eftir nánara 4“
samstarfi við Sigmund sjálfan og
horfa þá þegar fram á veginn. Því
miður var engan annan tilgang að
sjá með grein siglingamálastjóra, en
að þvo hendur stofnunarinnar með
því að viðhalda tortryggni og óvissu,
en Siglingamálastofnun íslands verð-
ur að gæta þess að tala ekki á bylgju-
lengd sem heyrist eingöngu í fíla-
beinstumi þröngs hóps sem hefur
allt sitt á þurru. Það era orðin æði
mörg dæmin þar sem Siglingamála-
stofnun hefur ekki látið framleiðend-
ur vita um sjálfvirka sleppibúnaði
sem ástæða var til að yfírfara. Hvort
þetta hefur verið gert af vankunn-
áttu eða vilja til þess að hefna sín á
Sigmunds-búnaðinum og ná sér niðri -
á honum, skal ósagt látið, en stofnun
sem vinnur á þennan hátt er ekki
vanda sínum vaxin. Það er kominn
tími til að Siglingamálastofnun smúli
út sitt eigið þilfar í þessu máli.
Höfundur er íFélagi áhugamanna
i Vestmannaeyjum um öryggismál
sjómanna
FRAMTÍÐ VIÐ SKEIFUNA SÍMAR: 688850 & 685100