Morgunblaðið - 29.06.1989, Blaðsíða 34

34 <!p______________MORQpNg^I^0Fj^l4y^OAQyS.2?r. JÚlSfí. l989„ f:__
Komið að Sigling’amálastofti-
un að smúla út sitt eigið þilfar
Um sjálfVirkan sleppibúnað björgunarbáta og slæleg tök Siglingamálastoftiunar
Til sjós.
*
eftir Arna Johnsen
Það skiptir miklu máli fyrir öryggi
sjómanna í framtíðinni að Siglinga-
málastofnun reki af sér það siyðru-
^jyð sem hún hefur haft á sér í sam-
bandi við sjálfvirkan sleppibúnað
björgunarbáta. Stofnunin hefur
endalaust dregið lappirnar í þessu
máli, en kappkostað fyrst og fremst
að víkja sér undan ábyrgð vegna
þess að hún býr við heimatilbúinn
vanda í málinu sem þjónaði síst af
öllu öryggi sjómanna þótt furðulegt
sé af stofnun sem heitir Siglinga-
málastofnun íslands og á að vera
ábyrg opinber stofnun. Grein Magn-
úsar Jóhannessonar siglingamála-
stjóra í Morgunblaðinu 1. nóvember
sl. er bæði villandi og ósmekkleg,
villandi vegna þess að hún segir ekki
sannleikann og gerir ekki greinar-
mun á þeim sjálfvirku búnuðum sem
, j^u um borð í landsflotanum né út-
skýrir í hveiju ágreiningsatriðin eru
fóigin hjá þeim sem hafa fyrst og
fremst hugsað um öryggi sjómanna
í þessu máli og hinna sem hafa haft
viðskiptahagsmuna að gæta. Friðrik
Ásmundsson skipstjóri og skólastjóri
Stýrimannaskólans í Vestmannaeyj-
um er ekki þekktur fyrir það að fara
með fleipur í máli sínu um öryggis-
mál sjómanna, enda einn af traust-
ustu forgöngumönnum landsins í
öryggismálabaráttu sjómanna". Nær
hefði verið að svara honum málefna-
i^.ga heldur en með útúrsnúningum
og sögulegum slitrum úr samhengi.
Grein Magnúsar er ósmekkleg vegna
þess að hann grípur fram fyrir hend-
urnar á Iðntæknistofnun íslands sem
á að gera hlutlausa úttekt á þeim
tegundum sjálfvirks sleppibúnaðar
björgunarbáta sem eru um borð í
íslenska flotanum og gefur ýmislegt
í skin. í þetta sinn átti siglingamála-
stjóri að sleppa því að hafa „put-
tann“ á málinu, þó ekki væri nema
til þess að eyða gífurlegri tortryggni
í garð Siglingamálastofnunar í þessu
máli. Eg sagði í umræðum á Alþingi
fyrir nokkrum árum að því miður
ættu tugir sjómanna eftir að farast
áður en Siglingamálastofnun viður-
kenndi þau mistök að leyfa og beina
■úÍTisenbúnaðinum í bátaflotann. Því
miður ætlað þessi stóru orð að ganga
eftir. Á annan tug fiskibáta með
Olsenbúnaði hefur farist á þessum
tíma án þess að búnaðurinn hafi virk-
að eins og til var ætlast og í engu
tilviki hefur sjálfvirki búnaðurinn
bjargað mannslífum. I þremur tilvik-
um hafa bátar með Sigmundsbúna'ði
farist. í einu tilvikinu var björgunar-
báturinn vitlaust tengdur samkvæmt
skipun Siglingamálastofnunar og allt
bendir til þess að báturinn hafi aldr-
ei átt möguleika á að blásast upp. I
öðru tilvikinu virkaði búnaðurinn
nákvæmlega eins og til stóð ,enda
var tenging og frágangur réttur og
báturinn losnaði sjálfvirkt um leið
jMfchann kom í sjó og byrjaði að blás-
ast upp. í þriðja tilvikinu var búnað-
urinn óvirkur eftir breytingar á bátn-
um,en samt hafði Siglingamálastofn-
un gefið haffæraskýrteini. Því miður
er ekkert hægt að klípa utan af því
að öll málsmeðferð Siglingamála-
stofnunar í þessu máli er glæpsam-
leg. Ég hef stundum verið gagnrýnd-
ur fyrir það af þeim sem öryggismál
sjómanna ættu að varða, að krefjast
úrbóta strax. Þessi grein hefur legið
óbirt síðan í haust í þeirri von að
Siglingamálastjóri tryggði öryggi
sjómanna eins vei og hann getur í
þessu máli, en lengur verður ekki
beðið. I haust vitnaði Siglingamála-
stjóri, þótt furðulegt sé, í bráða-
birgðaskýrslu frá Iðntæknistofnun
um ákveðna rannsókn á sjálfvirkum
sleppibúnaði björgunarbáta. Þar ætl-
aði Siglingamálastjóri að fela sig á
bak við Iðntæknistofnun sem í þessu
tilviki er verktaki hjá Siglingamála-
stofnun og gerði athuganir sam-
kvæmt óskum og tilskipunum Sigl-
ingamálastofnunar en ekki sjálfstætt
eins og eðlilegt hefði verið. Forsvars-
menn Iðntæknistofnunar hafa stað-
fest að þeir hafi fengið rangar og
ónógar upplýsingar hjá Siglinga-
málastofnun áður en bráðabirgða-
skýrslan var skrifuð sem trúnaðar-
mál. En það er náttúrulega með ólík-
indum ef Siglingamálastofnun ætlar
sér að kaupa niðurstöður á fölskum
forsendum hjá Iðntæknistofnun til
þess að verja eigin mistök, mistök
sem hafa skipt sköpum um líf og
dauða. Hér er ekki aðeins vegið að
heiðri Iðntæknistofnunar, heldur hef-
ur Siglingamálastofnun gert svo
hrikaleg mistök að samgönguráð-
herra er skylt að taka málið úr hönd-
um stofnunarinnar. Þegar stofnun
eins og Siglingamálastofnun ætlar
að kaupa atvinnuróg af annarri
stofnun er meira en ástæða ti) þess
að staldra við.Eins og mál hafa þró-
ast verður lokaskýrsla málsins ekki
á ábyrgð verkkaupa, heldur Iðn-
tæknistofnunar, og úr því sem komið
er verður að kanna málið í botn,
gera rannsókn á þeim búnuðum sem
um er að ræða með tilliti til þess sem
hönnuðir þeirra ætlast til og síðasta
reglugerð Sigiingamálastofnunar að
minnsta kosti. Eg trúi því að minnsta
kosti ekki að Iðntæknistofnun sé til-
búin til þess að selja heiður sinn fyr-
ir hvað sem er þegar um mannslíf
er að tefla. Þegar Sigmundsbúnað’ur
fór til skoðunar hjá Iðntæknistofnun
að beiðni Siglingamálastofnunar iof-
aði Siglingamálastjóri því að búnað-
urinn yrði prófaður samkvæmt þeim
kröfum sem hönnuðurinn gerir ráð
fyrir og eru meiri en reglugerð Sigl-
ingamálastofnunar setur fram, en
þetta loforð hefur verið svikið gjör-
samlega. Siglingamálastofnun hefur
verið að möndla rangar upplýsingar
og ónógar til þess að fá út þóknan-
lega niðurstöðu án tillits til öryggis
sjómanna. Siglingamálastjóri hefur
valdið trúnaðarbresti með málsmeð-
ferð sinni væntanlega í þeirri von
að kerfið muni veija hann. Það kann
að vera rétt athugað hjá Siglinga-
málastjóra , en reynslan mun ekki
veija hann og hún er of dýru verði
keypt í þessu máli. Við sem höfum
verið að beijast í öryggismálum sjó-
manna af áhuga viljum samvinnu við
ráðamenn en ekki stríð , en við betj-
umst endalaust ef á þarf að halda
þegar menn klúðra framgangi örygg-
ismála sjómanna svo sem raun ber
vitni. Núverandi siglingamálastjóri
hefur gert ýmislegt jákvætt en í
þessu máli er staða hans til mikillar
skammar og mál að úr verði bætt.
Óstjórn í eftirliti
Siglingamálastofnunar
og aðhaldi
Við sem höfum barist fyrir sjálf-
virkum sleppibúnaði björgunarbáta
höfum það eitt að markmiði að um
borð í bátaflotanum sé besta tækið
sem völ er á, Sigmunds-búnaðurinn,
því það er biáköld staðreynd að ekk-
ert í hugmynd Sigmunds og hönnun
hefur brugðist, en hins vegar hefur
eftirlitshlutverk Siglingamálastofn-
unar brugðist hrapallega og eðlileg
framkvæmd og framþróun málsins.
Gott dæmi er atvik í Ólafsvík fyrir
skömmu þar sem vírar í búnaðinum
voru of langir og skoðunarmenn
höfðu sagt hann í lagi þótt þeir hefðu
ekki gengið úr skugga um það eins
og þeim bar. Þetta er ekki Sig-
munds-búnaðinum að kenna, því
hann þarf eðlilegt viðhald og skoðun
eins og önnur öryggistæki, þetta er
eina ferðina enn að kenna trassaskap
Siglingamálastofnunar í þessu máli.
Siglingamálastofnun kom á ströngu
eftirliti með gúmmíbjörgunarbátum,
neyðarblysum og öðrum neyðarbún-
aði, en sjálfvirki sleppibúnaðurinn
hefur verið hornreka í þeim búskap,
eins konar tilraunatæki í 8 ár. Við
höfum tugi dæma um það að skipa-
skoðunarmenn víða um land ráðlögðu
sjómönnum og útgerðarmönnum að
kaupa Olsen-búnaðinn um borð í
báta sína, enda ekki að furða, þvi
æðstu menn Siglingamálastofnunar
mæitu svo fyrir án þess að gefa
stimpil út á það.
Að bjarga björgu narbátum
en ekki mönnum
Það er jafnframt ljóst að sjálfvirki
Olsen-búnaðurinn, sem flokkaður
hefur verið undir sjálfvirkan sleppi-
búnað, og er í yfir 90% landsflotans
vegna undarlegra afskipta Siglinga-
málastofnunarmanna á sínum tíma
héfur aldrei skilað mönnum á land,
en búnaðurinn hefur bjargað gúmm-
íbjörgunarbátum. Vegna þessarar
döpru reynslu samdi Siglingamála-
stofnun nýja reglugerð um sjáifvirk-
an sleppibúnað björgunarbáta í fyrra
vetur og samgönguráðuneytið gaf
hana út. Þessi reglugerð útilokar í
rauninni Olsen-búnaðinn, dæmir
hann úr leik á þessu stigi hjá öllum
smærri bátum, vegna þess að hann
uppfyllir ekki þau tvö grundvallarat-
riði sem reglugerðin heimtar, en öll
rök mæla hins vegar með því að það
hafi Sigmunds-búnaðurinn alltaf get-
að gert, enda hefur Siglingamála-
stofnun aldrei gert athugasemdi’’ við
það og þar liggur því endanlega
ábyrgðin. Hins vegar hafa Eyjamenn
alltaf lagt ofurkapp á að gerðar yrðu
alvöru tilraunir í vatni með búnaðinn
og nú loksins er það að gerast á
vegum Iðntæknistofnunar íslands.
Það er hins vegar furðulegt að þegar
Siglingamálastofnun hafði samið
reglugerð sem í raún byggðist á
grundvallarmöguleikum Sigmunds-
búnaðarins, skyldi Siglingamála-
stofnun leggja til að viðurkenning á
Sigmunds-búnaði yrði felld niður af
því að Olsen-búnaðurinn stóðst ekki
reglugerðina. Er þetta ekki eitthvað
í ætt við súru epiin og ósamboðið
opinberri stofnun?
Til hamingju sjómenn,
ef... ?
„Nú er full ástæða til þess að óska
ykkur Vestmanneyingum til ham-
ingju, Sigmunds-búnaðurinn hefur
orðið ofan á,“ sagði einn af æðstu
mönnum samgönguráðuneytisins við
undirritaðan í fyrra vetur þegar
reglugerðin var gefin út. í fyrsta
lagi vil ég vekja á því athygli að
Siglingamálastofnun hefur aldrei,
hvorki í beinum bréfum til sjómanna
eða útgerðarmanna, né í fjölmiðlum,
útskýrt hvað nýja reglugerðin þýddi
í raun og veru. í öðru lagi var ekki
ástæða til þess að óska Vestmanney-
ingum sérstaklega til hamingju með
þessa niðurstöðu, heldur öllum sjó-
mönnum landsins ef Siglingamála-
stofnun hefði haft þrek til þess að
fylgja málinu eftir af einurð í stað
þess að sverta í sífellu störf for-
göngumanna í þessu mikilvæga
hagsmunamáli sem varðar líf eða
dauða.
Furðulegur blekkingavefur
til þess að skjóta sér
undanábyrgð
Siglingamálastjóri segir að Sigl-
ingamálastofnun hafi á sínum tíma
verið mótfallin setningu reglugerðar
um sjálfvirkan sleppibúnað um borð
í bátaflotann og kennir nú um þrýst-
ingi úr „ýmsum áttum“. Hvaða stofn-
un er það sem lætur neyða sig til
þess að framkvæma atriði í öryggis-
málum ef hún hefur ekki trú á verk-
efninu? Sú stofnun er vanhæf, og
þetta er því haldlítið reipi í málinu.
Þá má minna siglingamálastjóra á
að til eru tiilögur frá Siglingamála-
stofnun frá 1982, eða þar um bil,
þar sem segir í 5. grein að sjálf-
virkur sleppibúnaður skuli settur á
alla gúmmíbjörgunarbáta um borð í
fiskiskipum. Eyjamenn lögðu hins
vegar til að aðeins yrði sjálfvirkur
búnaður á einum bát um borð í
hveiju fiskiskipi á meðan tækið fengi
reynslu um borð. Magnúsi siglinga-
málastjóra ætti að vera kunnugt um
þetta, því þegar hann tók við emb-
ætti siglingamálastjóra beitti hann
sér fyrir því að miðað yrði við sjálf-
virkan búnað á einum björgunarbáti,
eins og Eyjamenn höfðu lagt til á
sínum tíma. Siglingamálastjóri segir
réttilega að það þurfi nokkur ár í
tilraunir áður en búast megi við lág-
marks bilanatíðni. Sigmunds-búnað-
urinn hafði verið reyndur í nokkur
ár áður en hann fór um borð í Eyja-
flotann og síðar Hornafjarðarflotann
þar sem hann er nær eingöngu auk
þess að vera í hluta af Þorlákshafnar-
flotanum og í einstaka bátum hér
og þar um landið. Hins vegar var
hann ekki fullprófaður neðansjávar
og því hafa Eyjamenn og aðrir
áhugamenn. sífellt hvatt til þess og
lagt á það áherslu að nauðsynlegt
sé að prófa búnaðinn undir vatni á
faglegan hátt og ganga úr skugga
um hvort gera þurfi einhveijar breyt-
ingar í lokaútfærslu hugmyndarinn-
ar, en það var jafn nauðsynlegt að
þetta yrði unnið á Vegum hlutlauss
aðila og því miður getur Siglinga-
málastofnun ekki talist hlutlaus að-
ili, enda rannsóknin nú í höndum
Iðntæknistofnunar íslands. Siglinga-
málastofnun samþykkti hins vegar
Olsen-búnaðinn á vikugamalli teikn-
ingu án þess að tækið hefði svo mik-
ið sem verið smíðað og prófað. Hvaða
samræmi er í slíkum málflutningi
hjá siglingamálastjóra annað en það
að slúðra um það sem ekki var
ástæða til. Þó svo að Sigmunds-
búnaðurinn hafi staðist öll atriði í
hönnum frá upphafi miðað við þær
körfur sem hönnuðurinn gerði og
kynnti opinberlega var full ástæða
og skylda til þess að fylgjast grannt
og gagnrýnið með reynslunni af hon-
um. Ef Siglingamálastofnun hefði
komið fram í þessu máli af alvöru
og ábyrgð og unnið á jákvæðan hátt
að framgangi mála með það í huga
að öryggið yrði enn meira þá væri
ugglaust búið að gera enn betra
tæki úr hugmynd Sigmunds, en
vettlingatökin af hálfu opinberu aðil-
anna breyttu spennandi átaki í ömur-
lega hártogun sem hefur nú staðið
í nær 8 ár, eða þann meðaltíma sem
það virðist taka Siglingamálastofnun
að komast að niðurstöðu í meirihátt-
ar málum. Allt starf Siglingamála-
stofnunar í þessu máli hefur byggst
á því að ráða ferðinni, skjóta sér
undan ábyrgð og viðhalda óvissunni,
og málið hefur verið unnið eins
óskipulega og frekast var unnt, aldr-
ei samþykktar eða staðfestar reglur
um uppsetningu Sigmmunds-búnað-
arins, aldrei gerðar formlegar at-
hugasemdir við framleiðendur né
haft markvisst samband við skoðun-
armenn og það sem er furðulegast,
að miðað við skoðunartöflur siglinga-
málastjóra þá skyldi maður ætla að
stofnunin hefði veitt framleiðendum,
uppsetningaraðilum og skoðunar-
mönnum tiltal, en það hefur hins
vegar aldrei verið gert. Eftir að sigl-
ingamálastjóri skrifaði grein sína
síðastliðið haust hefur það fengist
staðfest hjá Siglingamálastofnun að
töflurnar um háa bilanatíðni í Sig-
munds-búnaði eru birtar án þess að
Eyjaflotinn sé inni í því dæmi og þar
er þó langstærstur hluti þeirrar teg-
undar. Það er ótrúlegt að siglinga-
málastjóri skuli birta niðurstöður í
skoðun án þess að Eyjaflotinn með
um 70 búnaði sé inni i myndinni og
enn ótrúlegra að hann skuli ekki
geta þess í grein sinni. Þá ber að
undirstrika það enn einu sinni að
framleiðendur Sigmunds-búnaðar
hafa nær undantekningalaust aldrei
fengið að vita um bilanir nema að
leita eftir því eftir að hafa heyrt um
málið í fjölmiðlum og þar ræður
happa og glappa aðferðin miklu hvað
birtist. Þessi aðferð og vinnubrögð
Siglingamálastofnunar heita hins
vegar í stuttu máli: Að sá tortryggni