Morgunblaðið - 29.06.1989, Blaðsíða 27

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. JUNI 1989
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. JÚNÍ 1989
27
plirrgl Útgefandi mtMafeife Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúarritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Askriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
Hlaupið frá ætlun-
arverki ráðherra
Snörp orðaskipti milli Jóns
Baldvins Hannibalssonar
utanríkisráðherra og starfs-
manna Hagvirkis fyrir utan
Ráðherrabústaðinn á þriðju-
dag verða mönnum minnis-
stæð. Ráðherrann hélt hinu
sjálfsagða á loft, að fyrirtæki
ættu að standa í skilum til
ríkisins á þeim söluskatti,
sem þau hefðu innheimt.
Starfsmennimir minntu ráð-
herrann á þá staðreynd að
Hagvirki hefði alls ekki inn-
heimt söluskatt í hinu um-
deilda máli og beðið væri eft-
ir úrskurði ríkisskattanefnd-
ar um hvort það hefði verið
skylt að gera það. Þegar
Steingrímur Hermannsson
forsætisráðherra bauð svo
fulltmum starfsmanna til
viðræðna við sig í Ráðherra-
bústaðnum í stað þess að
munnhöggvast við þá úti á
götu, kom í ljós að ríkis-
stjórnin myndi taka mið af
kröfum fólksins. Síðdegis
skýrði svo Ólafur Ragnar
Grímsson fjármálaráðherra
frá því að hann hefði breytt
fyrri ákvörðunum sínum. Féll
hann þar með frá þeirri
kröfu, að Hagvirki greiddi
hina umdeildu fjárhæð í bein-
hörðum peningum strax og
sagði að ríkisskattanefnd
myndi útkljá málið fyrir 14.
júlí.
Ríkisstjórnin lét undan
þrýstingi fólksins sjálfs,
starfsmanna Hagvirkis.
Hann kom ráðhermm greini-
lega í opna skjöldu og þeir
hlupu frá ætlunarverki sínu
og viðurkenndu að greiða
þyrfti úr lögfræðilegum álita-
efnum, áður en lengra væri
haldið. En hvemig má það
vera, að ráðherrar, ríkis-
stjórnin öll og embættismenn
sjái það fyrst, þegar fólk rís
gegn þeim á götum úti að
skynsamlegt sé að hafa laga-
gmnninn á hreinu, áður en
valdi er beitt og fyrirtækjum
lokað? Sú staðreynd að
ástæða þyki til að varpa slíkri
spurningu fram vekur ein
óhug. Hvernig má það vera,
að fyrst ætli stjórnvöld að
gera menn eignalausa og
síðan skuli athugað, hvort
fyrir því séu lagalegar for-
sendur? Hvað hefði verið sagt
ef konungsvaldið hefði komið
þannig fram við landsmenn
fyrr á öldum?
Stefnubreyting stjórn-
valda eftir gagnrýnina sem
þau urðu fyrir vegna hinna
harkalegu aðgerða gegn
Hagvirki ýtir undir þá skoð-
un, að þeir sem nú fara með
völd í landinu beiti þeim til
hins ýtrasta, túlki allan vafa
á lögmæti sér í hag og hugi
aðeins að sér, eftir að al-
menningur hefur risið upp til
andmæla. Stjórnarhættir af
þessu tagi bera sama svip-
bragð og þeir sem tíðkaðir
em í einræðisríkjum sósíal-
ista. Þar er almenningur hins
vegar enn barinn til hlýðni
og mótmæli fólksins brotin á
bak aftur með eiturgasi eða
skriðdrekum.
Ólafur Ragnar Grímsson
hefur ekki aðeins túlkað lög-
fræðilega óvissu sér í hag
heldur hefur hann einnig
mismunað fyrirtækjum í inn-
heimtu. Geðþóttinn kemur
þannig alls staðar við sögu.
Skýring íjármálaráðherra
á því hvers vegna hann
breytti um stefnu gagnvart
Hagvirki er dæmigerð fyrir
stjórnarhætti hans. í Morg-
unblaðinu í gær svarar hann
spurningu um stefnubreyt-
inguna á þessa leið:
„... sagðist hann þá hafa
rætt sérstaklega við formann
ríkisskattanefndar um mögu-
leika á að hraða afgreiðslu
máls Hagvirkis og niðurstað-
an hefði verið, að úrskurður
yrði kveðinn upp innan 2
vikna.“ Á að skilja þessa yfir-
lýsingu svo, að hamagangur-
inn gegn Hagvirki hafi haft
þann megintilgang að ýta á
eftir því að ríkisskattanefnd
úrskurðaði í máli félagsins?
Hvar sem drepið er niður
í þessu máli staðnæmast
menn við þá staðreynd, að
málatilbúnaður stjórnvalda
er með ólíkindum. Hann gref-
ur undan trú manna á því
að jafnt gangi yfir alla og
að hlutlægt mat sé látið ráða
við afgreiðslu hinna við-
kvæmustu mála. Hvort
tveggja eru meginforsendur
réttarríkis.
Næsta skrefið
eftir Jónas Haralz
Sú sameining fjögurra íslenzkra
banka, sem nýlega náðist sam-
komulag um er mikið ánægjuefni.
Viðleitni tveggja áratuga til rót-
tækra umbóta í íslenzkum banka-
málum, iandi og þjóð til hagsbóta,
hefur loksins borið árangur. í stað
smárra, sérhæfðra stofnana á
þröngum grunni kemur til sögunnar
veigamikill, alhliða banki byggður
á víðtækri eignaraðild. Leiðin er
greið til raunverulegrar samkeppni
á milli innlendra jafnt sem erlendra
banka og annarra fjármálastofn-
ana, leið til bættrar þjónustu og
lægri tilkostnaðar.
Enn vantar þó allmikið á, að við-
hlítandi árangur hafi náðst. Það
þarf að taka skref til viðbótar, og
það helzt sem allra fýrst. Það þarf
að breyta skipulagi þeirra tveggja
banka, sem enri eru í ríkiseign, svo
að allir bankar geti starfað og keppt
hver við annan á sambærilegum
grundvelli. Þessar línur eru ritaðar
til þess að skýra í sem fæstum orð-
um hvers vegna þetta er nauðsyn-
legt og hvers vegna ætti að geta
orðið almennt samkomulag um
næsta skref til umbóta í íslenzkum
bankamálum.
Að lokinni sameiningu bankanna
fjögurra verður meira en helmingur
bankakerfisins enn í ríkiseign. Þess-
ir ríkisbankar njóta ríkisábyrgðar á
skuldbindingum sínum. Það er jafn-
framt til þess ætlazt, að þeir taki
sérstakt tillit til einstakra atvinnu-
greina og ýmissa annarra sjónar-
miða stjórnvalda. Þeir lúta yfir-
stjórn bankaráða, sem kjörin eru
af Alþingi á grundvelli pólitískra
sjónarmiða. Skipulag þeirra og
starfshættir eru mótaðir í farveg
opinberra stofnana en ekki fyrir-
tækja, sem starfa í samkeppni á
opnum markaði.
Starfsemi þeirra tveggja banka,
sem hér um ræðir, hefur að mörgu
leyti tekizt vel. Stjórnendur þeirra
hafa leitazt við að byggja rekstur-
inn á viðskiptalegum sjónarmiðum,
en starfsemin hefur eigi að síður í
grundvallaratriðum orðið að lúta
því skipulagi, sem henni hefur verið
búið. Nýjar aðstæður, opnun mark-
aðarins og tilkoma öflugs einka-
banka, kreijast nú breytinga. Það
er enn ekki tímabært að flytja
eignaraðild að þessum bönkum frá
ríkinu til einkaaðila. Það er hins
vegar nauðsynlegt að breyta skipu-
lagi bankanna svo að samkeppni
verði háð á sambærilegum grund-
velli og fullt gagn geti orðið af sam-
einingu bankanna fjögurra. í þessu
skyni verður að breyta ríkisbönkun-
um tveimur í hlutafélög, sem eru í
eigu ríkisins, en starfa á viðskipta-
legum grundvelli án ábyrgðar ríkis-
ins umfram hlutafjáreign.
Það eru þijár sérstakar ástæður
fyrir nauðsyn þeirra umbóta, sem
hér um ræðir.
Fyrsta ástæðan er þörf bankanna
á fjármagni. Bæði viðskiptavenjur
og bein lagafyrirmæli krefjast þess,
að eigið fé banka sé í tilteknu hlut-
falli við skuldbindingar þeirra. Vax-
andi starfsemi krefst aukins fjár-
magns, sem einkabankargeta leitað
eftir á opnum markaði. Reynslan
bæði á íslandi og í öðrum löndum
sýnir hins vegar að ríkið er ófáan-
legt til að leggja bönkum til fé nema
þegar til fullkominna vandræða
horfír, jafnvel þótt ríkið sjálft sé
eini eigandinn. Ríkisbankar hafa
því orðið að treysta á ágóðann ein-
vörðungu til að styrkja eiginfjár-
stöðu sína. Þeim ágóða eru þó oft-
ast þröngar skorður settar, ekki
sízt fýrir tiiverknað ríkisins sjálfs.
Eigi ríkisbankar að geta keppt við
einkabanka verða þeir því að geta
leitað ijármagns á opnum markaði
eins og einkabankar gera. Til þess
að þetta sé kleift verður að breyta
skipulagi bankanna á þann hátt,
sem að ofan greinir.
Önnur ástæðan er ábyrgð ríkisins
á skuldbindingum banka í þess eign.
Sú ábyrgð veitir ríkisbönkum sér-
réttindi umfram einkabanka og
getur ekki lengur átt við, þegar
Jónas Haralz
„Nýjar aðstæður, opn-
un markaðarins og til-
koma öflugs einka-
banka, kreflast nú
breytinga. Það er enn
ekki tímabært að flytja
eignaraðild að þessum
bönkum frá ríkinu til
einkaaðila.“
full samkeppni á að ríkja. Þar við
bætist að slík ábyrgð er engri stofn-
un eða stjórnendum holl, auk þess
sem þing og ríkisstjómir kæra sig
síður en svo um að standa við skuld-
bindingar af þessu tagi, þegar til á
að taka.
Þriðja ástæðan er ekki sú veiga-
minnsta. Hún er sú að ef ríkis-
bankar eiga að geta staðið sig í
harðri samkeppni við öfluga einka-
banka verður skipulag þeirra og
starfshættir að vera hliðstæðir því,
sem tíðkast í atvinnurekstri al-
mennt. Það verður að vera unnt að
breyta fyrirkomulagi og aðferðum
með skömmum fyrirvara og taka
ákvarðanir með skjótum hætti.
Framkvæmdastjórn verður að hafa
fullt vald á ákvörðunum í samræmi
við almenna stefnu sem jrfirstjórn
bankans markar. Framkvæmda-
stjóra verður að velja á grundvelli
hæfni og reynslu og verk þeirra að
metast á grundvelli viðskiptalegs
árangurs. Þetta getur gerst enda
þótt ríkið verði sem fyrr aðaleig-
andi bankanna, en það getur ekki
gerzt nema með þeirri skipulags-
breytingu, sem að ofan greinir. í
Landsbankanum fer nú fram athug-
un á skipulagi og starfsemi bankans
með aðstoð erlends ráðgjafa. Þetta
er góðra gjalda vert, en engar
breytingar geta orðið árangursríkar
nema sjálfum grundvellinum sé
breytt.
Það er ástæða til að ætla að um
breytingar af því tagi, sem hér
hafa verið ræddar geti orðið víðtækt
samkomulag. Núverandi ríkisstjórn
og þeir fiokkar, sem að henni standa
hljóta að vilja fylgja eftir þeim
sigri, sem nú hefur unnizt með sam-
einingu bankanna íjög'urra. Að öðr-
um kosti kemur sá árangur ekki
nema að hálfum notum. Stjórnar-
andstaðan getur á hinn bóginn ekki
verið mótfallin róttækum breyting-
um sem eru í samræmi við hennar
eigin stefnu, enda þótt það komi í
hlut andstæðinganna að hrinda
þeim breytingum í framkvæmd. Þar
við bætist, sem einnig skiptir miklu
máli, að með því að opna fjármagns-
markaðinn, efla einkabanka og
umbylta skipulagi ríkisbanka eru
íslendingar að fara að fordæmi
fjölda þjóða um heim allan, hvort
sem er í vestrænum iðnrílq'um, þró-
unarlöndum eða í ríkjum sósíalism-
ans. Það fordæmi byggist á dýr-
keyptri reynslu við hinar ólíkustu
aðstæður.
Það er ekki eftir neinu að bíða
að taka næsta skref til umbóta í
íslenskum bankamálum.
Höfundur var áður bankastjóri
Landsbankans ogformaður
Sambands íslenzkra
viðskiptabanka.
Morgunblaðið/RAX
Holkeri í Almannagjá
HARRI Holkeri, forsætisráðherra Finnlands, hóf þriðja dag opinberrar
heimsóknar sinnar til íslands með laxveiði í Laxá í Kjós, þar sem
hann dró tvo laxa. Þaðan héldu þeir Holkeri og Steingrímur Hermanns-
son svo til Þingvalla, þar sem þingstaðurinn forni var skoðeður undir
leiðsögn sr. Heimis Steinssonar þjóðgarðsvarðar. Hér sjást forsætisráð-
herramir ganga með sr. Heimi niður Almannagjá. Finnsku gestimir
snæddu hádegisverð í sumarbústað forsætisráðherra og þaðan var
haldið að Geysi og Gulifossi.
Starfsfólk bráðamóttöku Landspítalans:
Aminnum hvort annað
um að vanda íslenskuna
„VIÐ sem vinnum á bráðavakt Landspítalans höfðum málverndarviku
í apríl og borguðum sekt fyrir hveija málvillu eða útlenda slettu.
Síðan höfum við rætt heilmikið um gildi þess að tala rétta íslensku
og áminnt hvort annað þegar okkur verður á í messunni," segir
Gyða Baldursdóttir deildarhjúkrunarfræðingur. Guðmundur Krist-
mundsson, verkefnissljóri málræktarátaks, segir að starfsfólk á Lands-
pítalanum sé ekki eitt um áhugann á að leggja meiri rækt við móður-
málið.
Guðmundur segir ij'ölmarga hafa
haft samband við sig vegna mál-
ræktarátaksins; fólk úti í bæ og
forráðamenn fyrirtækja, skólamenn
og auglýsingafólk sem vili leggja
sitt af mörkum til að kynna átakið.
Eins og komið hefur fram í fjölmiðl-
um skipaði menntamálaráðherra
nefnd í apríl til að skipuleggja sér-
stakt málræktarátak. Nefndin lýkur
störfum í desember en Guðmundur
kveðst vona að átakinu ljúki ekki
við svo búið, fólk hugleiði áfram
hvernig vanda megi málið.
Landspítalinn er einn þeirra
vinnustaða þar sem gerð hefur ver-
ið gangskör að því að hreinsa mál-
ið. Gyða Baldursdóttir segir að hug-
myndin hafi kviknað við áramóta-
ávarp forsetans. „Vigdís ræddi um
gildi þess að leggja rækt við íslensk-
una,“ segir Gyða, „og mér varð
hugsað til hrognamálsins sem við
tölum yfir sjúklingunum. Seinna las
ég í blöðunum um málræktarvikur
í skólum og slagorð sem krakkarn-
ir höfðu búið til.“
„Við á bráðadeildinni ákváðum
að reyna að taka okkur á, létum
útbúa nælur og bjuggum til vegg-
spjald með slagorðum. Svo borguð-
um við tíu króna sekt fyrir hvetja
málvillu eða slettu. Þetta var nú
alveg að fara með fjárhag sumra,
svo að nú látum við nægja að
áminna hvört annað um að tala
rétt mál.“
Morgunblaðið/Bjarni
Þessar starfskonur á bráðamóttöku Landspítalans áminna hver aðra
þegar þær sletta latínu eins og títt er um fólk í heilbrigðisstéttum. Á
tímabili lá tíu króna sekt við að gera málvillu, en fjárhagur sumra
varð heldur illa úti.
Skálholtskirkja:
Manuela og Pétur leika á
fyrstu Sumartónleikunum
ÁRLEGIR Sumartónleikar í Skálholtskirkju Iiefjast á laugardag.
Verða tónleikar í kirkjunni fimm helgar, en þeim lýkur um verslun-
armannahelgina. Þetta er fimmtánda sumarið sem slík tónlistar-
hátíð er haldin I Skálholti.
Morgunblaðið/Bjami
Manuela Wiesler flautuleikari og Pétur Jónasson gítarleikari leika á
fyrstu Sumartónleikum í Skálholtskirkju á þessu sumri.
Tónlistarmennirnir Manuela Wi-
esler, flautuleikari, og Pétur Jónas-
son, gítarleikari, leika á fyrstu tón-
leikum hátíðarinnar að þessu sinni.
Manuela hefur undanfaið starf-
að í Póllandi og Tékkóslóvakíu,
bæði við upptökur og tónleikahald,
meðal annars með Slóvakísku
Fílharmóníunni. Manuela hefur
verið endurráðin við hljómsveitina
og mun hún leika með henni á
komandi vetri. Hingað kemur hún
eftir tónleika- og námskeiðahald í
Svíþjóð.
Pétur Jónasson hefur einnig
veirð upptekinn af tónleika- og
námskeiðahaldi undanfarið og er
nú að undirbúa tónleikaferðir til
Bretlands, Nýja Sjálands, Ástralíu
og Singapore. Hann lék nýlega
með Forest Philharmonic hljóm-
sveitinni í London og leikur með
þeim annan einleikskonsert innan
tíðar. Ásamt þessu er unnið að
útgáfu hljómdiska með leik hans.
Að venju eru haldnir þrennir
tónleikar hveija tónleikahelgi,
tvennir á laugardag, klukkan 15
og 17 og einir á sunnudag, sem
hefjast klukkan 15. Laugardags-
tónleikamir klukkan 15 eru heig-
aðir J.S. Bach, en á tónleikunum
klukkan 17 er flutt samtímatón-
list, meðal annars Tiibrigði við jóm-
frú eftir Kjartan Ólafsson og Sicil-
iana úr Cólumbínu eftir Þorkel
Sigurbjömsson. Á sunnudag verð-
ur flutt úrval úr efnisskrám laugar-
dags. Aðgangur að tónleikunum
er ókeypis.
Messa verður síðan í Skálholts-
kirkju klukkan 17. Séra Guðmund-
ur Oli Ólafsson predikar, en organ-
isti er Hilmar Örn Agnarsson.
Kammerkór undir stjórn Jóns Ól-
afs Sigurðssonar fmmflytur
messusöngva eftir Jón Þórarins-
son,. Einnig verða fluttir þættir
úr tónleikaskrám við messuna.
Áætlunarferðir em á sunnudögum
frá B.S.Í. klukkan 11.30 og til
baka til Reykjavíkur klukkan
17.40.
Dagskrá Sumartónleikanna
Dagskrá Sumartónleikanna í
Skálholti er annars sem hér segir:
Önnur helgi, 8. og 9. júlí:
Sembal- og orgeltónleikar. Rob-
yn Koh leikur á sembal og Hilmar
Órn Agnarsson flytur orgel- og
söngverk ásamt Ernu Guðmunds-
dóttur sópran.
Þriðja helgi, 15. og 16. júlí:
Tónverk eftir J.S. Bach leikin á
uppmnaleg hljóðfæri. Meðal ann-
ars verður flutt Tónafórnin. Kol-
beinn Bjarnason leikur á flautu,
Ann Wahlström og Lilja Hjalta-
dóttir á fiðlu, Ólöf S. Óskarsdóttir
á gömbu og Helga Ingólfsdóttir á
sembal.
Fjórða helgi, 29. og 30. júlí:
Barokksveit Sumartónleikanna
flytur söng- og hijómsveitarverk
eftir Bach og Vivaldi. Konsert-
meistari og einleikari er Ann Wa-
hlström og einsöngvarar Margrét
Bóasdóttir, sópran, Sverrir Guð-
jónsson, alt, Michael J. Clarke,
tenór og Ragnar Davíðsson, bassi.
Fimmta og síðasta helgi, 5., 6.
og 7. ágúst:
Sönghópurinn Hljómeyki frum-
flytur messu eftir Hjálmar H.
Ragnarsson. Elísabet Waage og
Peter Verduym Lunel leika á hörpu
og flautu.
ORSAKAÞÆTTIR FLUGSLYSA
íkennslu- og einkaflugi 1977 - 1988
%
75
50
25
0
1977
Flugmaður Veður [ l Bilun Annað
Ársskýrsla Flugslysaneftidar 1988:
Místök nær eina orsök flugslysa
MANNLEG mistök áttu þátt í 95 af hundraði þeirra flugslysa, sem
urðu hér á landi á síðasta ári, samkvæmt ársskýrslu Flugslysanefhdar,
sem nýlega er komin út. Þar kemur einnig fram, að loftförum í landinu
fjölgaði meira á síðasta ári heldur en nokkru sinni fyrr og einnig Qölg-
aði einkaflugmönnum mikið.
Samkvæmt ársskýrslunni voru
277 loftför skráð á landinu í lok
ársins 1987. Um síðastliðin áramót
voru þau hins vegar orðin 311 og
hefur aldrei ijölgað jafn mikið á einu
ári. Af þessum 311 loftförum voru
skráðar 230 einkaflugvélar. Enn
fremur kemur fram, að einkaflug-
mönnum hafi Qölgað mikið á síðasta
ári og um áramótin hafi 477 ein-
staklingar haft gilt skírteini einka-
flugmanns.
I skýrslunni segir, að þegar litið
sé yfir orsakir slysa og óhappa í flugi
hér á landi komi í ljós svipað mynst-
ur og hjá nágrannaþjóðunum. Hinn
mannlegi þáttur sé iangstærstur og
í 95% tilvika sé orsakanna meðal
annars að leita hjá flugmanninum.
Ekkert banaslys varð í flugi með
íslenskum loftförum á síðasta ári og
ekki urðu heldur alvarleg slys á
mönnum. Hins vegar fjölgaði óhöpp-
um í erlendu fetjuflugi hér við land
og fórust fjórir í slíkum slysum.
Alls ollu óhöpp í feijuflugi 30 útköll-
um flugvéla Flugmálastjórnar og
Landhelgisgæslu á síðastliðnu ári.
Reykjavík:
Samið við
sænskt fyr-
irtæki um
fræsun Qöl-
farinna gatna
Reykjavíkurborg hefur gert
fimm milljóna króna samning við
sænskt verktakafyrirtæki um
fræsun malbiks á nokkrum fjöl-
fomustu götum borgarinnar.
Fræstir verða kaflar á Miklu-
braut og Kringlumýrarbraut og
verða göturnar að mestu lokaðar
umferð þá tíu til tólf vinnudaga
sem verkið tekur. Hafist verður
handa um miðjan næsta mánuð.
Fræsarinn sem leigður verður af
sænska fyrirtækinu Skánska AB
er stórvirkari en tækin sem til eru
hérlendis og tekur verkið því styttri
tíma en ella. Tækið er einmitt leigt
að utan til að stytta eins og hægt
er tímann sem umferð raskast, að
sögn Sigurðar Skarphéðinssonar,
aðstoðargatnamálastjóra. Þetta
hefur verið gert annað hvert sumar
að undanförnu.
Fræstir verða 65 þúsund fer-
metrar eða um 9 kílómetrar malbiks
og nemur heildarkostnaður við
verkið nálægt átta milljónum króna,
að sögn Sigurðar. Við þá upphæð
bætist malbikunarkostnaður, en
nýtt malbik verður jafnóðum lagt á
stóran hluta þess sem fræst er.
Með tækinu koma þrír menn frá
Svíþjóð og vinnuflokkur frá
Reykjavíkurborg mun einnig vinna
við verkið.