Morgunblaðið - 16.07.1989, Blaðsíða 16

Í6 C
MORGUNBLAÐIÐ
MAIMNLÍFSSTRAUMAR
SUNNUDAGUR 16. JULI 1989
HAGFRÆÐI/£/? samdrátturfjárfesting?
Þorskur og hagfræði
íslenskt hagkerfi lýtur um sumt
öðrum lögmálum en önnur. Hér
er ekki átt við lögmálið um fram-
boð og eftirspurn, en kjarninn í
íslenskri bijóstvitshagfræði en
einmitt að það hafí ekki lögsögu .
á Islandi. Það sem einkum skilur
íslenskt hagkerfí frá öðrum er
hversu háð einni náttúruauðlind
það er.
Nú má auðvitað finna hliðstæður
í löndum við Persaflóa og öðrum
olíuframleiðsluríkjum, þ.m.t. Noreg-
ur. Og aðrar hliðstæður er að fínna
í löndum þriðja heims sem oftsinnis
eftir Sigurð
Snævarr
eru mjög háð út-
flutningi einnar
vönitegundar.
í hagfræði nátt-
úruauðlinda er
auðlindum skipt í
endurnýjanlegar
og óendurnýjanleg-
ar auðlindir. í eðli
sínu eru allar nátt-
úruauðlindir endurnýjanlegar. Mynd-
un olíu úr rotnandi gróðurleifum á
sér stað á hverri mínútu, en enginn
heilvita maður sáir gróðurleifum til
að uppskera olíu, enda er myndun-
artími olíu nokkur hundruð milljónir
ára! Olía er því talin endurnýjanleg
auðlind, þar sem endurnýjunartíminn
er það langur að hann hefur enga
hagræna þýðingu. Ttjágróður vex í
nýtanlega stærð á nokkrum áratug-
um og er því talinn til endurnýjan-
legra auðlinda. Þorskur verður kyn-
þroska á 4—12 árum og má af því
ráða um endurnýjunartíma fiski-
stofna.
Nýting endurnýjanlegra og óend-
urnýjanlegra auðlinda er með nokkuð
mismunandi hætti. Fyrir þjóð sem
byggir á óendurnýjanlegri auðlind
er vandinn fyrst og fremst að ákveða
hversu hratt á að eyða henni. Sem
dæmi má hér taka Noreg, en talið
er að olíulindir þeirra muni duga í
25 ár miðað við núverandi nýtingu.
Við ákvörðun um eyðingu olíunnar
þarf m.a. að taka tillit til þátta eins
og vaxta, fjárfestingamöguleika,
verþróunar olíunnar o.fl.
Endurnýjanlegri auðlind má líkja
við fjárhæð sem lögð er inn á banka-
bók. Ef eigandi tekur aðeins út ár-
lega fjárhæð, sem svarar til raun-
vaxta, stendur fjárhæð óbreytt að
raungildi og teknanna af bankabók-
inni (vaxtanna) getur eigandi notið
til æviloka. Taki hann árlega út
meira en nemur árlegum raunvöxt-
um, rýrnar hins vegar höfuðstóllinn
og vaxtatekjur næstu ára minnka.

AMERI CAN
EXPRESS
B A N K
Opin leið á
Bandaríkjamarkað
Hefur þú hug á að koma vörum þínum á
Bandaríkjamarkað? Ótal spurningar vakna í
því sambandi sem þörf er á að fá svör við.
Veistu hver staða vöru á borð við þína er á
Bandaríkjamarkaði? Ertu vel að þér um lög og reglugerðir sem
varða innflutning til Bandaríkjanna? Sérðu í hendi þér hve
mikið kynningarstarf þyrfti að fara fram áður en þú getur
boðið þína vöru á Bandaríkjamarkaði? Og hvað með
dreifingu?
Að afla grunnupplýsinga á borð við þessar
er ekki aðeins tímafrekt heldur óhemju
kostnaðarsamt. International Trade
Consulting Group (ITC) er deild
innan American Express Bank
í New York sem hefúr sér-
hæft sig á sviði upplýsinga-
öflunar og ráðgjafar fýrir meðal-
stór og smærri fyrirtæki sem ekki hafa
bolmagn til að leggja út í dýrar markaðs-
rannsóknir eða afla annarra nauðsynlegra
upplýsinga.
í gegnum Landsbankann er hægt að gerast áskrif-
andi að fjölbreyttu safni nýjustu upplýsinga sem varða
innflutning til Bandaríkjanna, sérhæfðra fyrir þitt fyrirtæki,
jafnt sem almennra. Auk upplýsinga sem berast reglulega skipu-
leggur ITC stutt námskeið og hefur milligöngu um viðskipta-
fúndi með hugsanlegum innflutningsfyrirtækjum í Bandaríkjun-
um, svo dæmi sé nefnt.
Allar nánari upplýsingar um þjónustu ITC fást á Markaðssviði
Cmdsbankans og bæklinga er auk þess hægt að fá á öllum af-
greiðslustöðum bankans.
L
Landsbanki
íslands
Banki allra landsmanna
Ef eigandinn tekur hinsvegar út
minna en nemur vöxtunum, nýtur
hann vaxtavaxta og höfuðstóllinn
vex og framtíðartekjur af fjárhæð-
inni aukast. Þessi líking fiskistofna
við höfuðstól og vexti er augljós;
vextirnir svara tii vaxtar stofnsins
og það sem er tekið út svarar til
veiðanna. Ofveiði í dag rýrir stofninn
0g dregur úr vexti hans til frambúð-
ar og þar með úr framtíðarafla.
Þann samdrátt sem nú er á Is-
landi má ekki hvað síst rekja til þess
að dregið hefur verið úr veiðiheimild-
um. Framleiðsla sjávarafurða jókst
að raungildi um ’/z% í fyrra og spá
Þjóðhagsstofnunar fyrir þetta ár
bendir til 4% samdráttar framleiðslu,
og að aflý minnki um 6% á föstu
verðlagi. í þessari spá Þjóðhags-
stofnunar er gengið út frá þeim veiði-
heimildum sem sjávarútvegsráðu-
neytið hefur úthlutað.
Nú berast fréttir af því að afli
hafi verið mun betri á þessu ári en
ráð var fyrir gert og að margar út-
gerðir séu langt komnar með að kiára
sína kvóta. Þrýstingur á stjórnvöld
um að rýmka veiðiheimildir mun án
efa fara vaxandi. Bent er á að ef svo
haldi sem horfir muni kvótaleysi leiða
til aukins atvinnubrests víða um land.
Enn er vísað til langvarandi halla-
reksturs í sjávarútvegi.
Með því að auka veiðar á þessu
ári er verið að ganga á stofna og
atvinna á þessu ári kann að verða
tryggari, en þá á kostnað aukins
atvinnuleysis á komandi árum.
Skýrslur Hafrannsóknarstofnunar
sýna vel það val sem þjóðin stendur
frammi fyrir. Veiðstofn Þorsks, en
þar er átt við þorsk fjögurra ára og
eldri, var um 1.600 þús. tonn árið
1979, en minnkaði í rúmlega 800
þús. tonn árin 1982—1983. Hafrann-
sóknarstofnun telur að stofn í árs-
bytjun 1988 hafi verið um 1.130
þús. tonn. Að mati stofnunarinnar
var staðan þanr.ig, að ef veidd yrðu
400 tonn á þessu ári myndi veiði-
stofn minnka úr 1.00 tonnum í 940
tonn. Verði afli hins vegar 350 þús-
und tonn myndi veiðistofn verða um
1.000 tonn. Til þess að veiðistofn
yrði óbreyttur mætti afli ekki verða
meiri en 250 þúsund tonn. Stofnunin
lagði til að veidd yrðu 300 þús. tonn
á þessu ári, sem engu að síður felur
í sér minnkun veiðistofns. Til saman-
burðar má nefna að meðalþorskafli
á árunum 1986—1988 var um 370
þúsund tonn og mesti afli sem veiðst
hefur á Islandsmiðum var 550 þús.
tonn um miðjan 6. áratuginn. Sjávar-
útvegsráðueytið gaf út veiðiheimildir
fyrir 335 þúsund tonnum sem er
rúmum 10% yfir tillögu fiskifræðinga
og því er ljóst að teflt er á tæpasta
vað. Hér er engu að síður um veru-
legan samdrátt að ræða sem hefur
gífurleg áhrif á efnahagslífið. Þess-
um samdrætti má að nokkru líkja
við fjárfestingu, sem koma á þjóðinni
til góða í framtíðinni, rétt eins og
líkingin við bankabókina sýndi. Þessi
fjárfesting er hins vegar ekki færð
í þjóðhagsreikninga, en einn veikleiki
þeirra er einmitt að auðlindir á borð
við hreint vatn, loft og fiskistofna
eru þar ekki færðar.
í nýjustu spá Þjóðhagsstofnunar
sem birtist í Agripi úr þjóðarbú-
skapnum eru sýnd dæmi um þróun
efnahagslífsins á næstu árum, og er
þar gert ráð fyrir að framleiðsla sjáv-
arafurða muni dragast saman um
4% á þessu ári og 2% á því næsta,
en eftir stöðnun árið 1991 er gert
ráð fyrir 5% aukningu framleiðslunn-
ar árin 1992 og 1993. Á þessum
grundvelli m.a. reiknar stofnunin
með að hagvöxtur verði að meðaltali
um 1,6%, sem er langt undir þeim
4,5% hagvexti sem þjóðin hefur no-
tið frá stríðslokum. Bygging álvers
gæti breytt þessum tölum verulega
til hins betra.
Við gætum ausið út veiðiheimild-
um til hægri og vinstri til að auka
framleiðsluna og komið í veg fyrir
atvinnuleysi, en slík stefna væri al-
farið á kostnað hagsældar á kom-
andi árum.
Meginverkefni stjórnvalda nú hlýt-
ur að vera að laga atvinnulífið að
breyttum aðstæðum á næstu árum.
í þessu felst m.a. að liðka um kvóta-
kerfið í sjávarútvegi og þó enn frem-
ur í landbúnaði, þannig að fram-
leiðslugetan verði löguð að fram-
leiðsluheimildum og jafnframt að
framleiðslan verði í auknum mæli
færð til hagkvæmustu framleiðend-
anna. Það er aðeins ein leið fær til
að ná þessu markmiði: Aukin heim-
ild til sölu framleiðsluheimilda.