Morgunblaðið - 16.07.1989, Blaðsíða 24

24 C
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 1989
KVIKMYNDIR///^^ hefur orðið um ástralska kvikmyndagerð?
Ástralski leikstjórinn Fred Schepisi — Ástralir á uppleið aftur.
ÞAÐ HEFUR lítið heyrst af
ástralskri kvikmyndagerð und-
anfarin ár enda engin furða,
hún hefur verið í mikiili lægð
mestallan niunda áratuginn.
*
Inýlegu hefti bandaríska kvik-
myndatímaritsins Premier eru
menn að velta fyrir sér þróun og
stöðu kvikmyndaiðnaðarins í landi
kengúrunnar og segja m.a. að
vanhugsuð
skattastefna,
sem átti að
hjálpa iðnaðin-
um, hafi á end-
anum dregið
hann niður í
svaðið, skatta-
stefna sem
margir, m.a. hér
á landi, litu öfundaraugum til.
Það byrjaði árið 1981, árið sem
George Miller hleypti nýrri gerð
hasarmynda í heiminn með „Mad
Max: The Road Warrior“. Ríkis-
stjóm Ástralíu bætti við grein
10BA í skattalagasafnið og hratt
af stað sérlega rausnarlegri að-
gerð til hjálpar kvikmyndaiðnað-
inum, sem þá þegar hafði náð
alþjóðahylli fyrir tilstilli manna
og kvenna eins og Peter Weir,
Bmce Beresfords og Gillian
Armstrong. Lögin vom þessi:
Hver Ástrali sem leggja vill pen-
ing í ástralska bíómynd má draga
150 prósent þeirrar ijárfestingar
frá skatti. Ef myndin nær inn
gróða leggst skattur á aðeins
helming hans.
Áður en þú gast sagt svo mikið
sem „Gallipoli" var litli, sæti ástr-
alski kvikmyndaiðnaðurinn her-
tekinn af fúskumm er hugsuðu
aðeins um hvernig best væri að
koma peningum undan skatti.
Þeir vissu lítið um kvikmyndagerð
og létu sig varða enn minna um
hana en það kom ekki í veg fyrir
að þeir settu myndavélamar í
gang. Heiðvirðir kvikmyndagerð-
armenn fylgdust með úr íjarska
og þeim hryllti við. „Þetta vom
ekki myndir," segir George Mill-
er. „Þetta var bull.“ Margar þeirra
vom ekki einu sinni dreifingar-
hæfar og bókhaldsfærslumar
lýstu skapandi hugmyndaflugi
meira en nokkur bíómyndanna.
„Ég veit um handritshöfund sem
seldi handrit sitt fyrir tvær millj-
ónir króna en á fjárhagsáætlun-
inni var það komið uppí 20 millj-
ónir,“ segir Miller.
Ásýnd iðnaðarins varð öll önnur
en í þá gömlu góðu daga áttunda
áratugarins þegar fmmheijamir
í nýbylgju ástralska kvikmynda-
vorsins lögðu af stað í bíómynda-
gerð og fengust ekki síst við ástr-
alska sögu fullir af eldmóði og
þjóðrækni. Til urðu einkar vand-
aðar myndir eins og „Picnic at
Hanging Rock“, „My Brilliant
Career“ og „Breakar Morant".
Þeim var ekki ætlað að sigla um
heiminn en gagnrýnendur hrifust
og áhorfendur með víða um lönd.
Myndirnar vom ferskar og ein-
faltlar og litlar.
Velgengni leikstjóra eins og
Weirs og Beresfords og Fred
Schepisis varð til þess að Holly-
wood lokkaði þá til sín svo mynd-
aðist fljótt tómarúm heima fyrir.
Skattalagagrein 10BA hafði þó
þann kost að laða nýja menn í
kvikmyndagerð í stað þeirra sem
flognir vom á vit draumaverk-
smiðjunnar. „Lögin gáfu fólki
tækifæri til að gera margar ólíkar
myndir,“ segir Schepisi. „Helling-
ur af rusli var gerður og kerfið
var misnotað en líklega er meiri
fjölbreytni í kvikmyndaiðnaðinum
nú en áður.“ Af betri myndum
sem gerðar vom undir hinum já-
kvæðu skattalögum em „Mal-
colm“ og Krókódíla-Dundee.
Iðnaðurinn leið næstum útaf
seinni hluta árs 1987. Ríkisstjórn-
in hafði séð gallana í grein 10BA
og dró mjög úr skattaívilnunum
þar til fáir ef nokkrir vildu leggja
pening í kvikmyndagerð. Verð-
bréfahmnið í október þettá ár
gerði svo útslagið, næstum ekkert
var framleitt í byijun árs 1988.
Kvikmyndagerðarmenn óskuðu
hjálpar og úr ösku 10BA reis nýr
sjóður eða ríkisstyrktur kvik-
myndabanki sem veitir- lán en
ekki styrki og framleiðandi verður
að hafa tryggt sér 30 prósent
kostnaðarins annarstaðar frá áður
en lánsumsókn hans er tekin til
greina. Og myndin verður að
dæmast áströlsk; sagan, umhverf-
ið, leikaramir og tökuliðið. Þýska
leikstjóranum Wim Wenders var
neitað um lán vegna 20 milljóna
dollara myndarinnar Til enda ver-
aldar af því efniviðurinn var ekki
nægilega „ástralskur".
Eftir fregnum að dæma mun
allt á uppleið aftur neðan frá
Ástralíu.
eftir Amold
Indriðason
ELDRI BORGARAR!
Styttið skammdegið og komið með okkur í sólskin og
hlýju til Portúgals í
vetur. Læknisþjónusta á staðnum.
Fararstjóri:
Jóhanna G. Möller, söngkona.
Upplýsingar í síma 628181.
EVRÓPUFERÐIR,
Klapparstíg 25, Reykjavík.
I
NAUÐSYN A HVERJU HEIMIU
SPARIÐ
FÉ, TÍMA OG FYRIRHÖFN
LEIKUST/i/vemig á að stjórna leikhúsi?
Athyglisverð tilraun í
Borgarleikhúsinu í Helsinki
EKKIFER einumsögum af því hvernig stjóma skuli leikhúsi ogsýnist
þar sitt hverjum. í sinni einföldustu mynd snýst spumingin um hvort
Iistrænt vald eigi að vera á einni hendi eða mörgum. Hvom tveggja
•hefur gefist vel — eða illa — og.fer sjálfsagt mest eftir einstaklingunum
sem í hlut eiga. í Borgarleikhúsinu í Helsinki var stjómunarmynstrið
stokkað upp fyrir tveimur áram, eftir að leikhúsið hafði staðið í Iistræn-
um þrengingum um nokkurt skeið, en eftir breytingaraar hefiir sól
þess farið að risa á nýjan leik, bæði innan húss og utan.
Borgarleikhúsið í Helsinki hefur
tvö leiksvið, annað stórt með 900
manna áhorfendasal og hitt lítið þar
sem áhorfendafjöldi getur verið frá
150 og upp í 390 manns. Þá er einn-
ig starfrækt í hús-
inu svokallað
Kaffileikhús, þar
sem sýningar eru
settar upp í anddyri
hússins og hægt er
að koma fyrir 100
áhorfendum. Kaffi-
eftir Hóvar leikhúsið er hugsað
Sigurjónsson sem leið til óform-
legri og nánari tengsla við áhorfend-
ur en mögulegt er á leiksviðunum
tveimur. Sá háttur er gjaman hafður
á að Kaffileikhúsið stendur leikurum
hússins til boða ef þeir vilja koma
efni á framfæri utan við hinn hefð-
bundna ' starfsramma leiksviðanna
tveggja. Þessar Kaffileikhússýningar
fara yfirleitt fram utan venjulegs
sýningartíma, fyrrihluta kvölds eða
seinni part dags og hafa að sögn
mælst mjög vel fyrir meðal almenn-
ings.
Grundvallarbrdýtingin sem varð í
leikhúsinu sumarið 1987 var sú, að
í stað eins 50 manna ieikarahóps við
allt húsið — þar sem leikarinn róter-
aði á mllli beggja leiksviðanna og
gat þess vegna verið að leika í sýn-
ingum á báðum sviðum samtímis og
að æfa þá þriðju — var leikurunum
skipt í tvo hópa sem fengu hvor sitt
leiksviðið til umráða. Breytingin var
þó umfangsmeiri en virðist við fyrstu
sýn, því í rauninni voru mynduð tvö
fullkomlega sjálfstæð leikfélög innan
hússins. Yfir hvom hóp voru síðan
settir stjórnendur sem njóta fullkom-
ins Iistræns frelsis til ákvarðanatöku
um verkefnaval, hlutverkaskipan
o.s.frv. Stjómendur Litla sviðsins eru
hjónin Kalle og Ritva Holmberg og
við Stóra sviðið heldur Jotaarkka
Pennanen um stjórnvölinn. Fram-
Piaf, Piaf — Úr sýningu Borgar-
leikhússins í Helsinki á leikgerð Juha
Siltanen og Jorma Uotinen um líf
frönsku söngkonunnar Edith Piaf.
kvæmdastjóri leikhússins er Aulis
Salovaara en hans hlutverk er fyrst
og fremst fjármála- og skipulagslegs
eðlis; listræn stefna hússins er
tvískipt sem áður sagði og alfarið i
höndum stjómenda leikhópanna
tveggja.
Reyndar er enn ótalinn þriðji hóp-
urinn sem starfar sjálfstætt innan-
húss og er það listdansflokkur undir
stjóm Jorma Uotinen. Verkefni dans-
flokksins eru margþætt; sjálfstæðar
sýningar sem felldar eru inn í verk-
efnaskrá leiksviðanna tveggja, en
einnig taka dansaramir virkan þátt
í leiksýningum hússins eftir því sem
við verður komið og á þarf að halda.
Nýlegt dæmi um slíkt er leik- og
söngsýningin Piaf, Piaf sem Jorma
Uotinen leikstýrði og nýtti sér þar
jöfnum höndum dansarana sína og
leikara stóra sviðsins.
Þegar þessum skipulagsbreyting-
um var hrint í framkvæmd fyrir
tveimur árum var ákveðið að reynslu-
tími yrði þijú ár. Þriðja og síðasta
leikárið fer nú senn í hönd og það
var því forvitnilegt að grennslast
fyrir um reynslu Finnanna af þessari
tilraun og hvaða áætlanir væru í
bígerð um framhaldið eftir næsta
leikár. Þegar mig bar að garði í leik-
húsinu á dögunum voru flestir starfs-
menn reyndar famir í sumarleyfi en
Marketta Erásaari markaðsstjóri
leikhússins varð góðfúslega fyrir
svörum. Hún sagði að fyrir breyting-
amar hefði ástandið verið orðið held-
ur slæmt; áhuginn og starfsgleðin
innanhúss verið í lágmarki, ekki síst
meðal leikaranna. „Þeim fannst þeir
vera eins og starfsmenn í verk-
smiðju, hlupu á milli leiksviðanna úr
einni sýningunni í aðra, og eini fasti
punkturinn í tilveru þeirra í leik-
húsinu var tölvuprentaður strimill á
tilkynningatöflunni, sem sagði hvar
þeir ættu að vera, í hveiju og klukk-
an hvað.
Það hafði heldur ekki gefist nægi-
lega vel að reyna að fylgja eftir
stefnu eins manns, leikhússtjórans,
með svona mörgu fólki á tveimur
leiksviðum. Með þessu er ég ekki að
kasta rýrð á fyrri leikhússtjóra, held-
ur tókst einfaldlega ekki að vekja
nægilegan áhuga í röðum listamann-
anna fyrir starfinu með þessu fyrir-
komulagi.“
Marketta sagði að hið breytta
skipulag hefði skilað árangri strax
fyrsta árið og sérstaklega hefði náðst
góður árangur á Litla sviðinu, þar
sem leikhópurinn væri heldur minni
og náðst hefði að skapa mjög sterka
samkennd (ensamble) innan hans.
Hún sagði að enn hefði ekkert verið
endanlega ákveðið hvað tæki við eft-
ir næsta leikár en umræður innan
leikhússins bentu til þess að hugsan-
lega yrði hópunum fjölgað og þá
færri í hveijum. „Það gæti vafalaust
haft góð áhrif, sérstaklega fyrir
Stóra sviðið. Það er reyndar einnig
vel hugsanlegt að sami háttur verði
á hafður áfram, því í heildina hefur
hann gefið mjög góða raun. Ég held
að minnsta kosti að allir séu sam-
mála um að ekki verði horfið aftur
til þess skipulags sem ríkti fyrir
1987.“