Morgunblaðið - 16.07.1989, Blaðsíða 32

,32 ,C
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
SUNNUDAGUR 16. JULI 1989
||AI lUfl Aldarminning:
milimil II” Guðrún Haraldsdóttir
ANDirom
frá Hrafhkelsstöðum
að slá á hjónabands hamingj-
una... En aðalskugginn var
kvennafar föður míns ... Þegar
ávextir komu í ljós af kvennafarinu,
og faðir minn lagðist í rúmið í ein-
hvers konar geðveiklunarörvænt-
ingu út af ástandinu, og svo leit
út sem hann gæfi allt frá sér og
ætlaði að láta skeika að sköpuðu,
þá fekk hún sér kvenhjálp til að
annast hann og börnin. Lagði svo
sjálf af stað tii að útvega feður að
börnunum. Og alltaf tókst henni
þetta.“ Þó fór svo að lokum að
Helga gafst upp: enda: „Þnríður
mun ekki hafa viljað ótignari barns-
föður en prest.“ Þau hjónin skildu
og séra Jón lét af prestskap 1869.
Jóni var síðar aftur veitt presta-
kall, hann fékk Ögurþing 1871 og
Skarðsþing 1873. Jóni varð fleiri
bama auðið, hann eignaðist dóttur
árið 1872, — ekki með Þuríði né
heldur Helgu fyrrum eiginkonu
sinni.
Kunnugt er um presta og prest-
nema sem hafa fallið í legorðssakir
á þessari öld, þótt hér sé látið hjá
líða að nefna nöfn.
Kveðja frá Ásaskóla
Fædd 16. júlí 1889
Dáin 9. ágúst 1960
í dag eru liðin 100 ár frá fæð-
ingu Guðrúnar Haraldsdóttur, en
hún fæddist á Hrafnkelsstöðum í
Hrunamannahreppi, Árnessýslu,
þann 16. júlí 1889. Foreldrar henn-
ar voru hjónin Haraldur Sigurðsson
frá Kópsvatni og Guðrún Helga-
dóttir frá Birtingaholti í sömu sveit.
Heimili þeirra hjóna var mikið
menningarheimili og búsýsla öll og
umgengni svo af bar. Guðrún var
elst af stórum systkinahóp, en
systkinin sem upp komust voru 9,
og er eitt þessara systkina enn á
lífi, en það er Sigríður, fyrrum hús-
freyja á Hrafnkelsstöðum og á hún
enn heima á ættaróðali sínu í hárri
elli.
Mikla atorku hefur þurft til að
sjá þessum stóra hóp farborða. Á
þeim tímum var krafist mikillar
vinnu af öllum. Um annað var ekki
að gera, og munu þau systkin hafa
farið að vinna að heimilis- og bú-
störfum svo fjótt sem kostur var.
Heimilið var mannmargt, því auk
systkinanna voru auðvitað vinnu-
menn og vinnukonur og svo kaupa-
fólk á sumrin. Þar að auki var oft
á heimilinu gamalt fólk, karlar og
konur. Oft tóku þessar gömlu konur
eldra bamið að sér, þegar nýtt barn
bættist í hópinn, og létu mikið með
„sitt“ bam. Gátu þá risið kátlegar
deilur milli tveggja fullorðinna
kvenna, um það hvor fóstraði efni-
legra bam.
Öll vora systkinin vel gefin og
námfús og tóku foreldrar þeirra
heimiliskennara handa þeim. Mun
það hafa verið mjög fátítt á þeim
tímum. Kennaramir vora þær
Margrét Eiríksdóttir frá Fossnesi í
Gnúpveijahreppi, síðar húsfreyja í
Haga í sömu sveit, og Steinunn
Egilsdóttir frá Kjóastöðum í Bisk-
upstungum, síðar húsfreyja á Spóa-
stöðum í sömu sveit. Þessar konur
voru afbragðskennarar og var mik-
il vinátta alla tíð með þeim og Guð-
rúnu.
Með Steinunni, sem Guðrún var
alla tíð mjög handgengin, fór hún
eitt haust til ísafjarðar, en Þórdís
Egilsdóttir, systir Steinunnar, bjó
þar. Hún var gift Þorsteini Guð-
mundssyni klæðskera, en hann var
ættaður úr Tungunum eins og þær
systur. Hjá Þorsteini var Guðrún
svo um veturinn og lærði karl-
mannafatasaum. Aðra menntun
hlaut hún ekki, nema í heimahúsum
svo sem fyrr er getið, og af lestri
góðra bóka.
Guðrún var mjög söngvin og
hafði góða rödd. Hefur það ekki
verið úrættis, því faðir hennar hafði
verið söngmaður góður. Á Hrafn-
kelsstöðum var til Iítið stofuorgel,
Guðrún lærði að spila hjá Margréti
Gísladóttur frá Ásum í Gnúpverja-
hreppi, síðar húsfreyju á Hæli í
sömu sveit og var nú óspart spilað
á orgelið á Hrafnkelsstöðum.
Upp úr aldamótum fer ung-
mennafélagshugsjónin eins og eldur
í sinu um Iandið, og í kjölfar henn-
ar margskonar leikir og söngvar.
Fóra Hrafnkelsstaðasystkinin ekki
varhluta af því. Var Guðrún, ásamt
eldri systkinum sínum, ein af stofn-
endum Ungmennafélags Hrana-
manna.
Nú er það svo, að skammt frá
Hrafnkelsstöðum er hinn sögufrægi
kirkjustaður Hrani. Þá var þar
prestur séra Kjartan Helgason,
móðurbróðir þeirra Hrafnkelsstaða-
systkina. í Hruna var stór systkina-
hópur og glaðvær. Sá var siður
þeirra frændsystkina að efna til
fagnaðar á heimilunum um hátíðar,
og þá var glatt á hjalla. Á Hrafn-
kelsstöðum var baðstofunni breytt
í skemmti- og dansstofu, með því
að taka rúmin öðram megin og láta
þau upp á rúmin hinum megin. Var
þá komið hið besta dansgólf, enda
betra að hafa nóg pláss fyrir Vef-
aradansinn góða. Auk þess var far-
ið í alls konar leiki, sem gáfu hug-
myndafluginu lausan tauminn, svo
sem að leika sagnir og málshætti,
og þá var nú um að gera að geta
ráðið þrautimar. Öllum þessum
leikjum og dönsum fylgdu söngvar,
bæði á íslensku og öðram norður-
landamálum, sérstaklega sænsku.
í Hrana var lestrarfélag hrepps-
ins og sá séra Kjartan um bókaval.
Hefur hlutur hans verið ómetanleg-
ur, því hann var mikill og íjölfróður
bókmenntamaður. Keypti hann all-
ar bækur helstu rithöfunda Norður-
landa, sem hann dáði mjög, en þó
sérstaklega Selmu Lagerlöf. Kom
það nú af sjálfu sér, að bókelskt
fólk, svo sem Hrafnkelsstaðasystk-
inin, fóra að lesa þessar bækur,
ekki síst Selmu, þó tungumálanám
í skóla væri ekki fyrir hendi. Má
fullyrða, að þau menningaráhrif og
víðsýni, sem þau Hrafnkelsstaða-
systkini hafa orðið fyrir á unga
aldri, hafa orðið þeim gott vega-
nesti, enda gætti þess ætíð í fram-
komu og lífsviðhorfi Guðrúnar.
Guðrún var mikill unnandi góðra
bókmennta og las mikið, bæði inn-
lendar og erlendar bækur, hvort
sem þær vora sænskar, danskar eða
norskar, en Selma Lagerlöf var
hennar uppáhaldshöfundur. Einnig
var Guðrún mikill ljóðaunnandi, en
mest dáði hún „listaskáldið góða“.
Haustið 1924 tók Guðrún að sér
ráðskonustörf við nýstofnaðan
heimavistarskóla að Ásum í Gnúp-
veijahreppi. Unnur Kjartansdóttir
frá Hrana, frændkona Guðrúnar,
var fyrsti skólastjóri og kennari við
Ásaskóla og samvinna þeirra gerði
skólann að þeirri fyrirmyndarstofn-
un, sem hann varð.
SIGURÐUR LÍNDAL LAGAPROFESSOR
Kirkjan setjf regfur
MORGUNBLAÐIÐ FÓR á fúnd
Sigurðar Líndals lagaprófess-
ors og spurði hann hvort það
væri ekki óæskilegt og hættu-
legt fordæmi að framfylgja ekki
þeim lögum sem í gildi væru:
„Það er almennt óheppilegt að
setja lög eða viðhalda lögum
sem ekki er framfylgt. Það ýtir
undir virðingarleysi fyrir lög-
um og ólöghlýðni.“
A
Aað fella lögin um legorðssak-
ir úr gildi?
„Já, ef lög era orðin úrelt og í
ósamræmi við réttarvitund manna
eða aðstæður hafa breyst svo að
þeim verður ekki framfylgt leng-
ur, ber að fella þau úr gildi. Þess
ber þó að gæta að meginregla
tiltekins ákvæðis kann að vera í
fullu gildi, þótt ytri búningur laga-
reglunnar sé ekki í fyllsta sam-
ræmi við það sem nú tíðkast.
Þannig má oft laga forna reglu
að nýjum aðstæðum.“
— Er óeðlilegt að gera meiri
kröfur til hirðanna í söfnuði Drott-
ins en sauðanna?
„Ég tel eðlilegt að kirkjan geri
þær kröfur til þjóna sinna að þeir
hagi breytni sinni a.m.k. í megin-
atriðum í samræmi við þær siða-
kenningar sem kirkjan boðar. Það
er hins vegar álitamál hvort festa
eigi slíkar kenningar í landslög.
Þetta þótti sjálfsagt á einveldis-
öld, ekki síst þegar heittrúarstefn-
an var ráðandi, en nú á dögum
eru önnur viðhorf. Eðlilegast væri
að kirkjan sjálf veitti þjónum
sínum siðferðilegt aðhald. Má hér
minna á að ýmsar stéttir hafa
sett sér siðareglur, — Codex ethic-
us.“
— Kemur til greina að halda í
þessi lög af „menningarsöguleg-
um ástæðum"?
„Það tel ég varla. Annars vil
ég halda í sem mest af fornum
lagaákvæðum meðan þau era ekki
í hróplegu ósamræmi við réttarvit-
und manna eða beinlínis til traf-
ala. Vil ég sem dæmi nefna lang-
flest Jónsbókarákvæðin í laga-
safninu."
Legstdnar
MARGAR GERÐIR
Mmorex/Gmít
Steinefnaverksmiðjan
Helluhrauni 14, sími 54034,
222 Hafnarfjörður
Blömastofa
Friöfinm
Suðuriandsbraut 10
108 Reykjavík. Sími 31099
Opið öll kvöld
til kl. 22,- einnig um helgar.
Skreytingar við öll tilefni.
Gjafavörur.
m
LEGSTEDíAR
MOSAIK H.F.
Hamarshöföa 4 — Sími 681960

Legsteinar Framleiðum allar stærðir og gerðir af legsteinum. Veitum fúslega upplýsingar og ráðgjöf um gerð og val legsteina.
ii S.HELGASON HF STEINSMIÐJA SKEMMUVEGI 48'SlMI 76677

Gunna, eins og við börnin hennar
í Ásaskóla kölluðum hana alltaf,
var miklu meira en ráðskona
skólans. Hún var húsmóðir í þess
orðs fyllstu merkingu. Til hennar
gátum við alltaf leitað með öll okk-
ar vandamál, hvernig sem á stóð.
Ásaskóli var hvorki stórt né há-
reist hús á nútímamælikvarða.
Gengið var inn í skólann af jafn-
sléttu og komið inn í stóra forstofu,
þar sem við geymdum yfirhafnir
okkar og skófatnað. Úr forstofunni
var gengið inn í stórt eldhús. Þar
mötuðust allir við stórt og mikið
langborð. Oft var glatt á hjalla,
þegar var setið að borðum, því þær
frænkur kunnu ósköpin öll af gát-
um. Margar þeirra voru svokallaðar
„talnagátur“ og var séra Kjartan,
faðir Unnar, höfundur flestra
þeirra. Við krakkarnir sáum um
uppþvottinn, skiptust þijú og þijú
á í einu. Gunna stjórnaði þessu og
það vora skemmtilegar stundir. Upp
úr forstofunni var gengið upp á
loft, en þar var skólastofa og þijú
svefnherbergi, kennaraherbergið,
þar sem Unnur svaf, en það var
um leið kennslugagna- og korta-
geymsla, strákaherbergi með fjór-
um rúmum og svo stelpnaherberg-
ið, en í því voru þijú rúm. Gunna
svaf í stelpnaherberginu. Þá sváfu
alltaf tveir og tveir saman, og ef
stelpurnar voru fimm, svaf ein
þeirra hjá Gunnu, sem fúslega tók
að sér dálítið telpukom og lofaði
því að sofa í hlýrri holu. Það var
mjög gott fyrir okkur stelpurnar
að Gunna svaf í okkar herbergi,
því hún las oft dálitla stund áður
en hún fór að sofa, og máttum við
líka líta í bók þar til hún slökkti,
en ljósfærin vora auðvitað olíulamp-
ar og vel varð að gæta þess að
slökkt væri áður en farið var að
sofa.
Engin söngkennsla var í skólan-
um en þar var lítið stofuorgel og
kom það sér nú vel, að Gunna gat
spilað. Deginum lauk alltaf með
kvöldvöku, þegar allir sátu með
handavinnu, strákar og stelpur, og
einhver las hátt. Var þá ekki ónýtt
að fá leiðsögn Gunnu fyrir litlar
hendur, sem ekki voru of vanar nál
eða pijónum. Kvöldinu lauk svo
með því að Gunna spilaði á orgelið
og söng með okkur sálm.
Eins og ég hef áður sagt, kunni
Gunna ósköpin öll af danskvæðum
og leikjum. Ég minnist t.d. „Ég
lonníetturnar lét á nefið“, og hún
kenndi okkur meira að segja að
syngja á sænsku, „Och jungfrun
hon gár i dansen med röda gull-
band“ og hringdans með. Það var
nú ekki lítið varið í að geta sungið
á sænsku! Og annan sænskan
hringdans kenndi hún okkur, ein
vísan í því ljóði byijaði svona:
„Stampa tackten, pojkar“ og hún
sagði okkur að „pojkar" væra strák-
ar, en „flickor" stelpur. Eða þá
Vefaradansinn! Hann var svo
skemmtilegur.
Okkur er það minnisstætt, börn-
unum í Ásaskóla, þegar systkini
Gunnu komu í heimsókn, en það
gerðu þau alltaf einu sinni á vetri,
þó aldrei á sama tíma. Þá var nú
dansaður Vefaradans. Aldrei
gleymi ég, hvað Helgi bóndi á
Hrafnkelsstöðum var lipur í dansin-
um. Hann stóð nú aldeilis ekki „eins
og þvara í pott“.
Marga fleiri leiki kenndi hún
okkur, t.d. að fela hlut, sem einn
átti síðan að finna, en á meðan
sungum við ýmist veikt eða sterkt:
Að hveiju leitar lóan?
í lyngvöxnum mó?
Hún flýgur fram og aftur,
en finnur ekkert þó.
Unnur og Gunna kenndu okkur
líka einhvem tíma ákaflega skrýtn-
ar vísur um fjóra prinsa og fjórar
prinsessur, sem hétu fjarska undar-
legum nöfnum. Og Gunna kenndi
okkur lag, svo við gætum sungið
vísurnar og lagið var „Napóleons-
marsinn". Og þá var nú sungið af
miklu íjöri. Allt sýnir þetta okkur
hve íjölbreytt og skemmtilegt heim-
ilislífið var í Ásaskóla.
Árin horfnu í Ásaskóla eru okkur
dýrmæt og nú minnumst við Guð-
rúnar Haraldsdóttur frá Hrafnkels-
stöðum með gleði og þakklæti.
Hulda Runólfsdóttir frá Hlíð.