Morgunblaðið - 27.07.1989, Blaðsíða 18

18___________________MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. JÚLÍ 1989 _
Hvaða breytingar hafa orðið á
fjölda bænda og búskap þeirra?
1976 1988 Breyting %
Bændur með hefðbundna framleiðslu
og meirihluta tekna af búskap Bændur með einhvern hefðbundinn 4.169 3.508 - 661 - 15.9
búskap, en meirihluta tekna af annarri vinnu eða ellilaun 808 525 - 283 - 35.0
Samtals 4.977 4.033 - 944 - 19.0
1976 1988 Breyting %
Bændur með sérgreinar eða nýgreinar
sem aðalatvinnu 311 660 + 349 + 112.0
Sjátöflulog II Alls 5.288 4.693 - 595 - 11.3
Aðalstarf Aðalstarf Hlutastarf
Þeir voru 1976 1988 1988
Hænsnabændur 90 61 36
Hrossabændur 12 45
Svínabændur 28 89 63
Garðyrkju- ogylræktarbændur 148 234 55
Nautakjötsframleiðslubændur 9 23 ?
Hlunnindabændur 3 ?
Skóla- ogtilraunabú 14 11 0
Loðdýrabændur 163 79
Ferðaþjónustubændur 34 66
Kanínubændur 3 32
Fóðurframleiðsluaðilar 6
eftir Gunnar
Guðbjartsson
Skýrslugerð um þróun
búskapar
Árni Jónasson erindreki hefur
unnið fyrir bændasamtökin tvær
skýrslur um bændafjölda í landinu.
Önnur skýrslan var miðuð við
árið 1976 en hin síðari miðuð við
bændafjölda árið 1988. Skýrslurnar
sýna bændafjölda í hverri sýslu og
öllum kaupstöðum hvort ár fyrir sig
og einnig hver er aðalbúgrein hvers
bónda hvort ár fyrir sig. Þeim
bændum, sem búa við hefðbundinn
búskap, þ.e. framleiðslu mjólkur og
kjöts var auk framangreindrar
flokkunar árið 1976 skipt eftir þvi
hvort búskapurinn var aðalatvinna
þeirra eða hvort hún var aukastarf
með annarri vinnu eða viðbót við
ellilífeyri. En nú eru smábú talin
þar sem bústærð er minni en 80
ærgildi. Félagsbúum er einnig skipt
eftir fjölda manna, sem við þau
starfa. Bændur á félagsbúum um-
fram einn á hveiju búi voru 448
árið 1976 en eru 281 árið 1988 og
félagsbúabændum hefur því fækk-
að um 167 á þessum tíma. Verið
getur að nokkurs misræmis gæti í
þessum tölum, því verið getur að
einhveijir, sem búa félagsbúi hafi
ekki sinnt um að tilkynna það eftir
að lögin nr. 90/1984 voru sett.
Þau gögn, sem Árni hefur notað
við þessa skýrslugerð eru spjaldskrá
Stéttasambands bænda um bændur
og bújarðir í landinu, jarðaskrá
ríkisins, forðagæsluskýrslur og
ýmis önnur gögn varðandi garð-
yrkju, ylrækt, ferðaþjónustu,
hænsnarækt, svínabúskap o.fl. Árið
1976 hafði hann einnig aðgang að
skattskýrslum en ekki nú. Því getur
mat hans á því hvort búskapur sé
aðalatvinna bónda verið nokkuð
annað nú en var þá, og því ekki
fullt samræmi í mati þess hvað telst
smábú hvort ár fyrir sig, sbr. það
sem að framan segir um stærðar-
mörk smábúa. Telja má að þessar
skýrslur séu eins nákvæmar og
kostur er á miðað við atvinnuveg,
sem er í sífelldri breytingu. Rétt
er að taka fram að á jörðum, þar
sem fjárlaust er vegna niðurskurðar
fjár af riðuveiki, þar eru bændurnir
taldir vera með hefðbundna fram-
leiðslu. Fjárleysið er tímabundið
ástand.
BændaQöldinn og skipting
á búgreinar
Niðurstaða um breytingar eru
þessar.
Bændum í hefðbundnum grein-
um hefur fækkað um 19% en í heild
um 11,3%.
Rétt er að taka fram að kaup-
stöðum hefur verið fjölgað, m.a.
hefur Mosfellssveit færst til kaup-
staða. Nokkrir bæir, sem taldir voru
með N-ísafjarðarsýslu 1976 eru nú
taldir í Bolungarvík eða ísafjarðar-
kaupstað. Sú breyting á umdæma-
skipan veldur nokkru um breytingar
í þeim sýslum sem þær breytingar
ná til, og færir nokkur bú frá sýsl-
um til kaupstaða.
Framangreind fækkun hefur orð-
ið, þrátt fyrir mikla aukningu í
nýgreinum og sérgreinum. Á töflu
og súluritum, sem fylgja grein þess-
ari má sjá hvernig breytingamar
hafa orðið í einstökum héruðum
bæði í hefðbundnum búskap og í
nýgreinum.
Árið 1988 er á 572 búum, til-
greind aðalbúgrein og þá oftast
framleíðsla kindakjöts og/eða
mjólkur, en ef til vill garðrækt,
ferðaþjónusta eða eittvað annað.
En til hliðar er önnur minni bú-
grein, sem drýgt hefur tekjurnar
af aðalbúgreininni. Þessum búum
hefur fjölgað nokkuð hin síðustu
ár, aðallega í loðdýrarækt, ferða-
þjónustu, svínarækt og nokkuð í
garðyrkju.
Tölur eru ekki til frá 1976 með
sama hætti og nú, um þessar grein-
ar sem hliðarbúgrein, því em þær
ekki settar í töfluna hér á eftir.
Nautakjötsframleiðsla er ekki talin
sem hlutastarf, þó hún sé það í
raun í ýmsum tilvikum eins og
hrossahaldið.
Árið 1976 voru nýbúgreinar eða
sérgreinar sem aðalatvinna í átta
flokkum og 1988 einnig í átta flokk-
um en flokkunin er þó breytt.
Hlunnindanýting ýmiss konar
svo sem lax- og silungsveiði, fugla-
og hreindýraveiðar o.fl. eru mjög
víða hluti af tekjuöflun bænda, en
þessi skýrsla nær ekki til hiunnind-
anna 1988, því ekki var þá aðgang-
ur að skattframtölum fyrir það ár.
En aðrar heimildir um þau eru
Fjöldi bænda í
Framleiösluráö landbúnaöarins
ótraustar. Árið 1976 voru hlunn-
indabændur þrír á skýrslunni.
Fóðurframleiðslubú voru talin
sex 1976, en engin nú. Þetta eru
grænfóðurverksmiðjur. Ekki þótti
rétt að taka þær með nú, því þær
teljast naumast búskapur bænda.
Þetta tvennt veldur lítilsháttar mis-
muni í samanburði milli tímabil-
anna.
Oft er hlunnindanýtingin í hönd-
um fólks, sem ekki er við búskap.
Það hefur m.a. valdið því að erfitt
er að taka hlunnindin með í þessa
skýrslu, án þess að hafa aðgang
að skattskýrslum.
Ferðaþjónusta var ekki orðin við-
urkennd búgrein 1976, því var eng-
inn ferðaþjónustubóndi talinn á
skýrslu þess árs. Færa má rök að
því að það vanti fáeina menn á
skýrsluna á því ári. Á sama hátt
er enginn skógarbóndi talinn á
skýrslu ársins 1988. En komið er
að því að rneta þurfi skógrækt til
búskapar. í öllu falli er hún nú orð-
M839/UÞ/BS/07/89
Gunnar Guðbjartsson
„Þessi skýrsla er veru-
leg vísbending um að
bændum fækkar ört og
verði lát á að bændur í
loðdýrarækt geti haldið
áfram búskap, getur
orðið mikil röskun á
búsetu í sveitum og
Qölda bænda á næst-
unni.“
in hliðargrein með öðrum búskap.
Hana vantar alveg í töfluna hér að
framan.
Hvar eru breytingarnar
mestar?
Stærstu tölur um fækkun bænda
í hefðbundnum búskap eru í Árnes-
sýslu 138, Suður-Þingeyjarsýslu
110, Rangárvallasýslu 80 og
öllum búgreinum 1976 og 1988
Ámessýsla.
Rangárvallasýsla
V.-SkaHalellssýsla
A.-Skaflalellssýsla
S.-MOlasýsla
N.-Múlasýsla
N.-Þingeyjasýsla
S.-Þingeyjasýsla
Eyjafjaröasýsla
Skagaljaiöasýsla
A.-Húnavalnssýsla
V.-Húnavatnssýsla
Strandasýsla
N.-lsaljaröasýsla
V.-lsaljarftasýsla
V.-Baröastrandasýsla
A.-Baröastrandasýsla
Dalasýsla
Snæfellsnessýsla
Mýrarsýsla
Borgaiijaröarsýsla
Kjósarsýsla
Gullbringusýsla
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700
í Kaupmannahöffn
FÆST
í BLAOASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖDINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁÐHÚSTORGI
Samariburáur 1976 og 1988. flárar flárar flárar flllar flllar flllar
Hefáb. Hefáb. Breyting Breyt búgr. búgr. búgr. Breyt búgr búgr búgr Breyt
Sysla 1988 1976 búa. ■/. 1988 1976 Breyt. 1988 1976 Breyt. ■/.
Gul lbririgusýsla 12 37 -£5 -68 6 4 2 50 18 41 -23 -56
Kjósarsýsla 40 79 -39 -49 13 43 -30 -70 53 1££ -69 -57
Borgar f .j aráarsýs la 186 ££6 -40 -18 34 14 £0 143 ££0 £40 -20 -8
Mýrarsýsla 151 187 -36 -19 1£ 4 8 £00 163 191 -28 -15
Snæfellsnessýsla 155 £00 -45 -£3 11 c! 9 450 166 £0£ -36 -18
Dalasýsla 154 161 -7 -4 1 i 0 0 155 162 -7 -4
fi. -Baráastrandasýsla 48 58 -10 -17 3 2 1 50 51 60 -9 -15
V. -Baráastraridasýsla 53 71 -18 -£5 c i 1 100 55 72 -17 -£4
V.-Isafjaráasýsla 57 74 -17 -£3 3 0 3 60 74 -14 -19
N. -Isaf.jaráasýsla 37 59 -££ -37 2 3 -1 -33 39 62 -23 -37
Strandasýsla 111 134 -£3 -17 3 i 2 £00 114 135 -£1 -16
V.-Húnavatnssýsla 157 199 -4£ -£1 13 i 12 1, £00 170 200 -30 -15
fi. -Húriavatnssýsla 193 S26 -33 -15 13 i 12 1,200 £06 £27 -£1 -9
Skagafjaráasýsla 323 388 -65 -17 47 9 38 422 370 397 -27 -7
Ey.jaf.jaráasýsla 301 349 -48 -14 40 ££ 18 82 341 371 -30 -6
S. -Þirigey.jasysla 345 455 -110 -£4 40 12 £8 £33 385 467 -B£ -18
N.-Þingeyjasýsla 120 147 -£7 -18 5 2 3 150 125 149 -£4 -16
N.-Múlasýsla £34 £91 -57 -£0 £5 3 ££ 733 £59 £94 -35 -1£
S.-Múlasýsla £02 £67 -65 -£4 18 2 16 800 220 £69 -49 -18
fi.-Skaftafellssýsla 111 1£1 -10 -8 £1 0 21 132 121 11 9
V. -Skaftafellssýsla 191 £09 -18 -9 8 1 7 700 199 £10 -11 -5
Rangárvallasýsla 344 424 -80 -19 88 67 £1 31 432 491 -59 -1£
Arnessýsla. 438 576 -136 -£4 17£ 94 78 83 610 670 -60 -9
Sarntals 3 963 4,938 -975 -20 580 £89 £91 101 4,543 5, £27 -684 -13
Kaupstaáir 70 39 31 79 80 ££ 58 £64 150 61 89 146
Samtals 4 033 4,977 -944 -19 660 311 349 112 4,693 5, £68 -595 -11