Morgunblaðið - 05.08.1989, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 1989
n
í tilefni málræktarátaks
Undan
skilningstrjenu
Egill Egilsson
Eftir fara vangaveltur áhuga-
manns um málnotkun. Einblínt
er á þátt fjölmiðla í málþróun
íslenskunnar. Til að gera stutt
mál úr löngu skal því lýst yfir,
að málfar þjóðarinnar sé að breyt-
ast ört þessi árin. Slíkt þarf ekki
að vera óæskilegt. En lítum rétt
á hvað er að gerast og á þátt fjöl-
miðla í þeirri þróun.
í fjölmiðlunum vinnur marg-
menn stétt blaða- og frétta-
manna, sem er meiri ábyrgð á
höndum en öðrum. Málfar þeirra
hefur þjóðin fyrir augum og eyr-
um daglangt og daglega. Aðeins
lítill hluti æðstu stjórnmálamanna
nálgast að móta málfar þjóðarinn-
ar í líkum mæli.
Ætla mætti að þessir hópar
geri sér far um að vanda málfar
sitt, þar sem beiting málsins er
hluti starfs þeirra, og málfar
þeirra mótar málfar annarra.
Hvernig tekst þá til? Sé leitað
svars, verður ekki hjá komist að
búa sér til matsgrundvöll. Hvað
er fallegt mál í fyölmiðli? Hvað
er „rétt“ mál? í persónulegri grein
er vitaskuld byggt á persónulegu
mati höfundar. Það er e.t.v. ekki
alltaf hægt að skýra út. En vissra
skýringa má leita í aldri og upp-
runa höfundar.
Víkjum þá að niðurstöðum
matsins: Hún er dálítið neikvæð
að mörgu leyti. Kjarni greinar-
kornsins er ábending til fjölmiðla
um að betur megi ef duga skal.
Ekki er ætlunin að halda reiðilest-
ur. M.a. er mér ljóst að viljinn til
að gera vel er allstaðar fyrir
hendi, og margt er gert vel. Sumu
hefur farið fram undanfarin ár,
svo sem málfari nokkurra dag-
blaða. Átök sem kunna að hafa
verið gerð til umbóta hafa borið
árangur. Ekki er hægt að segja
hið sama um þær útvarpsstöðvar
sem kenndar eru við síbylju. Þar
er málfar oft á tíðum hörmulegt.
Hvað er þá að?
Þetta álit er ekki reist á vísinda-
legri könnun, heldur á tilfinningu.
Hins vegar getur tifínning leið-
beint rökhyggjunni. Því verður að
eigna henni ákveðið gildi. Það sem
er að gerast tel ég skylt því sem
ég nefndi að framan: Fjölmiðla-
menn ætla sér að gera vel. Hins
vegar standast þeir ekki kröfum-
ar sem þeir sjálfír og aðrir gera.
Það sem þeir telja rétt mál, fal-
legt mál, ritmál eða sígilda
íslensku kunna þeir ekki nógu
vel. Þeir uxu upp í öðm umhverfi
en því þar sem sígild íslenska
mótaðist. Orðatiltæki og líkingar
hennar skilja þeir því ekki, og
fara rangt með: Út kemur röng
notkun eða mglingur orðasam-
banda, svo sem „að leggja gjörva
hönd á plóginn," eða „tefla á
tæpasta vað,“ gott ef ekki „að
hafa vaðið fyrir neðan nefið,“ eða
„reiða baggamuninn“.
Því fyrna þeir mál sitt
sem lætur það ekki?
Þarf að finna sökudólg? Hvern
er þá við að sakast? Er það skóla-
kerfið? Er búið að kenna manna-
greyjunum svo kyrfilega að málið
sem þeir ólust upp við sé rangt,
að þeir þurfí að leita til annars
konar málfars, sem þeir ráða ekki
alveg við? Því þessi óeðlilegheit
og tilgerð, svo að allt sem minnir
á talmál er talið vont mál? Af
hveiju er t.d. notkun tíða allt í
einu orðin önnur en hún hefur
verið í íslensku talmáli? Framtíð,
sem var ekki til nema í hátíðlegu
máli eða ritmáli veður uppi í fjöl-
miðlum. Dæmi: Ef fræðingur á
að skila áliti eftir tvo mánuði heit-
ir það í ijölmiðlum að' hann muni
skila áliti eftir tvo mánuði. í
íslensku talmáli, sem mér fínnst
eiga við í fréttum, er framtíð ekki
til. í munni þjóðarinnar hefur
þetta heitið að hann skili áliti
eftir tvo mánuði. Enn mun vera
stormur á VestQarðamiðum,
sagði í verðurspá Verðurstofunn-
ar. Á réttri í íslensku er þetta til-
gáta um að stormur sé á Vest-
fjarðamiðum sem stendur. Veður-
stofan var að spá um veður, og
mun hafa ætlað sér að sagt yrði:
Enn verður stormur á Vestfjarða-
miðum. Gamla íslenska nútíðin
um að vera að einhverju um
verknað sem stendur yfir er horf-
in úr fjölmiðlum. Á meðan fræð-
ingurinn er að vinna að rann-
sókninni, segja íjölmiðlar: Fræð-
ingurinn vinnur að rannsókninni.
Þessi notkun nútíðar ljær málinu
gjamari erlendan blæ.
Um hvað er að ræða? Hvað hef
ég á móti svona málfari? Ekkert
misbýður eins máltilfínningu
minni og ef óeðlilegt uppskrúfað
mál er notað í stað eðlilegs, þar
sem það á við. Þar kemur til mín
eigin máltilfínning, sem ég gat
ekki skýrt út að öllu leyti, en stutt
með að margir em samdóma
mér. Þó hef ég ekki heyrt mál-
fræðinga taka þetta fyrir í fjöl-
miðlum.
Enn eitt dæmi af sama toga:
„Ég veit ekki hvort hann sé kom-
inn.“!!!
Þetta heyrði ég þekktan yfir-
skólamann segja fyrir skömmu!!!
(sic!).
Orðið „hratt“ útrýmdi um skeið
hinu sígilda orði „hart,“ ákveðinn-
ar merkingar. „Hve,“ eða
„nversu," hefur útrýmt orðinu
„hvað,“ sömu merkingar, sem er
þó ekki ómerkilegra en svo að sr.
Bjöm Halldórsson og Þorsteinn
Erlingsson notuðu það í bundnu
máli og óbundnu. Lesendur! Ef
þið velkist í vafa um hvað ég á
við, kveikið þá á afruglaranum
ykkar, og hlustið á barnaefni
Stöðvar 2 einn laugardagsmorg-
un. Hvaða mál á að vera eðlilegra
en sé barnaefni annars vegar?
Mér er sagt að íslenskufræðingar
hafi yfirumsjón með þýðingum
alls efnis þeirrar stöðvar. Halda
þeir líka að málið sé því betra
þeim mun ólíkara sem það er tal-
máli?
Dæmin eru auðvitað aðeins tek-
in til að skýra það sem ég á við.
Þau skýra þá tilhneigingu sem er
fyrir hendi í íslenskum fjölmiðlum.
Oörugg málkennd fjölmiðlamanna
verður til að þeir telja allt því
réttara þeim mun ólíkara sem það
er talmáli þjóðarinnar. Venjulega
er þessu öfugt varið. Hvað fær
ykkur til að halda að hin ofnotaða
orðmynd „varðandi," sem ég vil
gera að tákni þessarar málstefnu,
eigi betur við en gamla góða hóg-
væra forsetningin „um,“ sem má
alltaf setja í staðinn?
Fréttamenn! Fréttastjórar! Þið
sem berið ábyrgð á þessu. Hvern-
ig væri að hlusta eftir því talmáli
þjóðarinnar, sem þið eruð ekki enn
búnir að brengla, og nota það
ásamt upprunalegri málkennd
sjálfra ykkar, í stað þess að láta
fara frá ykkur þennan negling?
Hlustið á málfar frétta á sjötta
áratugnum, áður en þessi upp-
dráttarsýki kom upp.
Fyrir ári (takið eftir að ég
skrifa ekki „fyrir ári síðan“) ritaði
ég grein um svipað efni í sama
greinaflokki. Hún hét: „Hættu-
ástand skapast varðandi vaxandi
fyölda aðila í hryðjuverkasamtök-
um.“ Þið hafíð ekki látið segjast.
Hvemig væri að pijóna við, og
segja: „Ég veit ekki hvort hættu-
ástand hafi skapast eða muni
skapast varðandi vaxandi fyölda
aðila í hryðjuverkasamtökum eða
ekki?“
C-riðill. Árni Már Björnsson — Jóhann Stefánsson 131
Ólafur Ingimundarson — Sverrir Jónsson 122
Helgi Jónsson — Sigurður B. Þorsteinsson 119
Dröfn Guðmundsdóttir — Ásgeir P. Ásbjömsson 119
Hjálmtýr Baldursson — Steingrímur G. Pétursson 113
Og eftir 26 spilakvöld í Sumarbrids, er
Brids
Arnór Ragnarsson
Sumarbrids
pör mættu til leiks í Sumarbrids sL
fimmtudag. *Spilað var í 3 riðlum. Úrslit
urðu (efstu pör):
A-riðill.
Ragnar Björnsson —
Þórarinn Árnason 249
Dúa Ólafsdóttir —
Sæbjörg Jónasdóttir - 234
Lárus Hermannsson —
Óskar Karlsson 232
Aldís Schram —
Júlíana Isebarn 230
Guðlaugur Sveinsson —
Magnús Sverrisson 228
Guðrún Jóhannesdóttir —
Jón Hersir Elíasson 220
B-riðill.
■ Anton R. Gunnarsson —
Jakob Kristinsson 199
Hjálmar S. Pálsson —
Sveinn Þorvaldsson 189
Hermann Lárusson —
Matthías Þorvaldsson 174
Steinunn Snorradóttir —
Þorgerðu r Þórarinsdóttir 168
Anna María Dahlberg —
, Ingvar Dahlberg 165
Sigfús Þórðarson —
Þórður Sigurðsson 163
Þýsk-íslenska styrkir Sjálfsbjörg
SJÁLFSBJÖRG, landssamband fyrirtæki þess styrlga Sjálfsbjörg
fatlaðra og Þýsk-íslenska ásamt með milljónum króna.
dótturfyrirtæki þess hafa undir- Styrktarsamningur þessi gildir
ritað sérstakan styrktarsamning til ársloka 1994 og kveður einnig
þar sem Þýsk-íslenska og dóttur- á um sérstaka aðstoð Þýsk-íslenska
staða efstu spilara þessi: Þórður Björnsson
321, Murat Serdar 302, Anton R. Gunnars-
son 238, Óskar Karlsson 235, Lárus Her-
mannsson 235, Jakob Kristinsson 197, Gylfi
Baldursson 169, Sigurður B. Þorsteinsson
154, Hjördís Eyþórsdóttir 151, Lovísa Ey-
þórsdóttir 150, Gunnar Bragi Kjártansson
143 og Guðlaugur Sveinsson 143.
Alls hafa nú 252 spilarar hlotið stig þessi
26 spifakvöld, þar af 54 konur. Af þessum
252 spilurum eru um 20 búsettir utan höfuð-
borgarsvæðisins. Meðalþátttaka er um 45
pör á kvöldi eða 180 manns á viku.
Tafl- og brids-
klúbburinn (TBK)
Aðalfundur TBK verður haldinn
miðvikudaginn 9. ágúst nk. kl. 20
í húsi Meistarasambands bygging-
armanna Skipholti 70.
Venjuleg aðalfundastörf.
og dótturfyrirtæki þess í baráttunni
fyrir framgangi málefna fatlaðra. í
samningnum er meðal annars
ákvæði um að ferðaskrifstofan Út-
sýn muni skipuleggja að minnsta
kosti eina sumarleyfisferð á hveiju
ári er henti fötluðum. í frétt frá
Sjálfsbjörg segir, að landssamband-
ið teiji að með samningi þessum
hafi verið stigið nýtt skref í barátt-
unni fyrir jafnrétti fatlaðra.
Undir samninginn skrifuðu fyrir
hönd Þýsk-íslenska, Ómar Krist-
jánsson en fyrir hönd Sjálfsbjargar,
iandssambands fatlaðra, Jóhann
Pétur Sveinsson. Einnig voru við-
staddir af hálfu Sjálfsbjargar,
Guðríður Ólafsdóttir, Trausti Sigur-
laugsson, Ólöf Ríkharðsdóttir, Elín
Ólafsdóttir og Ólafur Garðarsson.
Af hálfu Þýsk-íslenska voru við-
staddir Ómar Kristjánsson, Ingi
Karl Ingason, Guðmundur Þor-
steinsson, og Magnús Jónatansson.
Jk jHtðöur
morgun
ÁRBÆJAR- OG GRAFARVOGS-
SÓKN: Guðsþjónusta í Árbæjar-
kirkju kl. 11 árdegis. Prestur sr.
Ólafur Jens Sigurðsson. Organ-
leikari Jón Mýrdal. Sóknarprest-
ur.
ÁSKIRKJA: Guðsþjónusta kl. 11.
Prestur sr. Jón Dalbú Hróbjarts-
son. Sóknarprestur.
BÚSTAÐAKIRKJA: Helgistund
kl. 11 í umsjá leikmanna. Sr.
Pálmi Matthíasson.
DÓMKIRKJAN: Messa kl. 11.
Dómkórinn syngur. Organisti
Marteinn Hunger Friðriksson. Sr.
Jakob Ágúst Hjálmarsson.
VIÐEYJARKIRKJA: Messa kl. 14.
Dómkórinn syngur. Organisti
Marteinn Hunger Friðriksson.
Sérstök bótsferð verður með
kirkjugesti kl. 13.30. Sr. Jakob
Ágúst Hjálmarsson.
ELLIHEIMILIÐ GRUND: Guðs-
þjónusta kl. 10. Organleikari
Kjartan Ólafsson. Sr. Magnús
Björnsson.
FELLA- OG HÓLAKIRKJA: Guðs-
þjónusta fellur niður. Sóknar-
prestur.
GRENSÁSKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 11. Organisti Jón Þórar-
insson. Fyrirbænir eftir messu.
Sr. Gylfi Jónsson.
Guðspjall dagsins:
Lúk. 18.:
Farfseinn og
tollheimtumaðurinn.
HALLGRÍMSKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 11. Altarisganga. Sænsk-
ur kór, Hallands Kammerkör,
syngur í messunni. Sr. Karl Sigur-
björnsson. Þriðjudagur: Fyrir-
bænaguðsþjónusta kl. 10.30.
Beðið fyrir sjúkum.
LANDSPÍTALINN: Guðsþjón-
usta kl. 10. Sr. Bragi Skúlason.
HÁTEIGSKIRKJA: Messa kl. 11.
Sr. Tómas Sveinsson. Kvöld-
bænir og fyrirbænir eru í kirkj-
unni á miðvikudögum kl. 18.
Prestarnir.
KÓPAVOGSKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 11 árdegis. Sr. Árni Páls-
son.
LAUGARNESKIRKJA: Laugar-
dagur: Guðsþjónusta í Hátúhi
10B, 9. hæð, kl. 11. Sunnudag-
ur: Vegna viðgerðar á kirkjunni
messar Jón Dalbú Hróbjartsson
í Áskirkju næstu sunnudaga kl.
11. Sóknarprestur.
NESKIRKJA: Guðsþjónusta kl.
11. Orgel- og kórstjórn Reynir
Jónasson. Miðvikudagur: Fyrir-
bænaguðsþjónusta kl. 18.20. Sr.
Ólafur Jóhannsson.
SELJAKIRKJA: Guðsþjónustur
falla niður í ágústmánuði vegna
sumarleyfa starfsfólks.
SELTJARNARNESKIRKJA:
Messa kl. 11. Organisti Sighvat-
ur Jónasson. Prestur sr. Solveig
Lára Guðmundsdóttir. Ungt fólk
sýnir leikræna tjáningu. Þorvald-
ur Halldórsson syngur. Guðný
Hallgrímsdóttir guðfræðinemi
prédikar.
VÍÐISTAÐASÓKN: Guðsþjón-
usta á Hrafnistu kl. 11. Sr. Bragi
Friðriksson messar. Sr. Sigurður
Helgi Guðmundsson.
DÓMKIRKJA Krists Konungs,
Landakoti: Lágmessa kl. 8.30.
Messan stundum lesin á ensku.
Hámessa kl. 10.30. Lágmessa
kl. 14. Rúmhelga daga er lág-
messa kl. 18 nema á laugardög-
um þá kl. 14. Á laugardögum er
ensk messa kl. 20.
MARÍUKIRKJA, Breiðholti: Há-
messa kl. 11. Rúmhelga daga
lágmessa kl. 18.
KAPELLA St. Jósefssystra,
Garðabæ: Hámessa kl. 10.
KAPELLAN St. Jósefsspftala,
Hafnarfirði: Hámessa kl. 10.30.
Rúmhelga daga lágmessa kl. 18.
KARMELKLAUSTUR: Hámessa
kl. 8.30. Rúmhelga daga messa
kl. 8.
KEFLAVÍKURKIRKJA: Messa kl.
11. Kórar Njarðvíkursókna
syngja. Organisti Gróa Hreins-
dóttir. Sr. Þorvaldur Karl Helga-
son.
KAPELLAN Keflavík, Hafnar-
götu 71: Messa kl. 16 á sunnu-
dögum.
STRANDARKIRKJA: Messa kl.
14. Sr. Tómas Guðmundsson.
SKÁLHOLTSKIRKJA: Tónleikar í
kirkjunni í dag, laugardag, kl. 15
og kl. 17. Tónleikar á sunnudag
kl. 15 og messa kl. 17. Sr. Helga
Soffía Konráðsdóttir prédikar.
Organisti Hilmar Örn Agnarsson.
Nk. mánudag, 7. ágúst, verða
tónleikar í kirkjunni kl. 15. Sókn-
arprestur.
ÞINGVALLAKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 14. Organisti Einar Sig-
urðsson. Sóknarprestur.