Morgunblaðið - 05.08.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 1989
Afinæliskveðia:
Erlendsína Helga-
dóttir, Vogum, Vatns-
leysuströnd -100 ára
Erlendsína Helgadóttir til heimilis
að Kirkjugerði 5 í Vogum á Vatns-
leysuströnd verður hundrað ára nk.
þriðjudag 8. ágúst. Hún fæddist
8. ágúst 1889 að Litlabæ í Vatns-
leysustrandarhreppi. Foreldrar
hennar voru þau hjónin Helgi Sig-
valdason f. 9. maí 1859 að Hall-
dórsstöðum, Vatnsleysuströnd, d.
23. ágúst 1942 og Ragnhildur
Magnúsdóttir f. 21. desember 1857
að Vanangri, Vestmannaeyjum, d.
9. maí 1937. Þau giftu sig 26.
október 1883. Þau hjón bjuggu
lengst af að Litlabæ í Kálfatjamar-
hverfi á Vatnsleysuströnd eða í
samtals 37 ár. Þá var íbúðarhúsið
flutt til Hafnarfjarðar árið 1921
að Hverfisgötu 21b og bjuggu þau
Helgi og Ragnhildur þar til dauða-
dags. Má nærri geta að ekki var
auðvelt að flytja íbúðarhús á milli
sveitarfélaga á þeim ámm. En son-
ur þeirra hjóna, Jón, bróðir
Erlendsínu, var úrræðagóður mað-
ur og smiður góður og gengu þess-
ir flutningar því með ágætum á
þeirra tíma mælikvarða.
Systkini Erlendsínu vora þrjú:
Guðrún f. 14. nóvember 1884, dó
12. mars 1917, gift Guðmundi
Ólafssyni, f. 10 september 1885,
Selparti í Flóa, dó 7. janúar 1947,
Guðlaugur f. 22. febrúar 1887,
Litlabæ, Vatnsleysustrandar-
hreppi, dó 31. mars 1952, giftur
Guðrúnu Ólafsdóttur, systur Guð-
mundar, manns Guðrúnar Helga-
dóttur, f. 21. apríl 1887 á Reykja-
völlum í Hraungerðishreppi. Guð-
rún dó 10. febrúar 1971. Jón f. 27.
júní 1895 í Litlabæ, Vatnsleysu-
strandarhreppi, dó 30. desember
1986, giftur Höllu Magnúsdóttur,
f. 18. febrúar 1894 í Merkigerði,
Akrane.si. Halla dó 16. júlí 1985.
Erlendsína ólst upp í foreldra-
húsum en á þessum kotbýlum á
Vatnsleysuströndinni var oft
þröngt í búi. Framan af var Litli-
bær „tómthús", engin grasnyt.
Helgi varð því að láta sér nægja
stopula sjómennsku og annað sem
til féll, til framfærslu sér og sínum.
Hann var m.a. annálaður hleðslum-
amður á torf og grjót og hafði
kannski einhveijar tekjur af þeirri
vinnu, beint eða óbeint, kannski
fæði þá dagana sem hann vann að
slíkum verk.um. Svo stopul var
vinnan fyrir þessa tómthúsmenn
og fátæktin svo mikil á þessum
árum að hreppsnefndin sá sér ekki
annað fært en að stofna til einskon-
ar atvinnubótavinnu. Vora gerðir
einhverskonar „hreppsgarðar“
(kartöflugarðar) og fengu menn
greitt fyrir vinnu sína við þá. Heim-
ili fengu svo afnot af spildum í
þessum görðum, mörgum þeim til
hagræðis, sem höfðu lítið sem ekk-
ert land heima fyrir.
Svo var þrengt að þessum tómt-
húsmönnum að t.d. fékk Helgi ekki
leyfi til þess að stækka sína garð-
holu um gijótgarðsveggjarþykkt á
einn veginn, 2ja til 3ja feta breidd.
Hér um réð presturinn á Kálfa-
tjöm. Eftir að séra Árni Þorsteins-
son gerðist prestur að Kálfatjöm
árið 1886 breyttust hinir þröngu
hagir til hins betra. M.a. fékk Helgi
ieyfi til þess að rækta tún útaf
bænum. Þar með varð Litlibær að
grasbýli. Þannig fengu leiguliðarnir
að auka við landnytjar sínar sér til
mikilla búbóta, en það höfðu þeir
ekki áður þekkt. Séra Árni mun
hafa verið áhugasamur um ýmis
þau mál er máttu verða íbúum
hreppsins til framdráttar s.s. fé-
lagsmál, fræðslumál, útgerð og
landnytjar. Þá var hann einnig
fijálslyndur í samskiptum sínum
við sóknarbörnin. Erlendsína segir
m.a.: „Presthjónin, séra Árni og
kona hans, Ingibjörg Sigurðardótt-
ir, vora greiðasöm og alþýðleg og
vildu öllum gott gera. Presti þótti
t.d. sjálfsagt að ef ekki væri skírt
í kirkju færi skímin fram þar sem
móðirin átti heima, þó léleg væra
húsakynnin. Sumir prestar töldu
víst svo að það hæfði ekki þeirra
virðuleik að skíra börn í þessum
„kothúsum“.“
Þá segir Erlendsína: „Á mínu
heimili var borðað hestakjöt og
hefur vafalaust komið þar til fá-
tæktin annarsvegar og fordómar
til slíkrar neyslu á undanhaldi.
Mörgum var þó ekki um hrossake-
tið og fengu þeir sem neyttu þess
jafnvel viðurnefni. Foreldrar mínir
höfðu heyrt að presti þætti ekkert
athugavert við að neyta hrossa-
kjöts. Þau buðu því presthjónunum
í mat en hrossakjöt var á borðum,
en engin voru hnífapörin til en
Ragnhildur gaukaði þessu að
maddömunni og var auðsótt mál
að fá hnífapör að láni hjá henni.
Presthjónin kunnu þessu vel og var
hrossakjöt oft á borðum á prests-
setrinu eftir þetta.“
Ekki varð Erlendsínu skóla-
göngu auðið. Það var æðilangur
vegur heiman frá henni og suður
í Brunnastaðahverfi, þar sem skól-
inn var til húsa, um 5-6 km leið.
Erlendsína segir m.a.: „Ég átti
enga kápu og engin tök á að eign-
ast hana, svo knappt var í búi hjá
foreldram mínum. Móðir mín
kenndi mér að lesa og sem lestrar-
bók var notuð biblía með stóru
letri. Þá kenndi hún mér einnig að
draga til stafs eftir forskrift sem
hún gerði og einnig kristin fræði,
þessar greinar voru þá skyldunám
og sóknarprestur húsvitjaði sem
kallað var og reyndi m.a. á kunn-
áttu þeirra barna sem nutu fræðslu
heima fyrir.“ Þegar ég óx úr grasi
fór ég fljótlega í kaupavinnu og
vinnumennsku utansveitar og inn-
an, sem algengt var að ungt fólk
gerði á þeim árum. Fór ég til þeirra
starfa m.a. uppí Borgarfjörð og
víðar.“
Árið 1909 þann 9. maí festir
Erlendsína ráð sitt og giftist Magn-
úsi Jónssyni f. 2. september 1881
í Gufunesi, Mosfellssveit (nú Mos-
fellsbæ). Magnús lést 17. febrúar
1963. Þau hjón helja búskap að
Þverfelli, Lundarreykjadal, Borgar-
firði, og búa þar í þijú ár. Þá flytja
þau suður á Vatnsleysuströnd, að
Halldórsstöðum, sem hann festi
kaup á árið 1911. Hann hafði áður
stundað sjóróðra á Ströndinni,
Stóra-Vatnsleysu, og eiginkonan
ættuð úr byggðarlaginu. Magnús
hafði mikinn áhuga á ræktun og
búskap og hafði eignast nokkurn
bústofn, þegar á Þverfelli. Hann
var harðduglegur og útsjónarsamur
búhöldur sem kom sér vel þegar
bömunum fjölgaði og heimilið varð
mannmargt. * Á Halldórsstöðum
bjuggu þau hjón til ársins 1925 en
keyptu þá Sjónarhól í Ásláksstaða-
hverfi. Sjónarhóll þótti góð bújörð
á þessum slóðum að vera. Fyrr á
áram var útgerð mikið stunduð á
Vatnsleysuströnd, fiskigöngur oft
miklar, síðari hluta vetrar (vetrar-
vertíð) og svo hrognkelsaveiðar
mikið stundaðar á vorin. Á Sjónar-
hóli bjuggu þau hjón til ársins 1943
en seldu þá jörðina og fluttu suður
í Voga í sama hreppi. Hér mun
miklu hafa ráðið um að Magnús
þjáðist af heymæði. Þá var hann
einnig orðinn slitinn að kröftum
eftir langan og strangan vinnudag
og auk þess með vaxandi kölkun í
mjöðm.
Þau höfðu reist nýtt og vandað
íbúðarhús úr steinsteypu á Sjónar-
hóli árið 1929. Þegar þau hjón
hættu búskap að Sjónarhóli í Ás-
láksstaðahverfi og fluttu í Voga
byggðu þau sér annan „Sjónarhól"
þar (Vogagerði nr. 7) árið 1943 í
landi Hábæjar. Eftir að Magnús,
maður Erlendsínu, lést árið 1963
bjó hún ein í húsinu í 15 ár, þar
sem öll börnin vora farin að heim-
an. Hún átti þó góða að í kringum
sig þar sem fjöldi afkomenda henn-
ar bjó í næsta nágrenni og fylgd-
ust vel með heimilishaldi hennar.
Árið 1978 flutti hún svo til dóttur
sinnar, Lovísu, og tengdasonar,
Guðmundar Björgvins, að Kirkju-
gerði 5 í Vogum, tæplega níræð
að aldri og hefur dvalið þar síðan.
Erlendsína og Magnús eignuðust
9 böm: Helgi f. 16. mars 1910,
Þverfelli, Lundarreykjadal. Dó 31.
•mars 1962. Giftist Valgerði Guð-
mundsóttur, f. 29. júní 1916,
Reykjavík. Þau slitu sambúð. Helgi
kvæntist aftur Guðbjörgu Magnús-
dóttur, f. 2. júní 1914, Landbrotum,
Kolbeinsstaðahreppi. Guðjón f. 11.
júlí 1912, Halldórsstöðum. Dó 23.
janúar 1913. Ragnhildur f. 26.
desember 1913, Halldórsstöðum,
Vatnsleysustrandarhreppi. Giftist
Kristmundi Guðmundssyni f. 18.
des. 1905, Arnarstöðum, Flóa.
Guðjón f. 9. mars 1918, Halldórs-
stöðum. Dó 6. febrúar 1983.
Kvæntist Kristjönu Jónsdóttur f.
5. ágúst 1919, Hrísdal, Miklaholts-
hreppi. Anna Dagrún f. 21. ágúst
1919, Halldórsstöðum. Giftist
Gunnlaugi Kristjánssyni f. 31. maí
Gott með harðfiski
Það er með hálfum huga, að ég ber fram uppskriftir mínar núna, en þær era af meðlæti með
harðfiski. Líklegt er að þetta jaðri við guðlast að sumra dómi, en allt er breytingum undirorpið og
því ekki að breyta til með harðfiskinn eins og annað. Smjör er það sem flestir borða með harð-
fiski, þótt sumir borði selspik með honum og Færeyingar vilji helst grindarspik með honum.
Smjörið er með þeim ósköpum
búið að það rennur og verður fijót-
andi í hita og á það til að renna
niður munnvik niður á sparifötin
okkar í veislum og setja ljóta
bletti í þau. Góðar bragðmiklar
ídýfur henta mjög vel með harð-
fiski, og kjúklingabaunakökur í
formi (muffins) era líka mjög
góðar með honum.
Undan suðurströndinni era
auðug fiskimið, sum hver kennd
við banka, þó ekki íslandsbanka.
Þar er Selvogsbanki og vextimir
af innistæðum í honum hafa
byggt upp Vestmannaeyjar, þorp-
in á suðurströndinni og
Reykjavíkursvæðið. Á áranum
fyrir stríð voru þessir vextir
þurrkaðir á nöglum á fjósburstum
um allt Suðurland og kallaðir
þorskhausar. Kúnst var að rífa
þorskhaus og gott þótti ungviðinu
ef að því var stungið kinnfiski til
þess að bleyta uppi í sér eftir
kalt skyrið á engjunum. Enn er
verið að herða físk á bæjunum á
ströndinni og með bættum sam-
göngum er Selfoss orðinn partur
af myndinni, en þessi byggð öll
er nú kölluð Árborg. Vel hefur
okkur reynst að grípa með bita-
harðfiskinn frá Selfossi og maula
á langkeyrslum.
Umsjón: KRISTÍN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
Kjúklingabökur (muffins)
1 dl soðnar kjúklingabaunir
1 egg
14 tsk salt
góður skammtur af nýmöluðum
pipar
1 msk hreinn ijómaostur
1 msk brætt smjör til að smyija
mótin með
u.þ.b. 15 lítil pappírsmót (minni
gerðin).
1. Þeytið egg lauslega með
salti og pipar.
2. Hrærið ijómaost vel út í.
3. Smyijið pappírsmótin mjög
vel með bræddu smjöri.
4. Skiptið kjúklingabaununum
jafnt í mótin.
5. Hellið eggjahrærunni yfír
baunirnar.
6. Hitið bakaraofn í 200 °C,
blástursofn í 180 °C, setjið mótin
á bökunarplötu og bakið í miðjum
ofni í 12—15 mínútur.
7. Kælið og berið fram með
harðfíski.
Athugið: Kjúklingabaunirnar
þarf að leggja í bleyti fyrir suðu,
en það tekur um 1—134 klst. að
sjóða þær.
Lárperuídýfa
1 meðalstór lárpera (avokado)
1 msk sítrónusafi
1 lítill gráðaostur, 100 g
'h peli fullfeitur ijómi eða kaffi-
ijómi
nokkrar salthnetur
1. Kljúfið lárperana, fjarlægið
steininn, flettið síðan berkinum
af með því að stinga fingrinum
niður með honum. Þetta er hægt,
ef lárperan er mjúk og hæfilega
þroskuð. Setjið hana í kvörn
ásamt sítrónusafa og meijið vel í
sundur.
2. Setjið gráðaostinn með í
kvörnina og meijið í sundur og
síðan ijómann.
3. Hellið í skál, stráið salthnet-
um yfír. Berið fram með harð-
fiski, helst bitafiski.