Morgunblaðið - 17.10.1989, Blaðsíða 42

42,
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 1989
—n) .íi crut:ru im m
Aldarminning:
Þórður Kristjáns
son, Miðhrauni
Þórður Kristjánsson fæddist að
Hjarðarfelli 17. október 1889 en lést
31. janúar 1969 á 80. aldursári. Ein
öld er nú liðin frá fæðingu hans.
Þórður var sonur Kristjáns Guð-
mundssonar bónda á Hjarðarfelli og
seinni konu hans, Elínar Árnadótt-
ur. Hann var einn af stórum syst-
kinahópi á Hjarðarfelli.
Þórður var á 4. aldursári er hann
missti föður sinn. Stóð þá ékkjan
uppi með sjö börn, öll ung. Hún réði
til sín ráðsmann, Erlend Erlendsson,
og giftist honum síðar og ól honum
þijú börn.
Ólst því Þórður upp með móður
sinni og stjúpa meðan beggja naut
við eða til fermingaraldurs. Þá missti
hann einnig móður sína. Eftir það
bjó Erlendur með Guðrúnu systur
Elínar, og héldu þau saman heimil-
inu uns Erlendur varð úti á Kerljng-
arskarði í janúar 1906.
Guðbjartur elsti sonur Kristjáns
tók við búi á Hjarðarfelli vorið 1906.
Eftir það voru systkinin, börn og
stjúpbörn Erlendar, að mestu á hans
vegum, þar til þau sjálf stofnuðu
eigin heimili.
Bernsku- og æskuár Þórðar voru
að þessu leyti áfallasöm og kjörin
voru þröng. í öllum tilfellum er mik-
ið áfall að missa annað foreldra sinna
en stórfellt áfall að missa báða for-
eldra á unga aldri. Á þeirri tíð er
Þórður var að alast upp var enga
aðstoð að fá frá tryggingum eða frá
öðrum félagsstofnunum. Þá varð
hver einstaklifígur að bjargast af
eigin dáð. Eina félagslega aðstoðin
var sveitarframfæri. En það svipti
menn ýmsum mannréttindum og að
nokkru sjálfstæði og kusu því allir,
. sem eitthvað gátu bjargað sér, að
forðast í lengstu lög að leita hjálpar
sveitarfélagsins. En slík barátta
herti menn og stælti til átaka og
sjálfsbjargar. Þeir gerðu miklar
kröfur til sjálfra sín en minni til
annarra manna en nú er algengast
að gera.
Þórður dvaldi með Guðbjarti bróð-
ur sínum fyrstu búskaparár hans á
Hjarðarfelli, en fljótlega fór hann
að vinna utan heimilis hluta úr ári.
Sótti hann sjó um vetrai'vertíðir,
fyrst í Ólafsvík og síðar suður á
Reykjanes og víðar. Einnig var hann
í sumarvinnu." T.d. var hann við að
leggja símalínuna úr Hrútafirði suð-
ur uni Snæfellsnes. Einnig vann að
vegagerð.
' Þórður var sérlega lagvirkur og
mikill verkmaður og kappsfullur að
hveiju sem hann gekk og var hann
því eftirsóttur í vinnu.
Hinn 19. júlí árið 1913 kvæntist
Þórður Ingibjörgu Guðmundsdóttur
frá Miðhrauni. Ingibjörg var fóstur-
dóttir merkishjónanna Steinunnar
Jóhannesdóttur og Óla G. Daníels-
sonar er þar bjuggu. Hún var glæsi-
leg stúlka og vel gefin eins og hún
átti kyn til.
Ungu hjónin voru fyrsta ár sitt í
sambýli við Óla'á Miðhrauni en fluttu
vorið 1914 að Hjarðarfelli og bjuggu
þar í fimin ár. Var innréttuð stór
skemma á hlaðinu að Hjarðarfelli til
íbúðar fyrir ungu hjónin og undu
'þau í henni búskaparárin í Hjarðar-
felli. Þau sögðu að það hefðu verið
sín mestu hamingjuár. Þau fluttu
að Miðhrauni aftur vorið 1919 og
voru þar í tvö ár. En að þeim tíma
liðnum keyptu þau jörðina Eiðhús
og fluttu þangað og bjuggu þar í
10 ár. Þá fóru þau enn að Mið-
hrauni vorið 1931 og bjuggu þar,
uns þau afhentu sonum sínum Guð-
mundi og Kristjáni jörðina til ábúðar
árið 1951. Síðustu æviár Þórðar
dvöldu þau hjónin að Hvammi með
Elínu dóttur sinni. Hún sá um rekst-
t ur símstöðvarinnar á Hjarðarfelli þá.
Eins og áður segir var Þórður
rríikíll verRmaður að hveiju sem
h'ann gekk og ems við búskapinn sem
önnur störf er hann vann á meðan
hánn hélt fullri heilsu. Á kreppuár-
unum 1930—40 kenndi hann meins
í baki sem ágerðist svo að hann
þoldi ekki við og var um skeið undir
i læknishendi af þeim sökum og varð
hann þá að hætta allri erfiðisvinnu.
Þessi sjúkleiki kom illa við einyrkja
bónda með stóran barnahóp á fram-
færi.
En Þórður lét sjúkleikann ekki
buga sig. Kjarkurinn og útsjónar-
semin var óbilandi.
Þegar hann gat ekki lengur unnið
erfið landbúnaðarstörf keypti hann
spunavél og pijónavél og þau hjon
hófu heimilisiðnað úr ull og seldu
um langt árabil mikið af nærfatn-
aði, sokkum o.fl. og skópu sér og
fjölskyldu sinni þannig afkomu-
möguleika.
Sýndu þau óvenjulegt framtak og
útsjónarsemi við þessa iðju, sem
vakti athygli mjög víða. Seinna
breyttist tíska og verðlag á þessum
vörum þannig að þetta gat ekki orð-
ið framtíðaratvinnuvegur í svo
smáum stíl, sem þeim var fært á
heimili sínu.
En þetta var ekki það eina úræði
sem Þórður greip til. Hann lærði
bókband á miðjum aldri og stundaði
það allmikið í hjáverkum frá öðru
og sérstaklega síðustu æviárin í
Hvammi.
Þegar baksjúkdómurinn var sem
erfiðastur lötraði hann einnig til
beijatínslu upp í hraunið fyrir ofan
bæinn og lá þar allan daginn, ef vel
viðraði, og týndi ber, en húsfreyjan
sauð þau niður og seldi saft og sultu
í verslunum til búdrýginda fyrir
heimilið. Þórður gat sagt: „Eigi skal
haltur ganga, meðan báðir fætur eru
jafnlangir", þannig breytti hann.
Eftir að hann lét af búskap vann
hann öðru hvoru við afgreiðslustörf
í versluninni á Vegamótum.
Þetta er í fáum dráttum starfs-
og baráttusaga einyrkjans eins og
hún hefur oft verið á Islandi en þó
með meiri blæbrigðum og tilþrifum
en venjulegast er.
Þórður var glæsimenni í sjón, hár
og grannur, beinn í baki og bjartur
yfirlitum.
Hann var áhugamaður um íþrótt-"
ir í æsku og með afbrigðum góður
glímumaður og var viðbrugðið
hversu fimlega og drengilega hann
glímdi. Hann var um mörg ár einn
besti glímumaður Snæfellinga og
annar stigahæsti maður á glímumót-
um, sem haldin voru á hans ung-
dómsárum í Stykkishólmi ár hvert
um lengri tíma.
Mikið starf lagði Þórður til félags-
mála í sveitinni og þau hjón bæði.
Þau voru sérlega áhugasöm um
æskulýðsmál og í forystusveit ung-
mennafélagsins í sveitinni fyrstu tvo
áratugi þess. Þau stóðu oft fyrir
menningarsamkomum ungmennafé-
lagsins og kvenfélagsins.
Þá lagði Þórður mikla rækt við
sönglíf sveitarinnar enda sjálfur
ágætur söngmaður. Hann var söng-
stjóri og organleikari í Fáskrúðs-
bakkakirkju um langa tíð og stóð
fyrir reglubundnum söngæfingum í
kirkjukórum og fleiri kórum er
sungu við sérstök tækifæri. Þar á
meðal æfði hann karlakór er starf-
aði í sveitinni og söng á almennum
samkomum ungmennafélagsins og
fleiri.
Ingibjörg á Miðhrauni var manni
sínum mjög samhent í 55 ára hjóna-
bandi. Ingibjörg lifði lengur en Þórð-
ur. Hún dó 3. september 1975. Þau
voru mjög samhent í daglegu .
brauðstriti. En það var ekki síður í
ýmsu öðru eins og áður er rakið og
það átti einnig við um félagsmála-
starfsemi þeirra. Ingibjörg var um
áratugaskeið formaður kvenfélags-
ins Liljan og fórnaði því félagi miklu
starfi. Þau hjónin hjálpuðu þannig
hvort öðru til að sinna áhuga- og
hugsjónamálum sínum 'og spöruðu
hvorki tíma né erfiði í því efni. Þau
gerðu þetta í trú á betra mannlegt
samfélag.
Margir gestir komu á heimili Mið-
hraunshjóna, bæði á búskaparárum
þeirra á Eiðhúsum og á Miðhrauni.
Á Eiðhúsum var heimili þeirra „skáli
um þjóðbraut þvera“ og var öllum
veittur beini, sem að garði bar, eins
og segir í Landnámu um tvær konur
á Snæfellsnesi, Þóru á Langholti í
Staðarsveit og Geirríði í Borgardal
í Álftafirði.
Á þeim tíma var bílaöldin að hefj-
ast. Bílar sem komu úr Borgarnesi
höfðu um skeið endastöð á Eið-
húsum. Þetta jók mjög gestagang á
heimilinu. Hjónin voru samtaka um
að veita gestum vel og að greiða
götu þeirra í hvívetna. Margir eiga
því góðar minningar frá heimsókn
og dvöl á heimili þeirra jafnt á Eið-
húsum sem á Miðhrauni.
Oft var hátíð í litla bænum á Eið-
húsum. Húsbóndinn iék á orgel og
gestir og heimilisfólk söng við undir-
leik Þórðar. Þannig greypti heimilið
í huga fólks sérstaka ímynd sem
mörgum er ógleymanleg.
Á heimilinu hófst þannig saman
dagleg önn vð brauðstrit og ánægju-
legar hvíldarstundir heimilisfólks og
gesta.
Á hveiju vori kom fé Þórðar að
Hjarðarfelli í sumarbeit. Af því leiddi
það að Þórður kom að Hjarðarfelli
til að hjálpa til við smölun á vorin
og stundum einnig á haustin. Þórður
var afar léttur og knár til göngu og
var góður smali. Hann var einnig
ijárglöggur. Smaladagarnir urðu
ákaflega skemmtilegir, þó þeir væru
oft erfiðir.
Ég minnist þessa frænda míns frá
þessum æskudögum fyrir einstak-
lega ljúf og skemmtileg kynni.
Heimsóknir okkar systkina á
Hjarðarfelli til ijölskyldu Þórðar og
gagnkvæmar heimsóknir ijölskyldu
hans að Hjarðarfelli eru ógleyman-
legar sólskinsstundir í minningunni.
Þórður og Ingibjörg voru sér-
stakar félagslegar burðarstoðir í
sveitinni um langa tíð. Þau voru
óvenju fórnfús á tíma og fjármuni
og kenndu þeim sem yngri voru að
fórna tíma til félagsmálanna.
Slíkir einstaklingar eru mikils
virði í hveiju litlu sveitarfélagi og
geta skipt sköpum fyrir heill þess
og gott mannlíf.
Þau Þórður og Ingibjörg eignuð-
ust sjö börn. Börn þeirra eru í aldurs-
röð: 1. Ólina Steinunn, gift Þrándi
Jakobssyni, færeyskum manni. Þau
eru búsett í Reykjavík. 2. Þóra, gift
Kjartani A. Kristjánssyni, leigubif-
reiðastjóra í Reykjavík. 3. Kristín,
sem var gift Óskari Ólafssyni,
trésmíðameistara frá Söðulsholti,
búsett í Hveragerði. Óskar er látinn.
4. Kristján, kvæntur Guðmundu,
Veturliðadóttur frá ísafirði, fyrrver-
andi bóndi á Miðhrauni, en nú starfs-
maður við mjólkursamlagið í Borgar-
nesi. 5. Elín, ógift, búsett í
Reykjavík. 6. Guðmundur, kvæntur
Önnur Þórðardóttur frá Borgarholti,
bóndi á Miðhrauni. 7. Sveinbjörg
Hulda, gift Þórólfi Ágústssyni, versl-
unarmanni úr Stykkishólmi._ Búsett
á Akranesi. Þau ólu upp Óla Jör-
undsson, mjólkurbílstjóra á Selfossi,
sem er kvæntur Agnesi Eiríksdóttur.
Barnabörn Miðhraunshjóna eru
24 talsins og niðjar þeirra að með-
töldum Óla Jörundssyni og börnum
hans eru samtals 120.
Börn þeirra og niðjar bera merki
mótunar frá æskuheimilinu hvar sem
þau búa. Félagslegar og menningar-
legar framfarir í sveitum landsins á
þessari öld hafa að miklu leyti
byggst á fórnfúsri sjáifboðavinnu
fólks eins og Miðhraunshjóna.
Frændur og sveitungar Þórðar og
Ingibjargar munu lengi minnast með
þakklæti starfa þeirra fyrir sveitina
og íbúa hennar.
Léttruglaðir
meinleysingjar
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Laugarásbíó:
Draumagengið — „The Dream
Team“
Leikstjóri: Howard Zieff. Aðal-
leikendur: Michael Keaton,
Christopher Lloyd, Peter Bo-
yle, Stephen Furst. Bandarísk.
Universal 1989.
Hugmyndin hefði átt að geta
fætt af sér krassandi farsa;
Nokkrir vistmenn á geðsjúkrahúsi
verða strandaglópar á Manhatta-
neyju er umsjónarlæknirinn þeirra
verður fyrir líkamsárás og er
fluttur í öngviti á sjúkrahús! Og
ekki skaðar mannskapurinn. Leik-
stjórinn á að baki feril sem ein-
kennist öðru fremur af taumlaus-
um försum er jaðra við léttruglað-
an hugsunarhátt, sama er uppá
teningnum hvað snertir aðalleik-
arana. En engu er líkara en þess-
ir ágætu menn, meður handrits-
höfundi, hafi lent í afruglara.
Grínið er að vísu fyrir hendi svona
af og til, en furðu lágstemmt og
meinleysislegt miðað við mann-
skapinn, efni og aðstæður. Þeir
eiga góða spretti, Boyle, Furst
(sem mér er til efs að gangi laus
utan Universal Studios!), þó eink-
um Lloyd, sem ætti að vera orðinn
löggiltur ruglukollur og eiga sæti
í úrvalsliði bandarískra gaman-
leikara. Keaton er hinsvegar á
skjön við allt gamanið. Fettir sig
og brettir í lítið skárri rullu en í
Batman og með jafn daufum ár-
angri. (Hefur hinsvegar sannað
sig sem vel liðtækur farsaleikari
í Beetlejuice). Og hópnum til lýta
eru B-skrumskælingar af hinum
snöfurlegu leikurum Debru Win-
ger og Michael Douglas.
Zieff, sem á að baki jafn bráð-
hressa og lúnaða farsa einsog
Slither, Private Benjamin og He-
arts of the West, hefur því miður
ekki tekist upp sem skyldi þó svo
hann hafi sjaldan haft slíkan
mannafla undir höndum. Að miklu
leyti má kenna handritinu um. Á
köflum meinfyndið, þó öllum þyki
sjálfsagt umíjöllunarefnið ekki
par smekklegt, en dettur svo
langtímum saman niður í vand-
ræðalegt, broslegt þóf og háa-
meríska tilfinningasemi. Og
Gaukshreiðurspælingunum reiðir
illa af. En sem fyrr segir, Boyle,
- Furst og einkum hinn óviðjafnan-
legi Lloyd eiga sínar góðu stundir
og gera myndina vel þess virði
að bregða sér í Laugarásinn.
Flugumaður í flækju
Bíóborgin:
Flugan II - The Fly II
Leikstjóri Chris Walas. Aðal-
leikendur Eric Stoltz, Daphne
Zuniga, Lee Richardson.
Bandarísk. 20th Century Fox
1989.
„Sjaldan er góð vísa of oft kveð-
in,“ er örugglega vinsælt máltæki
í Hollywood, hér kemur framhald
Flugunnar, sem sló rækilega í
gegn 1986, en var í rauninni end-
urgerð samnefndrar vísindaskáld-
skaparmyndar frá 1958. í fram-
haldinu segir frá syni vísinda-
mannsins Goldblum í Flugunni I,
hann tekur við rannsóknunum
eftir föður sinn, að flytja lífverur
milli staða með því að leysa þær
uppí öreindir.
Þokkaleg afþreyingarmynd þar
sem höfuðáherslurnar eru lagðar
á brellurnar, énda leikstjórinn
enginn annar en brellumeistarinn
Walas, sem m.a. á að baki Flug-
una I. Það leynir sér hinsvegar
ekki að þetta er fyrsta leikstjórn-
arverkefni bragðarefsins, myndin
er hröð og spennandi á meðan
myndavélarnar beinast að ótrú-
legum en oft óhugnanlegum brell-
unum og kuldalegum leiktjöldun-
um. Keyrslan dettur hinsvegar
niður þegar kemur að mannlega
þættinum. Ástarævintýri Stoltz
og Zuniga er kauðskt og ósenni-
legt og bólsenan eins ófrumleg
og náttúrulaus og hugsast getur.
Hvenær skyldu bandarískir kvik-
myndaleikstjórar komast yfir þau
undur og stórmerki að konan get-
ur verið ofaná? Við fáum litla
samúð með persónunum sem
næstum kafna — í orðsins fyllstu
merkingu — í bellibrögðum.
NÝR DON
Kvikmyndir
Arnaldur Indriðason
Stórskotið („Dead Bang“). Sýnd
í Bíóhöllinni. Leikstjóri: John
Frankenheimer. Aðalhlutverk:
Don Johnson.
Fyrr eða síðar fara allar helstu
stjörnur sjónvarpsins á hvíta tjald-
ið og sá gæjalegi Don Johnson
úr „Miami Vice“ er engin undan-
tekning. Lögguþrillerinn Stórsko-
tið er ekki fyrsta myndin hans en
hún gæti vel verið sú besta.
Leikstjórinn gamal- og góð-
kunni, John Frankenheimer, er
enn að senda frá sér þrillera og
þótt þeir uppfylli ekki kröfur sett-
ar af „Lethal Weapon" og „Die
Hard“ eru þeir engu að síður mjög
áhorfanlegir og svo er um þennan.
Johnson er fyrir það fyrsta tek-
inn og afgæjaður til að slá á úr-
elta glansímyndina úr sjónvarps-
þáttunum og hann kemst ágæt-
lega frá sínu í hlutverki fráskilinn-
ar löggu, drykkfelldrar og órak-
aðrar með dapra sjón (Franken-
heimer gerir mikið úr því að setja
lesgleraugu á Miamigaurinn).
Löggan á í höggi við skipuleg
samtök myrðandi nýnasistá í
Bandaríkjunum og þótt gallar séu
á handriti — það kafar auðvitað
ekki oní neitt og skilur eftir vafa-
atriði — er hasarinn og spennan
hin frambærilegasta.
Gunnar Guðbjartsson