Morgunblaðið - 17.10.1989, Side 45

45
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 1989
3. Skipulagning á starfi heilbrigð-
isstofnana í héraði og rekstri í
þeim mæli, sem sveitarstjórnir
verða'ásáttar um.
• Skv. reglugerð um heilbrigðis-
málaráð skulu þau gera árlegar
íjárhags- og framkvæmdaáætlanir
stofnana til notkunar við undirbún-
ing fjárlagafrumvarps og jafnframt
skulu heilbrigðismálaráð gera áætl-
anir til lengri tíma um skipun heil-
sugæslu og sjúkraþjónustu í hveiju
héraði og endurskoða slíkar áætlan-
ir árlega.
Þá skulu heilbrigðismálaráð skv.
lögum fjalla um þróunar- og rekstr-
aráætlanir sjúkrahússtjórna fyrir
sjúkrahúsin er þeim ber að gera
skv. 30. gr. heilbrigðisþjónustulaga.
Það er eftirtektarvert að flest eða
öll lagaákvæði um áætlanagerð í
heilbrigðisþjónustunni eru svo að
segja dauður bókstafur. Það er þó
alls staðar viðurkennt, að áætlana-
gerðin er undirstaða góðra vinnu-
bragða.
Eins og áður segir hafa þessi
ákvæði gilt í 10 ár. Þeim undir-
stöðuverkefnum sem þau fela í sér
hefur þó enn ekki verið sinnt því
ríkið hefur ekki gert það kleift svo
sem því ber skv. lögum. Þar af leið-
ir að stjórn heilbrigðismála, sem lög
mæla fyrir um, er hvergi að finna
nema á pappírnum.
Ný tilhögun
Hér á undan hefur verið gerð
grein fyrir hvernig stjórn heilbrigð-
ismálanna er háttað hér á landi í
dag. Þar er þó allt á hverfanda
hveli. Aðalatriði er að þær breyting-
ar, sem gerðar hafa verið á þeim
málum með nýrri verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga er aðeins hálf-
unnið verk. Ég vil því fara nokkrum
orðum um það hvernig ég tel æski-
legt að haga þessum málum hjá
okkur í framtíðinni og hafa að því
stuttan inngang.
Það er að mínu áliti ein mikilvæg-
asta ástæðan fyrir byggðaröskun í
landinu hve sveitarfélögin eru
sundruð og smá. Tilraunir til sam-
einingar þeirra síðustu áratugi, sem
að mestu eru árangurslausar, hafa
fært mér heim sannin um, að grípa
þarf til nýrra ráða til að koma í veg
fyrir að enn fleiri mikilvæg verkefni
flytjist á suðvesturhornið. Þótt
smæð sveitarfélaga komi í veg fyr-
ir að þau ráði við öll verkefni sem
krafist er í nútímaþjóðfélagi þá má
fyrr gagn gera en að koma öllum
verkefnum sem þannig háttar um
til Reykjavíkur eins og nú er ætlað
með heilbrigðismálin. Ef svo heldur
áfram sem hingað til, þá verður
mestöll landsbyggðin eftir einn eða
tvo áratugi orðin að annexíu frá
skrifstofum ráðuneyta og ríkis-
stofnana suður í Reykjavík.
Byggðir landsins eiga í vök að
veijast og ekkert er verra en það
sjálfsbjargarleysi, sem leiðir af því,
að ekki er hægt að leysa málin
heima fyrir. Meira að segja von um
úrbætur í málefnum eigin byggðar
hverfur fljótt þegar þarf að leita
suður með stórt sem smátt. Við það
glatast trúin á heimabyggðina og
þarmeð viljinn til að beijast fyrir
framgangi hennar. Allir hljóta að
skilja hvers vegna fólkið vill suður
við slík skilyrði. Það er trú mín, að
ef jafnvægi í byggðum landsins
raskast ölíu frekar þá mun. það
valda óbætanlegum skaða fyrir
þjóðina alla.
Skv. nýju verkaskiptingunni virð-
ist ekkert eiga að koma í staðinn
fyrir þá mörg hundruð einstaklinga
í sveitarstjórnum og stjórnun
sjúkralaganna, sem hafa séð um
að haldið væri uppi heilbrigðis-
þjónustu út um land fram til þessa
tíma. Ég tel þess vegna afar brýnt,
að ríkið dreifi stjórn heilbrigðismál-
anna til héraðanna eins og mælt
er fyrir um í lögum. í því skyni
verði komið á fót skrifstofu heil-
brigðismála, sem falin verði öll þau
verkefni, sem eiga heima úti í hér-
uðunum og þurfa þar að vera, út
frá því sem áður er sagt. Þannig
verði í hveiju kjördæmi komið á fót
nokkurs konar heilbrigðismála-
stofnun og þangað safnað verkefn-
um á sviði heilbrigðismála úr fjórum
áttum.
A skrifstofunni fái héraðslæknir-
inn aðsetur með þau verkefni sem
honum eru falin skv. lögum og regl-
um. Honum ber m.a. að fylgjast
með því að framfylgt sé lögum og
reglum um heilbrigðismál. Hann
skal hafa umsjón með heilbrigðis-
starfi í héraði í umboði ráðuneytis,
í sjúkrahúsum, heilsugæslustöðvum
og annars staðar þar sem slíkt fer
fram. Hann skal annast samræm-
ingu heilbrigðisstarfs í héraðinu og
hann er ráðunautur heilbrigðis-
stjórnar um hvaðeina, sem viðkem-
ur heilbrigðismálum héraðsins.
í öðru lagi fari þessi stofnun eða
skrifstofa með verkefni heilbrigðis-
málaráðanna, sem eru undirstöðu-
verkefni í stjórn heilbrigðismála í
hveiju héraði.
I þriðja lagi taki skrifstofan við
þeim verkefnum sjúkrasamlaga,
sem nú .virðist ætlað að flytja til
Ti-yggingastofnunar ríkisins i
Reykjavík. Þau verkefni eru best
staðsett á heilbrigðismálaskrifstofu
í héraði m.a. vegna þess, að starfs-
fólkið þar mun hafa þjálfun til að
fást við slík verkefni auk þess sem
þá væri samankomið á einum stað
yfirlit yfir öll fjármál heilbrigðis-
þjónustu í hveiju umdæmi. Eg á
hér við umboð fyrir Trygginga-
stofnun ríkissins til greiðslu reikn-
■inga vegna kostnaðar skv. samn-
ingum um sjúkraþjónustu, s.s.
reikningar lækna, tannlækna,
sjúkraþjálfara, rannsóknarstofa,
sjúkrastofnana, sjúkraflutninga og
fleira og fleira. Þarf eipnig að vera
strangt eftirlit með framkvæmd
þessára samninga. Hér kemur einn-
ig til greiðsla lyijakostnaðar til
lyfjabúða, skv. útgefnum lyfseðlum
og aðgerðir til lækkunar lyfjakostn-
aðar. Einnig mundi skrifstofan ann-
ast móttöku sjúkradagpeningavott-
orða frá læknum, mat á þeim og
greiðslu bóta.
í fjórða lagi tel ég eðlilegt, að
athugað verði að fela héraðslækn-
um að annast örorkumat. Fyrir-
komulag þeirra mála hefur margoft
verið gagnrýnt enda fer örorkumat
nú aðeins fram á einum stað á
landinu eins og var fyrir 53 árum
þegar fyrstu lög um alþýðutrygg-
ingar voru samþykkt.
Það er nú árviss viðburður, að
heilbrigðisþjónustan sætir gagnrýni
úr ýmsum áttum fyrir eyðslu og
skipulagsleysi. Það er athyglisvert,
að þeirri gagnrýni er fyrst og fremst
beint að heilbrigðisstéttunum, s.s.
læknum, tannlæknum, lyfsölum og
nú jafnvel hjúkrunarfræðingum en
ég minnist þess varla að nokkur
hafi talað um, að eitthvað kunni
að vera í ólagi með stjórn þessara
mála. Þegar lögin um heilbrigðis-
þjónustu voru fyrst samþykkt á
þingi 1973 var þeim kafla laganna,
sem fjallaði um stjórnun heilbrigðis-
málanna frestað, en lögin tóku gildi
að öðru leyti. Ég man eftir orðum
fyrrv. þingmanns, þegar ég spurði
hann hvers vegna kaflanum hefði
verið frestað. Hann svaraði því til,
að sér fyndist alveg óþarfi að vera
að bæta við báknið.
Ég tel að í heilbrigðisþjónustunni
sé það fyrst og fremst búkurinn sem
hefur vaxið en höfuðið setið eftir.
Að flestra mati getur heilbrigðis-
þjónustan varla orðið að stjórnlausu
bákni nema toppstykkið vanti. Ég
er hræddur um að enn finnist þeir
sem ekki skilji þetta. Það hefur í
rauninni sannast, því þrátt fyrir að
nýr kafli um stjórn heilbrigðismála
hafi tekið gildi 1978 hefur lítið
gerst. Núna eru ákvæðin einfald-
lega hundsuð. Mér er spurn. Hvar
gæti það gerst annarsstaðar í þró-
uðu þjóðfélagi, að framkværnda-
valdinu væri látið komast upp með
þessháttar vinnubrögð?
Höfundur er borgarlæknir.
Greinin er byggð á erindi, sem var
lialdið á fundi deildar
Hjúkrunarfélags tslands á
Vestijörðuni.
Sumarblí ða og
sláturtíð
Nú í sumarblíðu og sláturtíð geta gangnamenn kætst. Þeir þurfa ekki að draga fé sitt úr fönn
að þessu sinni. Líklega eru flestir landsmenn ánægðir með tíðina, enda hefur veður að und-
anförnu verið síst verra en sumarveðrið á suðvesturhorninu. Við erum heldur ekki tilbúin til
að taka við öðrum eins vetri og í fyrra. A leið minni til vinnu í morgun brosti nýútsprungin sóley til mín
í morgunsólinni. Er á meðan er. Þetta styttir a.m.k. skammdegið talsvert. En þrátt fyrir sumarblíðu
og nýútsprungnar sóleyjar er sláturtíð hafin og við þurfum að huga að haustverkum eins og góðum
íslendingum sæmir. Ný lifur er herramannsmatur og þrátt fyrir góðar frystigeymslur er lifrin aldrei
eins góð, þegar hún er búin að fijósa. Við skulum því njóta þess að borða hana núna. Hún er næring-
arrík og gómsæt, léttsteikt og þunnt skorin. Ábætisrétturinn er rifsbeijabúðingur með skyri, en rifs-
berin tíndi ég um síðustu helgi — nokkuð seint að þessu sinni. Berin voru ófrosin en nokkuð vel þrosk-
uð, svo þroskuð að til lítils hefði verið að nota þau í hið venjulega rifsbeijahlaup án þess að bæta hleypi
í. Pektinið var áreiðanlega fokið með laufinu undanfarnar helgar. En berin eru gómsæt og safarík.
Ég sauð upp á þeim, síaði og setti í frysti, og nú nota ég þau í ábætisrétti.
Lifur með perum og kíví
20 g saxaðar möndlur eða hesli-
hnetur
/z lambslifur, u.þ.b. 300 g
1 msk. hveiti
'h tsk. salt
nýmalaður pipar
1 tsk. papríkuduft
1 msk. matarolía + 1 tsk. smjör
2 kívf
2 perur
1 dl eplasafi
1. Hitið pönnu, ristið saxaðar
möndlurnar/hneturnar á þurri
pönnunni í 3-4 mínútur.
2. Skerið lifrina í örþunnar sneið-
ar.
3. Setjið hveiti, salt, pipar og
papríkuduftið í plastpoka, setjið lifr-
arsneiðarnar í pokann og hristið
þannig að hveitiblandan þeki sneið-
arnar vel.
4. Hitið matarolíu + smjör á
pönnu, hafið miðlungshita.
Umsjón: KRISTIN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
5. Steikið sneiðarnar í feitinni í
2 mínútur á hvorri hlið. Minnkið
hitann.
6. Hellið eplasafanum yfir.
7. Afhýðið perurnar, skerið síðan
í rif, leggið perurifín ofan á lifrina,
setjið lok á pönnuna og sjóðið við
vægan hita í 5-6 mínútur.
8. Afhýðið kívíið, skerið í báta
og ieggið ofan á perurifin á lifrar-
sneiðunum. Stráið möndlum yfir.
Hitið kívíið ekki, það verður súrt
af að sjóða.
Meðlæti: Soðnar kartöflur og
hrásalat.
Skyrbúðingur
m/rifsberjasafa
4 dl hreinn rifsberjasafi (ósætur)
1 stórdósjarðarbeijaijómaskyr
2 egg
1 msk. vanillusykur
8 blöð matarlím
1. Hellið matarlímið í bleyti í
kalt vatn í 5 mínútur.
2. Hellið 1 dl af rifsbeijasafa í
pott og hitið. Vindið matarlímið upp
úr vatninu. Takið pottinn með saf-
anum af hellunni og bræðið matar-
límið í honum. Hellið síðan hinum
safanum út í. Kælið án þess að
þetta hlaupi saman.
3. Þeytið eggjarauðurnar með
vanillusykri, setjið þá skyrið út í
og hrærið vel saman.
4. Hellið matarlímsblöndunni út
í og hrærið saman.
5. Stífþeytið eggjahvíturnar og
setjið varlega saman við.
6. Hellið í skál. Látið stífna í
kæliskáp í 2-3 klst.