Morgunblaðið - 15.12.1989, Qupperneq 16

í BLÓMINU
FÆRÐU
JÓLA-
SKRAUTÍ
ANDA
ÖMMU OG
AFA
Nú getur þú loksins
fengið jólavörur eins og
amma og afi keyptu þegar
þau voru ung. Hjá okkur
getur þú valið úr miklu
úrvali af fallegu og
vönduðu jólaskrauti,
jólagjafakortum og
j ólagj afapakkningum.
vandaðar og nytsamar
jólagjafir í meira úrvali en
nokkru sinni áður.
Komdu í Blómið og
kynntu þér úrvalið.
Amma og afi koma
örugglega.
Opið tíl kl. 21 öil kvöld
Opið tii kl. 15
á aðfangadag
VISA OG EURO
SENDUM 1 PÓSTKRÖFU
BLÓMIÐ
HAFNARSTRÆTI 15
SÍMI 21330
MORGUNBLADID FÖSTubÁÖtJR!íl?ÁÍ>EÍÍÍíÍásER' 1989
Listamaður og heimsborgari
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Ingólfur Guðbrandsson ásamt
Sveini Guðjónssyni: LÍFSSPEG-
ILL. 212 bls. Vaka-Helgafell.
Reykjavík, 1989.
Ingólfur Guðbrandsson segir að
líf sitt »sé í engu merkara en ann-
arra.« Það er hógværlega mælt.
Að sönnu er enginn mælikvarði til
á slíkt. En Ingólfur hefur séð
drauma sína rætast. Og það verður
að teljast nokkuð sjaldgæft. Rithöf-
undur hefði hann getað orðið, sjálf-
sagt í fremstu röð. En ritstörf eru
skrifborðsvinna, einmanaleg iðja
þegar öllu er á botninn hvolft. Þess
háttar hlutskipti sýnist aldrei hefði
hentað Ingólfi. Hóp þeirra, sem
fara að heiman klukkan níu og
koma heim klukkan fimm, hefði
hann ekki heldur getað fyllt. Ingólf-
ur hefur alltaf staðið í hringiðu við-
burða. Honum hefði aldrei nægt að
vera áhórfandi. Hann hefur verið
þátttakandi, maður starfS og at-
hafna. Hann hefur einatt verið með
fólki, innan um fólk, stjórnað fólki.
Og hann hefur manna best áttað
sig á þeim fornu sannindum að
grípi maður ekki tækifærið þegar
það gefst er ekki víst að það komi
aftur. Óhætt er að fullyrða að fáir
íslendingar hafi betur skynjað
hraða nútímans og fært sér hann
í nyt. Þar sem hann er maður andar-
taksins varð hlutskipti hans sem
listamanns að túlka list, miðla list.
Það varð annað aðalhlutverk hans
í lífinu.
Að loknu tónlistarnámi hér heima
og erlendis stofnaði Ingólfur Pólý-
fónkórinn. »Saga kórsins er öðrum
þræði ævisaga mín því við gátum
hvorugur án annars verið.« Áratug-
um saman hefur Pólýfónkórinn sett
svip á listalíf Reykjavíkur. Hann
hefur flutt stórverk sem fáum öðr-
um en Ingólfi Guðbrandssyni hefði
dottið í hug að ráðast í. En við-
leitni hans hefur raunar alltaf stefnt
í þá áttina að láta hið þrönga um-
hverfi ekki smækka sig, sýna og
sanna að heimsmenningin geti
dafnað — einnig hér!
Störf að ferðamálum sýnast ekki,
fljótt á litið, eiga margt sameigin-
legt með lífi í listum. Þó má segja
að undirrót hvors tveggja hafi verið
hin sama hvað Ingólf Guðbrandsson
varðar: Að kynna öðrum það sem
heimurinn hefur best að bjóða. Út-
sýn varð ekki til á einum degi og
ekki heldur af sjálfu sér. Þvert á
móti þróaðist sú starfsemi frá
smæsta vísi til þess að verða ein
stærsta ferðaskrifstofa landsins.
Upphafið var að Ingólfur ferðaðist
um Spán með hópi fólks. Að leggja
leið sína til Spánar var þá eins Og
að fara til Kína nú! Ög raunar
meira! Fram að því höfðu ferðalög
til svo íjarlægra landa verið á færi
hinna auðugustu einungis. Og jafn-
vel þeim gat vaxið í augum slík
fjarlægð. Reyndar voru þeir Islend-
ingar, sem séð höfðu önnur lönd,
afarfáir miðað við það sem nú ger-
ist. Á örfáum árum kom Ingólfur
til leiðar slíkri byltingu í ferðamálr
um að Spánn og Ítalía hafa síðan
orðið þau lönd sem flestir íslending-
ar ferðast til. Þar opnaðist gluggi
sem átti eftir að breyta bæði við-
horfum og lífsvenjum landans. Enn-
fremur tókst að hafa þessar ferðir
svo ódýrar að nánast hver maður
gat nú veitt sér að komast suður
um höfin að sólgylltri strönd. Kynn-
in af þessum fjarlægu þjóðum skap-
aði hér smám saman nýjan lífsstíl
með nýjum hugsunarhætti.
Skemmtileg er frásögn Ingólfs
af fyrstu Spánarferðinni — þeirri
sem varð í raun upphaf Útsýnar-
ferða. Fyrir samferðafólkið varð sú
ferð meiri háttar lífsreynsla sem
geta má nærri. Spánn var þá alls
ekki orðinn það ferðamannaland er
síðar varð. Áð viðra sig í suðrænu
andrúmslofti var þannig stórvið-
burður fyrir þessa fölu norður-
byggja-
Það eru engar ýkjur að segja að
Ingólfur Guðbrandsson hafi með
brautryðjendastarfi sínu að ferða-
málum haft víðtækari áhrif á líf
þessarar þjóðar en flestir menn
aðrir á þessari öld. Hann hefur öðr-
um fremur rofið þá náttúrulegu ein-
angrun sem lega landsins áður olli,
fært landið inn að hringtorgi heims-
ins.
En Lífsspegill fjallar um fleira
en Pólýfónkórinn og Útsýn,'miklu
fleira. Þarna segir frá uppvexti Ing-
ólfs austur í Skaftafellssýslu,
námsárum hans hér í Reykjavík og
erlendis og kynnum hans af fólki
hvarvetna þar sem hann hefur dval-
ist.
Að ógleymdri þjóðsagnapersón-
unni! Ingólfur Guðbrandsson varð
snemma maður sem talað var um.
Hvorki þurfti pólýfónkór né ferða-
skrifstofu til að vekja forvitni fólks
á einkalífi þessa manns sem margur
taldi að vera mundi ævintýralegt.
Vafalaust hefur hann bæði goldið
þess og notið. Það liggur í hlutarins
eðli að maður eins og hann þarf
að standa í sviðsljósinu, vera til
umræðu. Fyrir listamann er það
beinlínis atvinnuspursmál. En þjóð-
sögur eru sjaldnast sannar þótt ein-
hver fótur kunni að vera fyrir þeim.
Og þó svo að þær séu alls ekki
sagðar til að ófrægja mann — jafn-
vel hið gagnstæða — er ekki þar
með sagt- að sá sem fyrir verður
hafi gaman af, öðru nær.
»Ég mátti ekki vera að því að
hugsa um það,« segir Ingólfur. »Ég
vissi af þessu umtali, vissi að sumt
af því mátti rekja til keppinauta.
Það var skipulagður óhróður, búinn
til í því skyni að spilla ímynd minni
í huga almennings. Annað var til-
komið vegna afbrýðisemi og öfund-
ar. Bæði var það að mér vegnaði
vel fiárhagslega og vegna þess að
ég naut augljóslega kvenhylli sem
er eitt mesta ólán sem nokkurn
mann getur hent.«
Varla þarf að minna á að mikið
vatn hefur runnið til sjávar síðan
Ingólfur Guðbrandsson steig fram
í sviðsljósið og varð umtalaður
maður. Þá hefði spurning hans: »Er
ekki óraunhæft að þjóðfélag nútím-
ans ætlist til einlífis þótt fólk búi
ekki í hjónabandi?« — þótt í meira
lagi ögrandi. En nú! Nú er öldin
önnur. Allt um það er sýnt að Ing-
ólfur fylgir í flestu siðferðiskröfum
sinnar kynslóðar. En listamaður
getur ekki alltaf sniðið einkalíf sjtt
að hætti meðalmennskunnar. »Ég
veit ekki hvorí ég er syndugri en
aðrir menn,« segir hann, »en fólk
hefur þolað mér minna en öðrum.«
Sá er hins vegar grunntónninn í
Lífsspegli að svo best njóti maður
lífsins að hófs sé gætt í hveijum
hlut: »Áfengi hefur aldrei verið mér
freisting og tóbak 'ekki heldur þótt
ég laumaðist af forvitni til að skrúfa
frá krana á rauðvínskútnum í búr-
inu heima á Prestbakka þegar ég
var tíu ára, rétt til að finna bragð-
ið.«
NÝTT bókaforlag, Líf og saga,
hefur hafið starfsemi og er fyrsta
ritverk útgáfunnar þriggja binda
verk, sem nefnist Keflavík í byrj-
un aldarinnar.
Líf og saga hefur einnig gefið
út gamlar ljósmyndir í 90 tölusett-
um eintökum frá yfir 50 stöðum á
landinu en Keflavík í byijun aldar-
innar er viðamesta verkefni útgáf-
unnar til þessa. Um er að ræða 125
þætti Mörtu Valgerðar Jónsdóttur
í nýjum búningi Þorsteins Jónsson-
ar ættfræðings. Niðjatöl fylgja 100
þáttum. Mikill fjöldi mynda prýðir
verkið og nafnaskrá með yfir
17.000 manns fylgir verkinu.
Á árunum 1945-1969 birtust
minningai-þættir Mörtu Valgerðar
Jónsdóttur í tímaritinu Faxa og
nutu þeir mikilla vinsælda. Keflavík
í byrjun aldar er gefið út af Bóka-
forlaginu Líf og saga í samvinnu
við Sögunefnd Keflavíkur í tilefni
Ingólfiir Guðbrandsson
Ingólfur Guðbrandsson er einn
fárra Islendinga sem tekist hefur
að bijótast út úr fásinninu og ger-
ast raunverulegur heimsborgari.
Slíkt gerist ekki nema með dugn-
aði, ósérplægni og sjálfstrausti.
Metnað og vilja má ekki heldur
vanta.
Ingólfur hefur alltaf gert strang-
ar listrænar kröfur til sjálfs sín og
annarra og það leynir sér ekki held-
ur í þessum endurminningum. Báð-
ir, sögumaður og aðstoðarmaður
hans, hafa sýnilega sett sér það
markmið að texti þessarar bókar
hæfði efni. Hér er saga manns sem
sett hefur mark sitt á svipmót sam-
tíðarinnar í þessu landi.
Fyrsta ritverk Lífs og sögu er
yfir 1200 blaðsíður í þreniur
bindum.
af 40 ára afmæli Keflavíkurbæjar.
Fi-amkvæmdastjóri fyrirtækisins
er Bragi Sveinsson.
Líf og saga - nýtt
forlag í Reykjavík
Sem temngakast
virðist tilvera manns...
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Árni Grétar Finnsson:
Skiptir það máli? — ljóð
Myndir: Eirikur Smith
Útg. Skuggsjá 1989.
I þessari nýjustu Ijóðabók Árna
Grétars Finnssonar eru nærri átta-
tíu ljóð og fjalla um margvísleg
efni. Höfundur hugleiðir lífið og
tilveruna, umhverfi og náttúruna.
Oft gætir angurværðar og eftirsjár
eftir liðnum stundum eins og í Ijóð-
inu „Æskudraumur":
Innst í hjarta allir geyma
æskudrauminn sinn.
Þangað sækir æ og alltaf
afl sitt hugur þinn.
Löngum hann sem leiðarstjarna
lýsir vegferð manns,
fullhugans, sem friðlaus leitar
síns fyrirheitna lands.
Ef hann rætist, andinn finnur
óskasteininn sinn.
En daprist hann er dimmt í ranni
og dvínar lífsviljinn.
Þó svo Árni Grétar noti stuðla
og höfuðstafi og einatt rím í Ijóðum
sínum hefur hann ekki alls kostar
vald á því formi svo að kveðandi
verður nokkuð þvinguð. Hins vegar
þykir mér mjög til bóta að höfund-
ur freistast nánast ekki til að nota
ýms orðtök og orð, gamaldags og
oft uppskrúfuð, sem voru Iýti á fyrri
ljóðabók hans, „Leikur að orðum“,
sem hann sendi frá sér fyrir nokkr-
um árum. Yfirleitt finnst mér gæta
meira h'ófs í orðanotkun og ljóðin
eru skýrari nú.
Vangaveltur um ýmislegt smá-
legt verða höfundi tilefni ljóðs, svo
sem Rótarhnyðja — það var snotur
smámynd.
Það er misjafnt hversu Árna
Grétari tekst upp þegar hann tjáir
hugsanir sínar. Sumt verður við-
felldið eins og til dæmis í þessu litla
ljóði, Mannþekking:
Hann, sem þér til synda segir,
er sannur vinur þinn.
Hinn, sem hljóði þunnu þegir
það er hræsnarinn.
Aftur á móti verður minna úr í
„Neistinn" og er þó heilmikið sem
hann vill sagt hafa:
í okkar eðli brenndar
erfðanna glæður,
náðargáfur nefndar,
neistinn sem ræður.
Ég var þeirrar skoðunar eftir
fyrri Ijóðabókina að Árni Grétar
næði fram sterkari áhrifum ef hann
væri ekki bundinn af höfuðstöfum
og rími og þessi bók styrkir enn
þá skoðun mína. Hugmyndir og
yrkisefni hans er stundum ágætlega
þekkilegt en stirðleiki er í mörgum
ljóðunum vegna þess hann ræður
ekki við að koma þeim til skila létt
og leikandi. Mér finnst jákvætt að
þessi ljóð — þó oft séu þau stirðleg
og dálítið skrítin í laginu — eru
mörg heilmikið unnin og umfram
allt lofsvert að orðanotkunin er
agaðri en fyrr.
Myndir Éiríks Smiths eru mjög
til prýði.