Morgunblaðið - 06.04.1990, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 06.04.1990, Blaðsíða 10
10 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 1990 Saltfiskverkun á Summaröy í Norður-Noregi, en aflabresturinn hefur lamað annars einhæft atvinnulíf staðarins. Svein Munkejord um norskan sjávarútveg: Beinar styrkveitingar lama frumkvæði # og sj álfsbj argarviðleitni UMTALSVERÐAR sviptingar eiga sér nú stað í norskum sjávarút- vegi. Hrun fiskistofna í Barentshafi hefur valdið neyðarástandi víða í Norður-Noregi og standa menn andspænis tveimur kostum; aukn- um styrkveitingum sem skammtímalausn eða aðhaldi í styrkveit- ingu og breyttu mynstri í atvinnuuppbyggingu með langtímalausn- ir 1 huga. Þorskkvótar í ár eru aðeins 113.000 tonn í allt, sem þýðir að stærstu kvótar á skip verða aðeins 380 tonn. Jafnframt er vaxandi fylgi við inngöngu Noregs í EB til að tryggja tollfrjálsa verzlun með sjávarafúrðir. Svein Munkejord ræðir hér á eftir þessi mál í samtali við Morgunblaðið. Fiskeldið jákvæður þáttur „Við höfum lengi getað huggað okkur við það, að innan sjávarút- vegsins hafi alla vega eitthvað gengið vel. Síðustu árin hefur físk- eldið verið sá þáttur, sem vel hefur gengið. Þar hefur verið jafn og mikill vöxtur þar til hámarkinu var náð í fyrra, en þá var framleiðslan á bilinu 120.000 til 130.000 tonn. Þessu vaxtarskeiði er nú lokið, enda viljum við af ýmsum ástæðum binda endi á það. Menn hafa átt í töluverðum vandræðum vegna fiskisjúkdóma í ákveðnum lands- hlutum, en við vitum að þeir eru viðráðanlegir, verði gripið til réttra ráðstafana. Þá er framleiðslan orð- in svo mikil að markaðir virðast nú að minnsta kosti mettaðir og verð hefur lækkað. Vegna þessa líta stjómvöld svo á, að frekari aukning sé óheppileg. Svartsýnin hefiur náð yfirhöndinni Sé litið á hefðbundinn sjávarút- veg hefur á síðustu árum orðið mikil breyting. Mikil bjartsýni ríkti fyrir nokkrum misserum, en vegna aflabrests og erfiðleika af ýmsu tagi, hefur svartsýnin náð yfir- höndinni, að minnsta kosti hvað varðar veiðar á þorski og öðrum botnfiski. Þorskveiðikvótar hér í Noregi hafa aldrei verið jafnlitlir og nú og skiptir þar mestu ástand- ið í Barentshafi. Norski íshafs- þorskstofninn og ýsustofninn eru í algjöru lágmarki. Þó staðan hafi lengi verið sú, að afkastageta fiski- skipaflotans hafi verið meiri en nægileg til að stunda skynsamleg- ar veiðar úr fiskistofnum okkar, er umframgetan nú orðin slík, að öllum er ljóst að nauðsynlegt er að grípa til umtalsverðra ráðstaf- ana til að fækka fiskiskipum. Heldur bjartara er yfir nótaveið- inni. Þrátt fyrir að enn sé ekki ráðlegt að hefja veiðar á loðnu í Barentshafi, eru góðir möguleikar á veiði á öðrum tegundum svo sem norsku vorgotssíldinni, Norður- sjávarsíld og kolmunna, svo dæmi séu nefnd. Útgerð nótaskipanna gengur því tiltölulega vel. Fækkun í flot- anum nauðsynleg Það, sem eykur á vandann í Norður-Noregi, Finnmörku, Tromsfylki og Norðurlandi, er meðal annars afar slök nýting fisk- veiðiflotans og skortur á hráefni til vinnslunnar. Verst er ástandið í Finnmörku, þar sem líkja má því við neyðarástand, en það er víða slæmt í Tromsfylki og Norðurlandi líka. Þar verða einhver fyrirtæki og aðilar að hætta rekstri, selja skipin sín og hætta vinnslu. Af- koma heilla fjölskyldna er í hættu og litlir bæir og sveitarfélög eiga í erfiðleikum. Fólk á auðvitað erf- itt með að sætta sig við þetta ástand og vill skjóta úrlausn, en sem sjávarútvegsráðherra, sé ég enga skynsamlega leið aðra, en vinna að lausn til frambúðar. Við búum við of stóran flota og af- kastagetan í vinnslunni er ekki í samræmi við mögulegt hráefni. Því reynum við, í gegnum kvóta- kerfið meðal annars, að stuðla að fækkun í flotanum með styrkjum til þeirra, sem vilja hætta. Við vonumst til að geta með þessum hætti minnkað afkastagetuna um 10 til 30% á næstu fimm árum, en náum við að minnka hana um 20% verð ég sáttur við gang mála. Á þessu tímabili má reikna með að allt að 500 til 700 milljónum króna (5 til 7 milljörðum íslenzk- um) verði varið til að fækka í flot- anum. Því miður verðum við að reikna með því að búseta á einhverjum stöðum leggist af. Það er hins vegar ekki hlutverk hins opinbera að ákveðja hveijir eiga að deyja og hveijir að lifa. Þessi þróun mun eiga sér stað í tengslum við stefnu- mörkun og aðstoð, sem menn geta ýmist nýtt sér eða ekki. Með því móti vonumst við til að hægt sé að byggja upp ákveðna kjama fyr- ir vinnslu og veiðar, en húseta raskist lítið. Nú er lögð mikil áherzla á það af íbúum í nyrstu héruðunum, að stjómvöld grípi inn Morgunblaðið/HG Svein Munkejord, sjávarútvegs- ráðherra Noregs. í þróunina með skammtímalausnir. Komi til þess mun það draga úr virkni langtímastefnumótunar og í raun framlengja vandann. Svo hefur það verið til langs tíma hér í Noregi. Stjómvöld hafa í 20 ár notað mikið fé til skammtíma- lausna á viðvarandi vanda og við það verður ekki unað lengur. Nú liggur reyndar fyrir þinginu tillaga um verulega fjárhagsaðstoð sem skammtímalausn á þessum vanda. Verði hún samþykkt, hefur verið dregið verulega úr áhrifum langtímaáætlunarinnar og þá leng- ist tíminn, sem við höfum ætlað okkur til að ná árangri. Vonandi verður tillagan felld og tillaga okk- ar um styrki samþykkt í kjölfarið. Aðild að EB nauðsynleg í starfssamningi stjómarflokk- anna þriggja, er ekki mörkuð sér- stök stefna varðandi mögulega aðild Noregs að Evrópubandalag- inu, heldur ákvæði þess efnis að ríkisstjómin fylgi þeirri stefnu í málinu, sem hafi fylgi meirihluta þingmanna. Nú er meirihlutinn fylgjandi því að unnið verði að mögulegum samningum við EB gegn um EFTA. Fyrir norskan sjávarútveg skiptir mestu máli að ná tollfijálsum innflutningi til EB á sjávarafurðum. Hvort viðunandi lausn næst með þeim hætti veit ég ekki, en mín skoðun er sú, að okkur dugi engin önnur niðurstaða en full aðild að EB og ég tel að sú skoðun verði ofan á innan þings- ins áður en mjög langt um líður. Það er langt síðan stærstu hags- munafélög innan sjávarútvegsins hafa rætt þetta mál af alvöru. Því hafa þau ekki mótað ákveðna stefnu, hvorki samtök sjómanna og útgerðarmanna né hin stóru samtök innan fiskvinnslunnar. Líkast til er fylgi með aðild innan vinnslunnar og fiskeldissamtökin hafa þegar lýst yfir eindregnu fylgi við aðild. Hvað varðar að EB fái aðild að fiskimiðum innan lögsögu okkar, tel ég það breyti ekki miklu frá því, sem nú er. Nær allir fiski- stofnar, sem við veiðum úr, eru nýttir af öðrum þjóðum líka. Þeir, sem miklu máli skipta og eru að- eins taldir norskir, eru norska vor- gotssíldin og ufsastofninn norðan við 62. gráðu. Vaxi stofn norsku vorgotssíldarinnar til fyrri stærðar og taki upp ferðir sínar yfir til íslands, verður breyting á nýtingu hans um leið. Það er alþjóða haf- rannsóknaráðið, sem leggur til nýtingu úr þessum sameiginlegu stofnum og á þeim er skipting kvóta milli viðkomandi þjóða byggð. Milli Norðmanna og ann- arra þjóða er í gildi fjöldi samninga um sameiginlega nýtingu fiski- stofnana, svo sem við ísland, Fær- eyjar, Sovétríkin, Svíþjóð og Evr- ópubandalagið. Með aðild að EB verður lítil eða engin breyting á þessari samnýtingu. Auk þess hafa erlendar þjóðir í nokkrum mæli þegar leyfi til veiða innan lögsögu okkar upp að 12 mílunum og á því verður heldur tæpast nokkur teljandi breyting. Sumir hveijir hafa óttast að innganga Spánar og Portúgals í EB þýddi, að þeim opnuðust leiðir inn á vel flest fiski- mið aðildarlandanna. Svo er ekki. Þessar þjóðir fá til dæmis ekki veiðileyfi í Norðursjó, sem er þegar fullnýttur og vel það. Hins vegar er söguleg hefð fyrir veiðum Spán- veija og Portúgala í Barentshafi, þar veiða þeir nú og þær veiðiheim- ildir verða væntanlega óbreyttar. Þegar fiskistofnarnir dragast saman eins og nú hefur gerzt, heyrast æ fleiri raddir um það, að nú megum við ekki hleypa öðrum þjóðum inn í lögsöguna. Það vill hins vegar svo til að fiskveiðisamn- ingar okkar eru hluti af alþjóðlegu samstarfi og því getum við ekki rekið aðrar þjóðir út, þegar krepp- ir að, heldur verðum við að gefa þeim samsvarandi hlutdeild áfram. Þurfiim að lag-a styrki að reglum EFTA og EB Sé af alvöru talað um fríverzlun með fisk, verður að skilgreina til fulls hvers konar stuðningur af hálfu ríkisins er leyfilegur. Innan EFTA hefur verið grein 13, sem flallar um þessi mál, en hún hefur í raun verið óvirk til þessa, en verður ekki lengur vegna sam- komulagsins um fríverzlun. í greininni eru skilgreiningar á leyfi- legum aðferðum og þær munu að öllum líkindum hafa áhrif á al- mennar verðbætur á fisk. Komi til inngöngu okkar í EB munu koma upp svipuð tilfelli, þar sem bannað er að eiga við fiskverðið, en ýmsar aðrar styrkveitingar frá stjórnvöld- um leyfðar. Þær byggjast nú að miklu leyti á byggðastefnu. Við í Noregi erum sem sagt að vinna að þessari samræmingu, enda eru samtök hagsmunaaðila í sjávarút- vegi því sammála að ekki verður haldið áfram styrkveitingum með sama hætti og nú. Við lítum fyrst og fremst til ársins 1993, þegar EFTA-löndin verða að hafa aðlagað sig að ákvæðum greinar 13. Það er ljóst að reglunum verður ekki breytt á einni nóttu. Því verðum við að hefjast handa strax og ég lít svo á, að við næstu áramót byijum við að aðlaga styrkveitingar okkar að þessum reglum. Nú er 200 til 300 milljónum af 1,125 milljarðs heild- ar styrkveitingu (2 til 3 milljörðum íslenzkra króna af 11,25 milljörð- um) varið til beinna verðbóta á fiskverð, sem verða bannaðar. Stærsti hluti styrkveitinganna er atvinnuleysisbætur tii sjómanna, en þeir teljast ekki venjulegir laun- þegar og eru því ekki innan al- menna tryggingakerfisins. Þessar bætur nema nú 400 til 500 milljón- um (4 til 5 milljörðum íslenzkra króna). Þriðji stærsti þáttur styrk- veitinganna fer til að breyta upp- byggingu flotans, er eins konar úreldingarsjóður til að draga úr afkastagetunni í samræmi við mögulegan afrakstur úr fiskistofn- unum. Auk þess, sem beinum verð- bótum á fisk verður að linna, er það einnig ætlunin að færa at- vinnuleysisbæturnar út úr styrkja- kerfinu og inn í almenna trygg- ingakerfið og þá dregst styrkurinn verulega saman. Styrking ákveðinna byggðakjarna nauðsynleg Ég tel ekki að um stórkostlegar breytingar verði að ræða á vægi sjávarútvegsins milli landshluta á næstu fimm árum, en innan lands- hluta munu verða nokkrar breyt- ingar á uppbyggingunni. Þar sé ég fyrir mér aukna uppbyggingu ákveðinna byggðakjarna, þar sem stunduð verður fiskvinnsla og út- flutningur sjávarafurða í einhveij- um mæli, en í nági'enninu verði eins konar útstöðvar, þar sem tek- ið verði á móti fiski og hann unnin að einhveiju leyti, en síðan fluttur til kjarnans. Líkast til falla ein- hveijir út úr vinnslu eða breyta um hlutverk og skipum mun fækka, en það verður ekki um það að ræða að einhveijir landshlutar eða byggðir verði lagðar í eyði. Fólkið mun geta búið áfram á sömu stöðum, óski það þess, en sækir kannski vinnu í auknum mæli í nærliggjandi byggðakjarna. Aukin áherzla verður lögð á bætt tengsl milli markaðs og framleiðslu og á þann hátt ætti að vera hægt að auka bæði sérstakar veiðar og úrvinnslu og um leið styrkja at- vinnuveginn. Það verða færri, en stærri vinnslueiningar og þær verður hægt að reka með hagn- aði. Þannig renna þær stoðum undir áframhaldandi búsetu í þeim héröðum, sem nú eiga við hvað mesta örðugleika að stríða. Eina leiðin til að reka traustvekjandi og skynsamlega byggðastefnu, er að byggja upp á landsbyggðinni arð- bær fyrirtæki með því að skapa þeim rekstrarskilyrði og síðan eiga stjómvöld ekki að skipta sér að gangi mála. Það, sem fyrir liggur, er því að fækka reglugerðunum, því eilíf afskipti og styrkveitingar til skammtímalausna hafa lamandi áhrif á mögulegt frumkvæði og sj álfsbj argai-viðleitni. “ Viðtal: Hjörlur Gíslason TT
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.