Morgunblaðið - 12.04.1990, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 1990
Dr. Sigroundur Guðbjarnason
fæðunni og því haft mjög heillavæn-
leg áhrif á heilsufarið. Miðað við
Noreg, Finnland, Danmörku og
Svíþjóð er dánartíðnin hjá eldri
borgurum á íslandi af völdum
hjarta- og æðasjúkdóma lægst, en
hér er fiskneyslan í kílógrömmum
á mann á ári mest.“
Fyrst og fremst um fyrir-
byggjandi áhrif að ræða
Sigmundur sagði að fyrst og
fremst væri um fyrirbyggjandi
áhrifi omega-3 fitusýranna að ræða.
Omega-3 fitusýrurnar stæðu á viss-
an hátt í samkeppni við aðra tegund
af fjölómettuðum fitusýrum, svo-
kallaðar omega-6 fitusýrur, sem
einkum eru til staðar í jurtaolíum.
Svo virtist sem jafnvægið á milli
omega-3 og omega-6 fitusýra skipti
ákaflega miklu máli í sambandi við
ýmis stjórnkerfi líkamans, auk þess
sem þær væru nauðsynlegar fyrir
eðlilegan vöxt og þroska dýra og
manna.
„Omega-3 fitusýrur hafa talsvert
öðru hlutverki að gegna en þær fitu-
sýrur sem eru til dæmis í smjöri og
tólg. Slík fita sem er mest harðfeiti
er fyrst og fremst notuð sem orku-
gjafi í líkamanum. Fjölómettuðu
fitusýrurnar eru mun meira notaðar
við uppbyggingu og endurnýjun á
frumuhimnum og í stjórnkerfum
fruma og líffæra, og hæfilegt magn
af omega-3 og omega-6 fjölómett-
uðum fítusýrum er lífsnauðsynlegt
fyrir eðlilegan þroska barna, eðlileg-
an þroska heilans, taugakerfisins,
hjartans og annarra líffæra. Allar
öfgakenndar breytingar á jafnvægi
á milli þeirra virðast vera óhagstæð-
ar á hvorn veginn sem er, hvort sem
omega-6 fitusýrur eru auknar á
kostnað hinna eða öfugt, því þarf
að átta sig á því hvers konar hlut-
föll þurfa að vera þarna á milli.
Flestir næringafræðingar hafa kom-
ist að þeirri niðurstöðu að fjölbreytt
fæði sem neytt er í hófi er vænleg-
ast, og allar öfgar í mat og drykk
séu til tjóns. Hins vegar er þekking-
in á þessu sviði mjög mikilvæg
vegna þess að mikill fjöidi fólks
hefur af ýmsum ástæðum afbrigði-
legt magn þessara efna. Jafnvægið
á milli þeirra getur raskast af ein-
hverjum ástæðum, og það getur
haft áhrif á heilsufar og starfsemi
hinna ýmsu líffæra, en það eru fleiri
og fleiri líffæri sem virðast vera háð
eðlilegu jafnvægi þessara efna.
Þarna erum við að átta okkur á því
að þetta er hluti af mjög viðkvæmu
stjórnkerfi.
Sumir halda því fram að á síðustu
árhundruðum hafi menn farið að
borða meira og meira af omega-6
fitusýrum, og þá einkum á síðustu
áratugum þegar menn fóru að neyta
mikils af hreinsaðri kornolíu og og
öðrum jurtaolíum, sem innihalda
mjög mikið af omega-6 fitusýrum.
Þetta hafi raskað hlutfalli omega-3
og omega-6 fitusýranna, en það
virðist mega breyta því aftur með
mataræðinu og það virðist hjálpa
mörgum. Við höfum tii dæmis rann-
sakað hvernig feitmetið breytir
efnasamsetningunni í hjartavöðvan-
um, maganum og heilanum. Komið
hefur í ljós að feitmetið hefur frekar
lítil áhrif á heilann, en mjög mikil
áhrif á hjartað og þó nokkur áhrif
á magann.“
Omega-3 fitusýrur hafa
áhrif á streituþol
„Við höfum síðan kannað hvort
þetta skiptir einhverju máli varðandi
streituþol, og höfum við komist að
því að hjá tilraunadýrum að minnsta
kosti skiptir það máli. í tilrauninni
voru dýrin alin á þrenns konar
fóðri, sem innihélt 10% lýsi, 10%
smjör og 10% kornolíu. Þau dýr sem
alin voru á 10% lýsi þoldu streituá-
Iag miklu betur en önnur dýr, en
þau sem fengu kortnolíuna þoldu
það verst, og hjá þeim vár dánart-
íðnin langhæst. Streituþolið er einn-
ig háð aldri dýranna, en eftir því
sem þau eru eldri þeim mun lakara
er streituþolið eins og þarna var
mælt. Þegar síðan er borin saman
efnasamsetningin í hjörtum þesara
dýra og efnasamstetningin í hjörtum
manna, sem ýmist dóu skyndilega
af slysförum eða dóu skyndilega úr
hjartadauða, þá kemur í ljós að hjá
þeim sem dóu skyndilega úr hjarta-
dauða var efnasamsetningin áþekk
efnasamsetningunni í þeim tilraun-
dýrum sem voru með mjög lítið
streituþol. Þegar ástæðan fyrir
þessu er síðan könnuð nánar þa virð-
ist jafnvægið á milli omega-6 og
omega-3 fitusýranna hafa áhrif á
hormónaviðtaka, sem taka við boð-
um streituhormóna og berast til
dæmis með blóðinu til hjartans sem
viðbrögð við streitu. Viðtakar og
viðbrögð þeirra dýra sem fengu
þorskalýsi voru dempuð og minni
en hinna, og streituþolið þess vegna
meira. Viðbrögð hormónaviðtaka
dýranna sem alin voru á kornolíu
virtust miklu meiri, og þoldu þau
dýr streituna ver og dóu miklu frek-
ar. Sú efnasamsetning sem við fund-
um í hjörtum manna sem deyja
skyndidauða, hjartadauða, virðast
vera áþekk þeim breytingum sem
við sjáum þar sem hormónaviðtak-
arnir eru mjög næmir og viðbrögðin
við streitu kannski ýkt. Spurningin
er því hvort við getum dempað þessi
viðbrögð hjá mönnum og aukið
streituþolið. Þetta höfum við ekki
getað kannað beint, en allar dýratil-
raunir benda til þess að svo sé. Hins
vegar er spurningin sú að ef hægt
er að hafa áhrif á þessa streituhorm-
ónaviðtaka í hjartanu með þessum
hætti, þá sé það ef til vill einnig
hægt í öðrum líffærum. Þá er ein-
mitt komið að þeirri spurningu hvoit
hægt sé með breytingu á mataræði
að hafa áhrif á hormónaviðtaka af
þessu tagi almennt og dempa eða
örva viðbrögð þeirra. Þetta tengist
mörgum vandamálum í læknisfræð-
inni, til dæmis heilastarfseminni og
geðheilsu manna, þannig að þetta
er mjög áhugavert að rannsaka
frekar. Mönnum er að verða það
ljóst að geðheilsa manna getur
tengst mjög hormónaviðtökum í
heilanum, og ef það reyndist mögu-
legt að hafa áhrif á þá með matar-
æði, þá er komið að öðrum og stór-
um verkefnum, en á þessu stigi er
þetta auðvitað einungis tiigáta.
Það á síðan alveg eftir að fá svar
við þeirri spurningu hvernig þessar
fjölómettuðu fitusýrur í nánasta
umhverfi viðtakanna í frumuhimn-
unni fara að því að hafa áhrif á
eiginleika viðtakanna og virkni
þeirra, en um það er ekkert vitað
enn. Við erum lítillega bytjuð að
reyna að rannsaka það, en mér vit-
anlega eru ekki aðrir að því.“
Gæti leitt til aukinnar
eftirspurnar eftir fiski
Sigmundur sagði að niðurstöður
ráðstefnunnar í Washington gætu
skipt miklu máli varðandi eftirspurn
eftir fiski, og hann áliti að eftir því
sem menn sannfærðust betur um
hollustu fisks þá færi eftirspurnin
eftir fiskmeti vaxandi og verðið að
sama skapi hækkandi, en það gæti
því skipt verulegu máli fyrir íslend-
inga.
„Annað sem ég held að skipti
miklu máli í þessu sambandi er að
þó að Bandaríkjamenn hafi margir
hvetjir mikinn áhuga á að borða
ftsk, þá eru þeir hræddir við meng-
un í fiskinum. Þessi ótti fælir menn
því frá fiskneyslu, en það gætu ís-
lendingar nýtt sér meðal annars á
þeim forsendum að fiskurinn komi
hér úr hreinum og köldum sjó. Þó
að það sé viss og kannski vaxandi
mengun við strendur landsins, þá
held ég að sú mengun sé ekki í
neinum verulegum mæli komin í
fiskinn á þeim miðum þar sem hann
er veiddur. Ég held að miklu meiri
hætta sé af þessari mengun við
strendurnar í sambandi við fiskeld-
ið, og að eldisfiskurinn verðu miklu
mengaðri heldur en sá sem kemur
af hinum hefðbundnu fiskimiðum,
þannig að við þurfum auðvitað að
gæta okkar í þeim efnum. Óttinn
við mengun og mengaðan fisk virð-
ist hafa aukist, og þessu hefur ver-
ið haldið á lofti í Bandaríkjunum,
en þar og víðar er sjórinn orðinn
mjög mengaður. Við þurfum því að
gera fiskinn að þeirri gæðavöru sem
hann getur verið og á að vera, og
það er spurning hvort við eigum
ekki að selja fiskinn í einhveijum
sérflokki. Þessi fiskur kemur úr
köldum sjó þar sem hlutfall þessara
efna sem um ræðir er mjög hag-
stætt, en samsetningin er mjög
breytileg meðal annars eftir um-
hverfi og hitastigi. Grunnrannsóknir
af þessu tagi geta því haft geysilega
hagnýta þýðingu fyrir markaðssetn-
ingu á fiski og gera hann að eftir-
sóttri og dýrri heilsuvöru, og þá
sérstaklega ef hann er auglýstur
sem hollustufæða úr köldum og
ómenguðum úthafssjó við ísland.“
tsiAxos (k; ivVkói’t

\
FALLEGAR OG
EIGULEGAR BÆKUR
TIL
FERMINGARGJAFA
ÍSLENSKUR SÖGUATLAS 1. BINDI. 12.490 KR.
Stórglæsilegt rit sem ó erindi við alla unga íslendinga.
íslandssagan birtist í þeim búningi sem unga kynslóðin kann að meta.
ATLAS AB. 9.000 KR.
Víðtækasta uppflettirit um lönd og lífheim jarðarinnar
sem birst hefur ó íslensku. Ótæmandi fróðleiksnóma.
ÆVISÖGUR ORÐA. 1.500 KR.
Saga orða og orðtaka rakin og skýrð svo langt sem heimildir nó.
ÍSLENSKIR MÁLSHÆTTIR. 1.875 KR.
Ómissandi viskubrunnur og uppflettirit fróðleiksfúsra lesenda.
ÍSLENSKT ORÐTAKASAFN 1.—2. BINDI. 3.750 KR.
Allt um íslensk orðtök. Hreinn skemmtilestur.
FUGLAR ÍSLANDS OG EVRÖPU. 3.920 KR.
Aukin og endurskoðuð útgófa þessa einstaka
grundvallarrits lýsir 635 íslenskum og evrópskum fuglategundum.
UNGT FÓLK OG VANDAÐAR BÆKUR
EIGA SAMLEIÐ.
FÉLAGI TIL FRAMTÍÐAR.