Morgunblaðið - 27.09.1990, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. SEPTEMBER 1990
Augljóst er að almennt hefur
dregið úr sorp- og plastmengun
á íjörum Iandsins undanfarin
þrjú ár. I stað þeirrar mengun-
ar á íjörum hefur hins vegar
mengun af netaafskorningum
og netadræsum orðið meira
áberandi.
olíumengun í sjó, sem er í verka-
hring viðkomandi sveitarfélaga
umhverfis landið, gengur lang-
hægast, þrátt fyrir það að sveit-
arfélög geti vænst þess að fá
ailt að 75% . stofnkostnaðar
mengunarvarnabúnaðar greidd-
an úr ríkissjóði. Það telst til und-
antekninga, ef hafnir umhverfis
landið eiga einhvern búnað til
að fást við olíumengun í sjó.
Verði olíumengunaróhapp í sjó,
þá fer það aðallega eftir því
hversu fljótt er brugðist við
slíkum óhöppum, hver árangur-
inn verði við að ná olíunni úr
sjónum. Það eru fyrstu mínú-
turnar sem skipta mestu máli.
Siglingamálastofnun ríkisins í
samvinnu við Reykjavíkurhöfn
hefur komið upp birgðastöð fyrir
mengunarvarnabúnað til nota
við hreinsun olíu úr sjó þegar
óhöpp verða. Birgðastöðin er við
Reykjavíkurhöfn. Varhugavert
er að treysta eingöngu á þennan
búnað, sökum þess hversu erfitt
og tímafrekt það er að flytja
hann oft landshornanna á milli,
t.d. á vetrum í ófærð og vondu
veðri, en það er einmitt við slíkar
aðstæður sem mest er hættan á
verulegu olíumengunaróhappi.
Hafið og lífríki þess er það
sem íslenska þjóðin byggir að
mestu tilveru sína og lífsafkomu
á. Vemdun hafsins og lífríkis
þess gegn mengun er því hluti
af eiiífri baráttu íslensku þjóðar-
innar fyrir sjálfræði sínu og til-
veru.
Kjörorð Alþjóðasiglingamála-
dagsins 1990 á því einkar mikið
erindi við okkur íslendinga, og
er þess vænst að þessi hugleiðing
gefi nokkra innsýn í það mikil-
væga hlutverk sem IMO hefur
gegnt og mun gegna um ókomna
tíð í þessu sambandi.
Höfundur er deildarstjóri hjá
Siglingamálastofnun.
Varnir gegn mengun sjávar — Hreinni höf
eftir GunnarH.
*
Agústsson
í dag er alþjóðasiglingamála-
dagurinn. Hann er að þessu sinni
helgaður baráttunni gegn meng-
un sjávar undir kjörorðunum:
„Hreinni höf“, og þætti Alþjóða-
siglingamálastofnunarinnar í
þeirri baráttu.
Alþjóðasiglingamálastofnun-
in, International Maritime Org-
anization, skammstafað IMO, er
ein af undirstofnunum Samein-
uðu þjóðanna. Hér á landi er
Siglingamálastofnun ríkisins
framkvæmdaaðili hennar.
Aðalverkefni stofnunarinnar
eru tvö, þ.e. að vinna að öryggi
sæfarenda og að hindra mengun
frá skipum um allan heim.
Enda þótt öryggismál sæfar-
enda hafi frá upphafi verið meg-
inverkefni stofnunarinnar þá
hefur áhersla á umhverfísmál
sjávar og varnir gegn mengun
frá skipum stöðugt aukist og
störf að þeim málum farið vax-
andi.
Frá fyrstu tíð, áður en um-
hverfísmál voru komin í þann
brennidepil sem þau eru í í dag,
hefur IMO beitt áhrifum sínum
í að stöðva, eða a.m.k. draga
verulega ur mengun sjávar frá
skipum. í þessu sambandi má
minna á fyrsta alþjóðlega um-
hverfísvemdarsamninginn sem
gerður var, „OILPOL 1954“.
Þessi samningur fjallaði um
varnir gegn olíumengun sjávar.
IMO var frá upphafi falin umsjón
me_ð samningnum.
í dag hefur þessi fyrsti um-
hverfisverndarsamningur,
„OILPOL 1954“ verið leystur af
hólmi af öðrum fullkomnari al-
þjóðasamningi um vamir gegn
mengun sjávar, þ.e. „MARPOL
1973/78“, þ.m.t. olía, hættuleg
efni, sorp og skolp.
Annar alþjóðasamningur sem
einnig fjallar um varnir gegn
mengun sjávar hefur bæst við.
Það er svonendur „Lundúna-
samningur“ frá 1972 um vamir
gegn mengun vegna varps úr-
gangsefna í hafíð.
Þessi samningur á í_ reynd
rætur sínar að rekja til íslands,
því árið 1972, í apríl, var í boði
íslenskra stjómvalda haldinn í
Reykjavík þýðingarmesti undir-
búningsfundur þessa alþjóða-
samnings. Þáverandi siglinga-
málastjóri, Hjálmar R. Bárðar-
son, var forseti þessa fundar.
Þessir tveir alþjóðasamningar,
„MARPOL“ og „Lundúnasamn-
ingurinn", em í dag höfuðsátt-
málar ríkja heims í baráttunni
gegn mengun sjávar.
Auk þess má nefna að flutn-
ingar á hættulegum vamingi
með skipum em háðir alþjóða-
reglum (IMDG-Code), sem
samdar voru á vegum IMO, og
em 5 stöðugri endurskoðun með
hliðsjón af þróun. Reglur þessar
auka öryggi áhafnar og skips
og stuðla að því að flutningurinn
valdi ekki mengun í sjó.
Öll meginákvæði þessara
samninga hafa þegar verið tekin
upp í íslensk 1 ög og reglur um
vamir gegn mengun sjávar, með
samþykkt sérstakra laga á Al-
þingi árið 1986 um vamir gegn
mengun sjávar.
Alþjóðasiglingamálastofnunin
hefur umsjón með framkvæmd
þessara samninga á alþjóðasviði,
en Siglingamálastofnun ríkisins
hefír umsjón með framkvæmd
þeirra hér á landi og í mengunar-
varnarlögsögu íslands, en hún
er hin sam og 200 mílna efna-
hagslögsagan.
I skýrslu Sameinuðu þjóðanna
um ástand heimshafanna 1990
er talið að um 12% af mengunar-
efnum í sjó séu frá rekstri skipa
og önnur 10% séu sökum úr-
gangsefna úr landi sem varpað
er í hafíð frá skipum. Þetta er
sá hluti sjávarmengunar sem
mengunarvamastarf IMO nær
til. Aðrir hlutar sjávarmengunar
berast úr landi með ám og öðru
frárennsli og með loftstraumum.
Þess skal þó getið að olíumengun
sjávar er talin vera að helmingi
frá skipum.
Loft- og hafstraumar virða
engin landamörk. Mengun sem
varður á einum stað á jörðinni
getur borist langar leiðir og jafn-
vel valdið meira tjóni á stað
fjarri mengunarvaldi, en við upp-
tök mengunarinnar.
Það hefur löngum verið talið,
að verði mengun á hafsvæðunum
Frá æfingu með mengunar-
varnabúnað við Reykjavíkur-
höfn.
við ísland svo mikil að hún ógni
lífríki sjávar, þá séu mestar líkur
á að slík mengun berist utan að
með hafstraumum eða loft-
straumum til landsins, en komi
ekki frá íslandi sjálfu, þar sem
er strjál byggð og lítill mengandi
iðnaður.
Til þess að ná varanlegum
árangri í baráttunni gegn meng-
un í sjó eða andrúmslofti, jafnvel
einnig á landi, þarf samstillt átak
á alþjóðavettvangi. íslensk
stjómvöld hafa ætíð fylgt þeirri
skoðun.
Af þessum ástæðum hefur Is-
land eftir megni tekið þátt í al-
þjóðasamstarfi um mengunar-
mál, oft í samvinnu við önnur
Norðurlönd. Ennfremur tekið
þátt í svæðisbundnu samstarfí
Evrópuþjóða um mengunarvam-
ir sjávar á Norðaustur-Atlants-
hafi í gegnum framkvæmd svo-
nefndra Oslóar- og Parísarsamn-
inga.
Það hefur oft komið í hlut
Siglingamálastofnunar ríkisins
að vera í forsvari fyrir ísland á
erlendum vettvangi þegar íjallað
hefur verið um mengunarvamir
sjávar, og stofnuninni verið falin
síðar af Alþingi umsjón með
framkvæmd viðkomandi samn-
inga.
Að miklu leyti að íslensku
fmmkvæði hefur á síðustu árum
verið gerð samnorræn mengun-
arvarnaáætlun sjávar sem nær
til allra hafsvæða við Norðurl-
önd. Fyrir hönd íslands tók Sigl-
ingamálastofnun ríkisins þátt í
því verki.
í dag em öll skip af tiltekinni
stærð og stærri búin tilteknum
olíumengunarbúnaði í samræmi
við MARAPOL-samninginn og
Þeim ósið að henda netaafskorningum og ónýtum netum i sjó
verður að hætta.
íslensk lög og reglur. Haft er
eftirlit með þessum búnaði, og
að hann sé í viðeigandi ástandi.
Auk þessa sem hér að ofan
greinir hefur Siglingamálastofn-
unin, í samræmi við ákvæði
MARPOL-samningsins, eftirlit
með móttökuaðstöðu í höfnum
fyrir sorp- og olíuúrgang frá
skipum. Aðstaða fyrir móttöku
á sorpi er nú orðin góð eða viðun-
andi í nær öllum höfnum lands-
ins. Árangurinn af því er þegar
orðinn ljós með hreinni strönd-
um. Hins vegar gengur hægar
með uppbyggingu á aðstöðu fyr-
ir móttöku á úrgangsolíu, en þó
eykst móttekið magn af úrgang-
solíu frá skipum ár frá ári. Upp-
bygging búnaðar til að fást við
Alþj óðasig’ling’a-
máladagnrimi 1990