Morgunblaðið - 15.12.1990, Qupperneq 14

m
MORG'ÚíjBLAÖIÐ LAtlGÁRÖÁGtJR 15. ÖBSEMBÉR 1990
Kristínar tvær
og önnur
Lavransdóttir
Bækur
Kjartan Arnason
Kristín Loftsdóttir: Fótatak
tímans. Skáldsaga, 211 bls.
Vaka-Helgafell 1990.
Þetta er önnur skáldsaga
Kristínar þótt ekki sé hún nema
rétt rúmlega tvítug. Fyrri saga
hennar, Fugl í búri, kom út fyrir
tveimur árum og hlaut Kristín ís-
lensku barnabókaverðlaunin fyrir
hana.
Fótatak tímaris gerist ein-
hverntíma skömmu eftir landnám.
ísgerður Huld kemur í heiminn
heldur óvelkomin en öðlast snemma
ást Fábeins sem hún kallar föður
sinn. Hún elst upp í Fábeinskoti,
litlu garðshorni í afskekktum dal,
og fer ekki af-bæ þau sextán ár
sem sagan spannar. I lok sögunnar
fer Hún þó til blóts með Fábeini
föður sínum, hann sér sig knúinn
til að blanda geði við aðra héraðs-
menn til að eyða orðrómi um fjöl-
kynngi og óhollustu við goðin sem
á honum hvílir. Fábeinn hafði ung-
ur kynnst guði kærleikans og litist
hann öllu meiri höfðingi en hin
óeirðasömu goð heiðinna manna.
Blót þetta reynist örlagaríkt fyrir
þau feðgin og síst til þess fallið að
snúa áliti manna á Fábeini til betri
vegar.
Einn helsti styrkur þessarar sögu
er sjálfur þráðurinn sem hún er
spunnin úr. Kristínu tekst með
ágætum að byggja upp heilsteypta
sögu þarsem flestir þættir sögu-
vefsins ganga upp vandræðalaust.
Henni lætur ágætlega að beita því
bragði að tæpa á atburðum sem
síðar skýrast og fá aukið vægi í
ljósi framvindunnar. Þó sýnist mér
rétt að gæta þess að hleypa ekki
of mikilli eftirvæntingu í lesendur,
undirbúa þá ekki of rækilega strax
við fýrstu kynningu þareð hætt er
við að þeir fyllist svo mikiili spennu
og eftirvæntingu að þeim þyki full-
langt að bíða til loka sögunnar eft-
ir langþráðri „aha- uppgötvun".
Dettur mér í hug ferð Fábeins - sem
lesandinn er nokkuð vel búinn und-
ir — eitthvert af bæ og augljós
vonbrigði hans þegar hann snýr
heim — sem skýrast þó ekki fyrren
seint í sögunni. Rétt er þó að hafa
í huga að „of langt“ er smekksat-
riði sem best er að hætta sér ekki
útí umræður um.
Samband þeirra ísgerðar Huldar
og Fábeins föður hennar verður
snemma náið og kærleiksríkt, hún
er sjáaldur auga hans og hann er
henni fyrirmynd í einu og öllu.
Móðir ísgerðar Huldar, Hervör, er
óhamingjusöm kona sem að mestu
lifir í sínum lokaða einkaheimi. Auk
þeirra þriggja eru í Fábeinskoti
Kolur Leysingjasonur, sem fljótlega
verður eini vinur ísgerðar þrátt fyr-
ir nokkurn aldursmun, og aldnar
tvíburasystur sem báðar heita
Lauga því foreldrar þeirra voru
vissir um að önnur myndi deyja í
reifum. Þetta eru helstu persónur
sögunnar. Mestur þungi hvílir þó á
ísgerði og Fábeini enda hafa þau
skýrasta drætti þeirra sem við sög-
una koma. Það er snjallt hjá
Kristínu að takmarka fjölda per-
sóna á þennan hátt og leggja frem-
ur rækt við þær sem máli skipta
enda tekst henni að skapa ágætlega
lifandi persónur úr heimilisfólki í
Fábeinskoti — meiraðsegja Hervör
í sínum lokaða heimi verður álíka
ijarlæg fyrir lesandanum og fólkinu
sem hún býr með.
Samtöl í sögunni eru víðast vel
skrifuð og gefa hugmynd um sögu-
tímann; orðfæri í þeim er þó aldrei
stirt og upphafið en tilsvör oft
hnyttin. Framanaf þótti mér gæta
óöryggis í stílnum sem dró úr
„rennsli" textans, þ.e. tafði fram-
vindu. Þetta slípast þó allvel af
Þú ert það
sem þú hugsar
Bókmenntir
Kristín Loftsdóttir
þegar á söguna líður og frásögnin
nær „góðum hraða“. Þó er það að
mínu mati einkum í stíl sem Kristín
á eftir að ná meiri leikni. Hann á
til að verða ofurlítið flatur á köfl-
um, sama eða svipuð orð koma oft
fyrir (ögn, oft á tíðum) eða textinn
verður heldur tilfinningahlaðinn í
náttúrulýsingum. Slíka hnökra fer
Kristín létt með að lagfæra ef dæma
má af öðru handbragði hennar.
Náttúrulýsingarnar eru td. í
skemmtilegu samræmi við framrás
sögunnar: meðan allt leikur í lyndi
eru mild veður en harðna sífellt
eftir því sem meiri dramatík færist
í leikinn. Einnig er augljóst að
Kristín hefur kynnt sér vel ýmislegt
verklag fornt og gefur af því góða
mynd í sögunni.
Ekki get ég að því gert en nokk-
uð þótti mér Kristín Lavransdóttir
Sigríðardóttir Undset standa
tryggilega við hlið mér meðan ég
las Fótatak tímans. Ýmsir drættir
þessarar sögu og Kransins — sem
er fyrsta bindi í sögu Lavransdóttur
— eru líkir: sögutíminn, kristinni
trú teflt gegn heiðni, samband föð-
ur og dóttur, frásagnarháttur. Þessi
líkindi eru þó ekki til að rýra gildi
Fótataks tímans, fremur til að
styrkja hin bókmenntalegu tengsl
sem í sjálfu sér ganga þvert á öll
takmörk í tíma og rúmi. Og hver
veit nema saga Isgerðar Huldar
haldi áfram? Mér segir svo hugur
um að hún gæti náð nokkuð al-
mennri hylli.

Súsanna Svavarsdóttir
Sonur sólar — ritgerðir um dul-
ræn efni.
Höfundur: Ævar R. Kvaran.
Útgefandi: Skuggsjá.
„Sonur sólar“ hefur að geyma
21 ritgerð; greinar sem Ævar R.
Kvaran hefur birt í tímaritinu
Morgni og öðrum ritum í gegnum
tíðina. Greinum þessum er fyrst og
fremst ætlað að vera fræðandi um
andleg málefni. Ekki aðeins andleg
málefni dagsins í dag, eða þeirrar
andlegu vakningar sem hefur nú
gengið yfir um skeið, heldur ritar
Ævar um fólk og fyrirbæri sem
hafa átt sér stað fyrir mörgum öld-
um.
Fyrsta ritgerðin í bókinni er um
Son sólarinnar, Amenhótep IV, sem
tólf ára gamall erfði faraós-tignina
í Egyptalandi eftir föður sinn,
Amenhótep III. Fram að hans tíma
höfðu faraóarnir aðeins hugsað um
landvinninga og að efla ríkidæmi
sitt. Allt valdakerfið — andlegt og
veraldlegt — var spillt og presta-
stéttin reyndist Ámenhótep IV
óþægur ljár í þúfu. En hann tilbað
sólina og ljós hennar, krafðist þess
að menn tilbæðu einn guð og vildi
útrýma fjölgyðistrúnni. Og þar sem
hann var fýlgjandi því góða og neit-
aði að taka þátt í því illa, hlaut
hann að missa ríki sitt og lönd á
aðeins sautján árum. Þar með brast
hjarta hans yfir því hversu heimur-
inn var illur. En það var fyrir 3300
árum.
Önnur ritgerð í bókinni, „Hinir
dásamlegu Essenar", fjallar um
þjóðflokk sem uppi var fyrir um
2000 árum: Essena, sem stofnuðu
samfélag í hinum hijóstrugu hæð-
um við Dauðahafið, á stað sem
þeir nefndu Engedi. Þjóðflokkur
þessi var aldrei fjölmennur en hafði
mikil áhrif á fólk, vegna þeirra ein-
viim>iA.v.\si\s
VIÐ EIGUM ALLT SEM VEIÐIMANNINN VANTAR
Veiöivesti...........frá kr. 3.750,-
Veióipeysur..........frá kr. 2.990,-
Veiöijakkar...........frá kr. 10.450,-
Veiöihjól............frá kr. 1.970,-
Veiðistangir.........frá kr. 1.600,-
Vöðlur...............frákr. 5.990,-
Veiðitöskur..........frákr. 1.650,-
Fluguhnýtingasett....frákr. 4.950,-
Sjónaukar............frákr. 4.450,-
og margt fleira
Munið jólatílboðið á neoprene-vöðlun-
um. Verð aðeíns kr. 14.900,-
Verslunin
Langholtsvegi
Simi 687090
Ævar R. Kvaran
földu dyggða sem þeir tömdu sér
og sýndu í verki. Essenar voru dul-
hyggjumenn sem ákváðu að hafna
öllu öðru en því góða og getur
Ævar þess í ritgerð sinni, að marg-
ir fræðimenn hafí leitt að því líkur
að Kristur hafi jafnvel verið Ess-
eni, eða í uppeldi hjá þeim um tíma.
Þessi ritgerð er æði fróðleg og seg-
ir manni mikið um mannlegt eðli
og sem dæmi um hreinleikann sem
þeir ræktuðu með sjálfum sér var
ekki ætlast til þess að Esseni tæki
að sér opinbert starf, „því það gæti
leitt til þess að hann neyddist iðu-
lega að ganga í berhögg við sam-
visku sína“. Ævar getur þess að
ekki hafi verið mikið ritað um þenn-
an þjóðflokk sem hafði góðsemina
að leiðarljósi og lifði samkvæmt
kenningum Krists á dögum hans,
án þess að kenna sig við hann.
Hann undrast þetta og segir:
„Margir menn eru til dæmis vin-
sælli í mannkynssögunni, þótt þeir
hafi verið sérfræðingar í manndráp-
um — herforingjamir. Það verður
því að leita að frásögnum um göfug-
menni og fagurt líf í öðmm ritum
en þeim sem skólabömum eru
kennd. Milljónir manna hafa ekki
hugmynd um hveijir Essenar voru
eða með hveijum hætti þeir ákváðu
að lifa öðmvísi en flestir gera.
Fréttir fjölmiðla og bókmenntir
nútímans em fullar af lýsingum á
hinu neikvæða í manninum, jafnvel
djöfullega. Frásagnir af því, sem
er gott og fagurt í mannlífinu, þyk-
ir ekki góð söluvara um þessar
mundir.“
í ritgerðunum fikrar Ævar sig
áfram í gegnum tíðina, allt til okk-
ar dags. Sumar þeirra fjalla um
fordóma okkar, þekkingarleysi og
þröngsýni og hversu við látum
glepjast af veröldinni og öllu sem
utan við okkur stendur. Hann minn-
ist í sumum þeirra á Véfréttina frá
Delfí og vitnar í yfírskriftina yfir
dymm hennar: „Maður, þekktu
sjálfan þig.“ Hann ritar líka for-
vitnilega grein um Hafstein miðil,
vinnubrögð hans og visku. Aðrar
greinar fjalla um dulræna reynslu
einstaklinga og ljóst er að Ævar
hefur víða aflað fanga og að hann
er æði vel að sér í fræðunum. En
skilaboðin í greinunum em ævin-
lega þau, hversu mikilvægt það er
að hugsa og breyta rétt — ekki sjálf-
um sér til framdráttar í veröldinni,
heldur til að manni geti liðið vel sem
einstaklingi. Þessi skilaboð kristall-
ast í. ritgerðinni „Máttur og mikil-
vægi hugsunar", þar sem lokaorðln
eru: „Þú ert það sem þú hugsar,"
Þó er ekki að finna neinn prédikun-
artón í ritgerðunum. Þeim er, eins
og áður er sagt, einkum ætlað að
fræða. Þetta em skemmtilegar og
áhugaverðar fræðigreinar og feng-
ur þeim, sem vegna annarra áhuga-
mála eða aldurs hafa ekki átt þess
kost að lesa þær áður.